Ünden bugüN

KADINLAR DÜNYASI

17 Nisan 1913'te İstanbul'da çıkan Kadınlar Dünyası dergisi, Cumhuriyet'e dek sayıları 40'a yaklaşan kadın dergileri içinde önemli bir yere sahiptir. Osmanlı kadını ile ilgili önemli bilgiler vermiş, kadın hareketine zemin sağlamış, kadın haklan mücadelesini başlatmıştır. Kadınlar Dünyası, amacı, üslubu, içeriği, faaliyetleri ve okur düzeyiyle, kendisinden önce çıkmış kadın dergilerinden farklıdır. Dergiyi bu ayrıcalıklı konuma getiren en önemli özellik, Osmanlı kadınının haklarını savunan, bu yolda bir hareket başlatan, kadınların eşit hak mücadelesini yönlendiren önemli bir demek olan Müdafaa-ı Hukuk-ı Nisvan Cemiyeti'nin (Osmanlı Kadınlarının Hukukunu Savunma Derneği) yayın organı olmasıdır.

İlk 100 sayı günlük, sonraki sayılar haftalık olmak üzere kesintilerle de olsa 1921'e dek yayımlanmıştır. Kadınlar Dün-yası'nm 4 sayfa ve resimsiz olan günlük nüshaları, haftalığa dönüştükten sonra resimli ve 16 sayfa olmuş, dergi kapakları fotoğraflı olarak çıkmıştır. Dergi, Türk kadınının fotoğrafını ilk kez yayımlayarak bu konuda da bir çığır açmıştır.

Kadınlar Dünyası, kısım-ı içtimai, kı-sım-ı edebi, terbiye-i etfal (çocuk terbiyesi), evrak-ı varide, kadın tefrikası bölümlerinden oluşur. Bu bölümlerde kadın hukuku ve hakları, çalışma, eğitim, aile ve toplumsal yaşamın kadına ilişkin yönleri sorgulanır, yerli malı ve vatan sevgisi gibi çeşitli konular işlenir, ansiklopedik bilgilere yer verilir.

100'üncü sayıda yeni bir yayın politikası çizilmiştir. Dergi bellibaşlı makalelerden başka iki kısma ayrılmıştır: İlkinde kadınların sosyal ve hukuki konumlarına ait "leh ve aleyhteki" tartışmalara, ikinci bölümde ise her türlü konuyu yazmak ve

yayımlatmak isteyenlerin yazılarına yer verilmiştir. Dergide tüm bunların yamsıra ev eşyası, temizlik, giyim ve makyaj malzemeleri ile kadını ilgilendiren her tür duyuru ve reklamlar da yer almıştır. Bu reklamlar arasında yeni çıkan kitap, gazete ve mecmualar göze çarpmaktadır.

Derginin bir diğer bölümü olan "hava-dis-i dünya", "ilim, görmek, işitmek ve başkalarının görüp işittikleri şeyleri ihzar eden evrak-ı havadisi okumakla istihsal olunur" ifadesiyle açıklanmıştı. Özellikle dünyadaki kadın hareketinin gelişimini izlemenin Osmanlı kadın hareketinin başarıya ulaşmasındaki önemi vurgulanmıştır.

Kadın derneklerinden bahsedilmiş, dernek programları ve faaliyetleri hakkında tanıtıcı bilgiler verilmiştir. Yeni açılan o-kulların ders programlan yayımlanmış, gerek yurtiçi, gerekse yurtdışında kadınlar için verilen konferansların haber ve metinleri de dergide yer almıştır.

Kadınlar Dünyası'mn tirajı konusunda kesin bir bilgi yoktur, ama 165'inci sayıda kâğıt sıkıntısı nedeniyle ancak 3.000 adet basılacağı doğrultusunda bir açıklama vardır. Batılı kadını Osmanlı kadınından haberdar etmek ve karşılıklı iletişim kurmak amacıyla, derginin bazı sayıları Fransızca olarak yayımlanmıştır.

Tüm bunların ötesinde, Kadınlar Dünyası, sahibi ve yazı kadrosuyla, dergiye gelen yazı ve mektuplarla kadınlara ait olan, hattâ mürettipleri bile kadınlardan oluşan bir dergidir. Yazı kadrosunu kadınların o-luşturduğu dergide yalnızca kadınların yazılarına yer verileceği ilke olarak benimsenmiştir. Böyle bir karara neden gerek duyulduğu 110. sayıda şöyle açıklanmıştır: "Hukukumuz, hukuk-ı umumiye arasında tanınmadıkça, kadın-erkek her nevi mesaide iştirak kabul olunmadıkça, Kadınlar Dünyası sayfalarını erkeklere açmaz". Üstelik, kadınlığın yükselmesi ile ilgilenen erkeklerin, kadınlığa ilgisiz olan erkek gazetelerinde yazılarını yayımlamaları daha yararlı olacaktı.

Derginin sahibi, Nuriye Ulviye'dir. 108' inci sayıdan sonra bu isim N. Ulviye Mev-lan olarak değişmiştir. Bu değişikliğe Nuriye Ulviye'nin gazeteci Rıfat Mevlan (Mev-lanzade Rıfat) ile yaptığı evlilik neden olmuştur. Yazı işleri müdürlüğünü 108'inci sayıya kadar Emine Seher Ali yürütmüş, 108-118 arasındaki sayılarda ise bu görevi müdür-i mesul olarak Ruşen üstlenmiştir. 163'ten sonraki sayılarda müdürlük Ulviye Mevlan'ın eşi Mevlanzade Rıfat Bey'e geçmiştir. Yazı kadrosunda şu isimler göze çarpar: Ulviye Mevlan, Aziz Haydar, Emine Seher Ali, Mükerrem Belkıs, Atiye Şükran, Aliye Cevad, Sıdıka Ali Rıza, Safiye Biran, Yaşar Nezihe, Nimet Cemil, Sa-cide, Nebile Akif, Melihe Cenan. Ulviye Mevlan, Aziz Haydar, Mükerrem Belkıs, Nimet Cemil kadın hakları, feminizm, sosyal sorunlar ve eğitim; Nebile Akif, Atiye Şükran donanma ve sanayi konularına a-ğırlık vermişlerdi. Mesadet Bedirhan sosyal içerikli piyes yazmış, şair Yaşar Nezihe de şiirlerinde aynı temayı işlemişti. Kadrodaki bir diğer şair Meliha Cenan'dır.

Kadınlar Dünyası dergisinin 3 Ocak 1914 tarihli 123. sayısının kapağı. Kadın Eserleri KütüphanesVLateper Aytek

Kadınlar Dünyası dergisi, toplumun farklı kesimlerindeki kadınlardan gelen yazı ve mektupları yayımlaması dolayısıyla da önemli bir kaynaktır. Dergide yayımlanan yazı ve mektuplarda yazar adıyla birlikte semt ya da vilayet, yani kadınların oturdukları yer de belirtilmiştir.

Çeşitli milletlerden çoğu gazeteci-ya-zar kadınların yazılarına da dergide rastlanır. BerlinerTageblatt gazetesinden Odet-te Feldmann, Times gazetesinden Grace Ellision, ayrıca Dr. Amelle Frisch, Lia Hur-şi, Lucy Tomayon, Madam Berthe Dan-gannes, Madam Dugue de la Fauconnerie, Dr. Frieda Oszcar, Madame Berthe De Lau-nay, Fahr-ül, Benat Süleymanova gibi isimlerin yazıları vardır.

Kadınlar Dünyası adı, bilinçli bir tercihin ürünüdür. Amaç, kadınların bir dünyası olduğunu göstermek ve onların nasıl bir dünya istediklerini her yönüyle ortaya koymaktır. Bu düşünce, Kadınlar Dün-yası'nm okurları tarafından da benimsenmiş, ismin içerikle örtüşmesi için bir an önce kadınlara ait bir dünya yaratılması ve tüm kadınların bu proje doğrultusunda çalışmaları gerektiği vurgulanmıştır.

Kadınlar Dünyası sadece Türk kadınına değil, din ve mezhep ayırımı gözetmeksizin herkese, hattâ Türkçe bilmeyen ecnebi kadınlara bile seslenmiştir. Dergide, ecnebi kadınlarla ve farklı etnik gruplardan kadınlarla bağlantı kurulması için yer ve zaman belirten açıklamalar yer almıştı. Bu kadınlar her perşembe saat 1-4 arası derginin idarehanesine davet ediliyordu.

Dergi, kadınların yazı yazmak konusundaki arzularının gerçekleşmesini, kendilerine güven duymalarını da sağlamıştır. Bundan dolayı da kadın okurlardan sürekli teşekkür almıştır. Erkeklerin çıkardıkları yayınlarda "saçı uzun aklı kısa" diye-

rek kadın yazılarına önem ve yer vermedikleri, kadın yazısına yer veren dergilerin ise ilgi görmeden kapandığı bir dönemde çıkan Kadınlar Dünyası, kadınları erkeklere müdâhane etmekten (dalkavukluk etmek) kurtararak önemli bir işlev üstlenmiştir (Canide Cihangir, "Bir Hasbıhal", 23 Nisan 1329, no: 20).

Yazı yazma isteği, fazla tahsili olmayan kadınlar için de geçerliydi. Bu kadınlar dergiye gönderdikleri mektuplar aracılığıyla düşüncelerini açıklama yolunu seçmişlerdir. Hattâ okuyucu mektuplarının sayıca çokluğu nedeniyle "evrak-ı varide" (gelen mektuplar) başlıklı bir köşe oluşturulmuştur.

Kadınlar Dünyası Osmanlı kadınını uyandırmış, harekete geçirmiş, sözcülüğünü yapmıştır. Kadınlar dergide, dergi çıkmadan önceki umutsuzluklarını açıklamışlar, bu durumu da kadınların varlığını gösterecek, birbirleriyle iletişim kurmalarını sağlayacak bir yayın organının olmayışına bağlamışlardır.

Kadınlar Dünyasılnın içeriği ve anlatımıyla genel yapısı o günkü değişen ve değişmek isteyen kadınla ilgili önemli ipuçları vermektedir. Dergiye Osmanlı kadınının statüsündeki, rolündeki, dahası kimliğindeki değişimleri görmek ve ne tür taleplerle ortaya çıktıklarım, sorunlarını çözmede kullandıkları yöntemleri öğrenmek açısından da bakılabilir. Tüm bunlar dergiyi kadın tarihi açısından önemli bir kaynak kılmaktadır.