Ünden bugüN

KARACAN, ALİ NACİ

(1896, İstanbul- 7Temmuz 1955, İstanbul) Gazeteci.

1912'de Mekteb-i Sultani'de (Galatasaray Lisesi) okurken ilk şiir denemeleri Ser-

AJi Naci Karacan

Cumhuriyet Gazetesi Arşivi

KARAGÖZ

448

449

KARAGÖZ

Karagöz dergisinin ilk sayısının kapağı. Turgut Çeviker, Gelişim Sürecinde Türk Karikatürü, tst., 1988

yazarlarla, MehmedBaha, Halid Naci, Ratip Tahir (Burak) gibi çizerler, kadrosunda yer aldı. 1927'de imtiyaz sahipliğini Burhan Cahid'in (Morkaya) aldığı Karagöz, o yıllarda Türkiye'nin en çok satan gazetesi olmak iddiasındaydı. Harf devrimi ile krize girince hükümetin maddi desteğiyle ayakta kaldı, mizahı azalttı ve daha çok eğitici bir nitelik kazandı. 26 Ocak 1935'te yayımını durdurdu ve CHP'ye satıldı, orası

Karagöz, Kukla ve Hokkabaz Sanatkârları Derneği", 1970'te "Türkiye Karagözü Yaşatma ve Tanıtma Derneği" kurulmuştur.

Bibi. M. And, Geleneksel Türk Tiyatrosu, îst., 1985; M. And, "Karagöz Bir Siyasi Taşlamaydı da", TFA, S. 164 (Mart 1903); S. E. Siyavuş-gil, İstanbul'da Karagöz ve Karagöz'de istanbul, İst., 1938; ay, KaragözPsiko-SosyolojikBir Deneme, İst., 1941; Musahibzade, İstanbul Yaşayışı; M. Aksel, İstanbul'un Ortası, Ankara, 1977; M. Özhan, "Geleneksel Türk Tiyatrosunda Ahilik", Türk Folkloru Araştırmaları 1988/1; Ü. Oral, Karagözname, ist., 1977.

MEVLÜT ÖZHAN

vet-i Fünun ve Rebab gibi edebiyat dergilerinde yayımlandı. Bu yıllarda Hemedani-zade Ali Naci imzasını kullanıyordu. Adımını Babıâli'ye attıktan sonra şairliği bırakıp yazarlığa yöneldi. Tasvir-i Efkâr, If-ham, ikdam, Vakit gazetelerinde çalıştı. I. Dünya Savaşı günlerindeki yolsuzluklar konusundaki ısrarlı yazılan ona ün kazandırdı ama çalıştığı gazetelerin de kapanmasına sebep oldu. 1918'de Necmeddin Sadık (Sadak), Falih Rıfkı (Atay) ve Kâzım Şinasi (Dersan) ile birlikte Akşam, gazetesini çıkardı. Burada bütün gücünü, Milli Mücadele'yi desteklemeye yöneltti. Ondan sonra da siyasi gelişmeler içinde Kemalist çizgiye ve devrimlere hep sadık kaldı. 1927''de Akşam'dan ayrıldı ve yayın hakkını devraldığı ikdam gazetesini çıkarmayı sürdürdü. Ikdam'm 1929 ortalarında kapanmasından sonra 1930'da Serbest Fırka denemesi sırasında Politika ve inkılap gazetelerini çıkararak devrimleri savundu. 1931'de Sofya'ya Anadolu Ajansı temsilcisi olarak gitti. 1935'te Türkiye'ye döndü. Tan, daha sonra da Bugün gazetesini çıkardı, iktidarı tutmakla birlikte gazetecilik dinamizmini belediyeyi eleştirmeye yöneltti. 1944-1948 arasında isviçre'de basın ataşeliği yaptıktan sonra geri döndü ve bu kez köklü bir gazete çıkarmak amacıyla işe girişti. 1950'de yayıma başlayan Milliyetle bu amacına ulaştı. Karacan istanbul hayatının renkli kişilerinden olmuş, Fenerbahçe kulübünün umumi kâtipliğini de yapmıştır. Ya Hürriyet Ya Ölüm (1934) ve Lozan Konferansı vehmet Paşa (1943) isimli iki kitabı vardır.

Bibi. Ali Naci Karacan-Hayatı ve Başyazıları, îst., (1959); S. Tanju, Dolu Dizgin-Ali Naci Ka-racan-Bir Gazetecinin Hayatı, ist., 1986.

istanbul

KARAGÖZ

1908-1950 arasında yayımlanan, halk kültürüne dayalı mizah gazetesi.

Bu süre içinde yöneticileri ve mizah anlayışı bir hayli değişmekle birlikte geleneksel Karagöz-Hacivat diyaloguna dayalı eleştirme ve alaya alma yönteminden hiç vazgeçilmemiştir. ilk kurucusu, başyazarı ve çizeri Ali Fuad Bey'dir. Ali Fuad Bey 1870'li yıllarda Basiret gazetesinde çalışmış, devletin basımevlerini yönetmiş, Le-tâif-i Asar, Hayal, Çaylak, Kahkaha gibi dergilerde karikatürleri yayımlanmıştı. II. Abdülhamid rejimine karşıydı ve basın özgürlüğüne kavuşunca Karagöz adlı bir mi^ zah dergisi yayımlamayı hayal eden biriydi. II. Meşrutiyet ilan edilir edilmez 10 Ağustos 1908'de gazetenin ilk sayısını yayımladı. Gazete siyasi çekişmelerin en sert düzeyde yürüdüğü, yasaklamaların çok sık olduğu bir sürede az fire ile yaşamını devam ettirdi. Bunda yönetimlerle kesin çatışmaya girmemekle birlikte, halkın anlayışına uygun düzeyde eleştiri ve mizahı elden bırakmaması rol oynadı. Bir yerde istanbul' un inceliğini halkın zekâsıyla bağdaştırdığı söylenebilir. Gerçekten kaliteli olduğu bu ilk döneminde Mahmud Nedim, Mah-mud Sadık, Baha Tevfik,'Aka Gündüz, Osman Cemal (Kaygılı), Ahmed Rasim gibi

da Sedat Simavi'ye devretti. 14 Şubat 1935' te 2803. sayıdan itibaren "Siyasi Halk Gazetesi" altbaşlığıyla yayıma girdi. 1950' ye kadar süren bu dönemde mizah yönü az, daha çok halka olayları basitçe yansıtan bir yayın oldu.

ORHAN KOLOĞLU

KARAGÖZ

J *.,••*•> J* JZf-*

Türk gölge oyunu Karagöz istanbul'da gelişen Osmanlı kültürüyle bütünleşmiştir. Karagöz oyunlarında İstanbul'un yaşamını görmek mümkündür. Örneğin Ağalık oyununda esir pazarlarındaki köle ve cariye alım satımı, Büyük Evlenme'de istanbul' daki büyük düğünler, Kayıkta Haliç'le, Boğaziçi'nin günlük yaşamı, Kanlı Nigâr' da istanbul'un batakhaneleri, Tahmiste Tahtakale'deki kahve dövücüleri anlatılır, istanbul değişik kültür özellikleri, insanları ile Karagöz'ün konusu olmuştur.