Ünden bugüN

KARTAL İLÇESİ

472

473

KARTPOSTALLAR

Faaliyet Kollan	Erkek	Kadın	Toplam
Tarım dışı üretim faaliyetlerinde çalışanlar ve ulaşım makineleri kullananlar	72.062	9.104	81.166
Hizmet işlerinde çalışanlar	13.552	2.849	16.401
Satış ve ticaret personeli	20.580	2.499	23.079
idari personel ve benzeri çalışanlar	9.443	7.781	17.224
ilmi ve teknik elemanlar, serbest meslek sahipleri ve bunlarla ilgili diğer meslekler	11.102	5.608	16.710
Müteşebbisler, direktörler ve üst kademe yöneticileri	4.187	329	4.516
Tarım, hayvancılık, ormancılık, balıkçılık ve avcılık işlerinde çalışanlar	1.220	112	1.332
işsiz olup iş arayanlar ve bilinmeyenler	11.825	3.306	15.131
Genel Toplam	143.971	31.588	175.559

Tablo H Kartal Ilçesi'nde Çalışanların Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı

Kaynak: 1990 Genel Nüfus Sayımı, "Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, tli 34-lstanbul", DiE, Ankara, Temmuz 1993.

döneminden başlar. Buradaki balıkçı köyüne, kıyıdaki küçük limanı nedeniyle Bizanslılar Kartalimen (ya da Cartalimin) derlerdi. Adalar'ın karşısındaki bu küçük köyün halkı balıkçılığın yamsıra sebze yetiş-tiriciliğiyle de uğraşıyordu. Türklerin bu yöreye Uk kez gelmeleri 1080lerin başına rastlar. Kutalmışoğlu Süleymanşah Bizanslılarla yaptığı anlaşma sonucunda Dragos Çayı'nın doğusundaki topraklan egemenliğine aldı. Daha sonra Bizanslılar anlaşmaya uymayarak bu toprakları geri aldılar. 1329'da bugünkü Maltepe'de yapılan ve Bizanslıların hezimete uğramasıyla sonuçlanan Pelekanon Savaşı'ndan sonra Kartal yöresi tümüyle Osmanlı egemenliğine girdi.

Türkler 1330'dan sonra Kartal ve çevresine yerleşmeye başladılar. Orhan Bey'in Bizanslılarla yaptığı anlaşmaya göre, imparator III. Andronikos'un Merdivenköy' deki av köşkünde bir Ahî zaviyesi kuruldu. Bu zaviye sonradan istanbul'un en büyük Bektaşî merkezlerinden biri olan Şah-kulu Sultan Tekkesi'ne dönüştü. Ahî zaviyesinde birçok derviş yaşamaktaydı. Bizans hakkında bilgi toplayıp Osmanlılara rapor eden bu dervişlere "Gözcü Baba-lar"da denirdi. Bir süre sonra Bizanslılar zaviyeyi basarak biri dışında bütün dervişleri katlettiler. Kaçan Kartal Baba'mn Kartalimen'de yakalanarak öldürüldüğü ve adının da buraya verildiği söylenir.

Kartal, Osmanlı döneminde de eskisi gibi balıkçılık ve bahçecilik yapılan küçük bir yerleşme olma özelliğim korudu. Bağlar, bahçeler ve bostanlarla kaplı olan Kartal, uzun yıllar istanbul'un sebze ve meyvesinin bir bölümünü karşıladı. Gemilerle getirilen buğdaylar buradaki değirmenlerde öğütülerek istanbul'a gönderiliyordu. Türklerin de yaşadığı Kartal'da halkın büyük bölümü Rumlardan oluşuyordu. Kıyıdaki iskele çevresinde yer alan Kartal Köyü, günümüzde aynı adı taşıyan semtin ve ilçenin tarihsel çekirdeğidir.

1873'te Haydarpaşa-Pendik banliyö hattının açılmasından sonra Kartal'da bir gelişme başladı. Kartal yöresi 19. yy'ın sonlarında Üsküdar sancağına bağlı bir kazaydı. Ekili ve dikili alanların bitiminde başlayan ormanlar Aydos Dağı'na doğru uzanıyordu. Samandıra'daki ormanlar kentin av alanlarından biriydi.

Lozan Antlaşması hükümlerine göre yapılan mübadelede Kartallı Rumlar Yunanistan'a, Kavala yöresinde yaşayan Müslüman halkın bir bölümü de Kartal'a, göç etti. Göçmenlerin yapmayı bildiği tek üretimin tütün yetiştiriciliği olması nedeniyle, Kartal'daki bağlar, bahçeler ve bostanlar bir süre sonra büyük ölçüde yozlaştı. Cum-huriyet'in ilk yularında bir vilayet olan Üsküdar'a bağlı olan Kartal, 1926'da Üsküdar' m, istanbul'un bir kazası haline getirilmesinden sonra 1928'de yeniden kaza (ilçe) yapıldı.

Daha çok banliyö yerleşmesi olarak gelişen Kartal, 1950 öncesinde istanbul'un sayfiyesi haline gelmeye başladı. Eski Kartal Köyü'ndeki bağlar ve bahçeler içinde bulunan evler, yazın kentin sıcağından bunalan sahipleri tarafından ferahlatıcı say-

fiyeler olarak değerlendirilirdi. Kıyıdaki plajların berrak sularında istanbulluların bir bölümü serinlerdi.

Kartal, sayfiye yerleşmesi olmanın yamsıra ulaşım merkezi olarak da önem kazanan bir semtti. Bursa ve izmir yolunda izmit Körfezi'ni dolaşmak istemeyen araçlar, Kartal'dan araba vapurlarıyla Yalova' ya geçerlerdi. Kartal-Yalova araba vapurları banliyö treni bağlantılı olarak yolcu trafiğine de sahne olurdu. Sanayileşmeye bağlı olarak gözlenen hızlı gelişme, özellikle 1970'ten sonra semtin kıyı kesiminden itibaren bir apartmanlaşma sürecini başlattı. Kartal iskelesi çevresindeki semtin 1940'ta 3.622 olan nüfusu, 1950'de 5.301'i, 1960'ta 14.815'i buldu; 1965'te 20.000'i ve 1975'te de 35.000'i aştı. Kartal semtini oluşturduğu düşünülebilecek Ça-vuşoğlu, Karlıktepe, Kordonboyu, Petroliş ve Yukarı mahallelerinin toplam nüfusu 1990'da 62.017'ydi.

Artık kıyılarındaki yoğun kirlilik nedeniyle denize girilemeyen Kartal semti, bü-yükşehir belediye sınırları içinde önemli bir ticaret ve hizmet merkezidir. Eskiden körfezi geçişte önem taşıyan suyoluyla a-raç ulaşımı Kartal'dan Eskihisar'a kaymıştır.

1947'de Kartal ve çevresinin sanayi bölgesi olarak belirlenmesi, ilçe için önemli bir dönüm noktası oldu. Ulaşım olanaklarının elverişli ve arazi fiyatlarının ucuz olması nedeniyle Ankara Asfaltı'nın iki yanı kısa bir süre içinde fabrikalarla doldu. Bu fabrikaların yakınındaki alanlar zamanla gecekondu mahalleleri halinde gelişti. Kıyı kesiminde ve demiryolu boyunca uzanan alanlarda bulunan bahçeli bir ve iki katlı evlerin yerini de zamanla apartmanlar aldı. 1970'lerde Ankara Asfaltı ile demiryolu arasındaki alanlarda yoğun bir apartmanlaşma yaşandı.

1980'den sonra daha da kalabalıklaşan Kartal llçesi'nin nüfusu 500.000'i aşü. Yalnızca Dragos(->) ve Tuzla(-») sayfiye özelliğini koruyabildi. Aşırı büyüme nedeniyle yönetsel sorunlarla karşı karşıya kalan Kartal Ilçesi'nden 1987'de Pendik, 1992'de Maltepe ve Sultanbeyli ayrılarak ilçe yapıldı.