Ünden bugüN

KAYGUSUZ TEKKESİ

Eminönü Ilçesi'nde, Sultanahmet'te, Alemdar Mahallesi'nde, İncili Çavuş Sokağı ile aynı adı taşıyan çıkmazın kavşağında yer almaktadır.

Kadirî tarikatına bağlı Bolulu Akkavuk-zade Kaygusuz İbrahim Baba (ö. 1873) tarafından 1280/1863-64'te kurulmuştur. İlk inşa edildiği şekliyle günümüze gelebilen bu yapı, tekkelerin kapatılmasından (1925) sonra bakımsızlıktan harap düşmüş, yakın bir tarihte tevhidhanenin çatısı ve duvarlarının büyük kısmı çökmüştür. Günümüzde zemin katı kısmen dükkân olarak kullanılmaktadır.

Tekke listelerinde "Kaygusuz Baba" ve "Şeyh Kaygusuz" adlan ile de anılan bu kuruluşta, Kaygusuz İbrahim Baba'nın vefatından sonra meşihat görevim sırayla halifeleri Fındıklı (Molla Çelebi) Camii imamı Süleyman Sabri Efendi (ö. 1880), Aksaray'da Oğlanlar Tekkesi(->) Şeyhi Şerif Ali Efendi'nin oğlu el-Hac Mehmed Suru-rî Baba (ö. 1885) ve el-Hac Mustafa Şevki Efendi üstlenmişlerdir. Sefîne'de son postnişinin Hacı Rızaeddin Efendi adında bir kimse olduğu belirtilir. Kaygusuz Tekkesi şeyhlerinin, eski bir tarikat geleneği o-larak cuma namazlarından sonra Sultan Ahmed Camii'nde Kadirîhane Tekkesi(-») postnişinine vekâleten Kadirî ayini icrası ile görevli oldukları bilinmektedir. Tekke-

nin ayin günü Bandırmalızade A. Münib Efendi'nin Mecmua-i Tekâyâ'sında pazar, Sefîne'de ise pazartesi olarak verilmektedir. Dahüiye Nezareti'nin 1301/1885-86' da hazırlattığı istatistik cetvelinde Kaygusuz Tekkesi'nde 3 erkek ile 2 kadının ikamet ettiği kayıtlıdır. Türbesi ya da hazire-si olmayan tekkenin banisi Kaygusuz İbrahim Baba, Karacaahmet Mezarlığı'nda gömülüdür.

Kaygusuz Tekkesi kısmen iki, kısmen üç katlı, "T" biçiminde ahşap bir binadır. "T" nin bacağını selamlık, batı kanadım harem, doğu kanadını ise zemin katta selamlık, üst katta tevhidhane işgal eder. Yapıya İncili Çavuş Sokağı üzerindeki batı cephesinde yer alan iki kapıdan girilmekte, kuzeydeki kapı selamlık ile tevhidhaneye, güneydeki ise doğrudan hareme geçit vermektedir. Cümle kapısı niteliğindeki kuzey girişini ince uzun bir taşlık izlemekte, bu taşlığın güney duvarındaki kapıdan hareme geçilebilmektedir. Taşlığın sonundaki yamuk planlı sofadan üç kollu bir merdivenle birinci kata çıkılmakta, söz konusu sofanın güney yönünde, yan yana meydan odası ile kahve ocağı yer almaktadır. Bu iki mekânı aynan duvara pencereler açılmış, ayrıca kahve ocağı meydan odasına ve sofaya açılan birer servis penceresi ile donatılmıştır. Birinci katın sofasından tevhidhane ile şeyh odasına geçilir. İncili Çavuş Çık-mazı'na açılan pencerelerin aydınlattığı şeyh odasında bir yüklük bulunmaktadır.

Kaygusuz Tekkesi'nin birinci kat planı. M. Baha Tartman, 1980

Kuzeybatı köşesi pahlanmış olan tevhidhane düzgün olmayan kare bir alana (7x7 m) sahiptir. Tevhidhanenin girişi pah-lı köşede yer almakta, geleneksel Türk ev mimarisine bağlanan bu durum, son dönemde ahşap tekke binalarında sivil mimari geleneklerinin ne derecede etkin olduğunu göstermektedir. Güney duvarının eksenine, yıkılmış olan ancak yarım daire planlı olduğu tahmin edilebilen mihrap, mihrabın sağına iki, soluna bir pencere yerleştirilmiş, diğer duvarlar sağır bırakılmıştır. Tevhidhanede ne erkekler, ne de kadınlar için mahfil bulunmakta, oldukça alçak tutulan tavanın ortasında, çatı altında gizlenen 3 m çapında bağdadî bir kubbe görülmektedir.

Selamlığın ikinci katı ile harem bölümünde, sofalara açılan yüklüklü odalar ve helalar yer alır. Haremin zemin katındaki u-fak taşlığın güneyinde halen dükkân olarak kullanılan ve özgün biçimini kaybetmiş bulunan mekânın, baca kalıntılarından zamanında mutfak olarak kullanıldığı anlaşılır.

Kaygusuz Tekkesi, geç döneme ait ahşap İstanbul tekkelerinin hemen hepsi gibi, dış görünümü itibariyle çevresindeki meskenlerden ayırt edilmemektedir.

Bibi. Münib, Mecmua-i Tekâyâ, 8; Ihsaiyat II, 19; Vassaf, Sefine, V, 272; Zâkir, Mecmua-i Tekâyâ, 38; Behçetî î. Hakkı el-Üsküdarî, Me-râkid-iMu'tebere-i Üsküdar, İst., 1976, s. 47. M. BAHA TANMAN

19. yy'ın sonlarında Boğaziçi'nde bir pazar kayığı ve hamlacılar. Tuğrul Acar arşivi