Ünden bugüN

KAYIKÇILIK

Marmara Denizi, Haliç ve Boğaziçi sahil-leriyle Kadıköy ve Üsküdar sahillerine yayılmış olan İstanbul'da kayıkçılık büyük ö-nem kazanmıştı.

İstanbul'da kayıkçılık belirli nizamlara, usullere bağlanmış bir meslek dalıydı. Şehir içindeki en büyük hatlar Üsküdar, Galata, Haliç ve Boğaziçi'ydi. Ayrıca Mudanya'ya da yolcu ve yük taşıması yapılırdı.

Her kayık, bir iskeleye bağlı olmak mec-buriyelindeydi. Bağlı olmadığı iskeleden yolcu ve yük alan kayıkçı, o iskelenin gelirini düşüreceğinden, bu iş takip altında tutulmuş ve İstanbul kadılarına iskele denetimi zorunluluğu getirilmiştir. Kayıkçılık yapacak kimselerin işlerinin ehli olması ve başka bir kayıkçıdan kefili olması gerekliydi.

Her iskelenin kayıklarının şekline dikkat eden, kayıkçılarının düzgün çalışmasını temin ve kontrol eden, kefilsiz çalışanları önlemekle görevli bir "iskele kethüdası" olması zorunluydu. İskele kethüdası, aynı zamanda kendisine bağlı kayıkçılara da toptan kefil olmakla yükümlüydü. Günlük işlere bakan iskele kethüdalarının dışında mesleğin bütün sorunlarıyla ilgilenen, başkan sayılabilecek bir genel kethüda olur, buna da "peremeciler kethüdası" denirdi. Üsküdar gibi büyük bir iskelenin kethüdası kayıkçıların asker kökenli olmasından dolayı yeniçerilerden seçilirdi.

lu yemeni ve fes verilirdi. Hamlacılar, küreğe geçip kayığı hareket ettirdikleri zaman uzaktan onlara bakan bir kimse tek küreğin hareket ettiğim zannederdi. Hanımlar, kayığa binerken veya çıkarken öndeki hamlacı, ayakta ellerini değil, destek olması için hafifçe omzunu uzatır, hanımlar elleriyle hamlacıların omzunu tutarak kuvvet almış olurlardı. Hamlacıların kibarlıkları ve üstün fiziki güçleri ise İstanbul deniz çocuklarının bir özelliğiydi.

Kayığın itibarının azaldığı dönem olan 19. yy'ın sonlarına doğru II. Abdülhamid (hd 1876-1909), kayıkçı esnafına karşı daima tetik durmayı yeğlemişti. Çırağan Sa-rayı'na kapatılmış olan V. Murad'ın kayıkçılar tarafından kaçırılıp, tahta çıkarılabilirle ihtimali karşısında sıkı önlemler almıştı. Kayıkçıların akşam saatinden sonra çalışmaması, kayıkların belirli bir yerde toplanması, kayıkçıların iskele yakınlarında gecelememeleri uygun görülmüştü.

II. Abdülhamid döneminin sonlarına doğru kayık, yerini sandala bırakmıştır. Vapurların işlemeye başlamasından sonra kayıkların yolcu taşıma işi büsbütün yok olmayıp çehre değiştirmiştir. Bazı vapurlar, iskeleye yanaşmayıp açıkta durduklarında yolcular karaya, buralarda bekleyen kayıklarla çıkardı.