Ünden bugüN

HÜSEYİN AVNİ PAŞA ÇEŞMESİ 106

107 HÜSEYİN FAHREDDİN DEDE

1310/1892-93'te Evkaf Nezareti tarafından son olarak yenilenmiş, kapatıldığı 1925'e kadar bu şekliyle intikal etmiştir. Tekkenin bu son aşamadaki mimari programı tev-hidhane, iki adet türbe, hazire, selamlık ve harem bölümleri, mutfak ile bir şadırvandan meydana gelmekteydi.

Cumhuriyet döneminde türbeler, hazire ve cümle kapısı dışında kalan bölümler harap olmuş, bir müddet sonra yıktırılarak yerlerine ilkokul inşa edilmiştir. 1982'te bazı şahıslar eliyle yapılan onarımda türbelerin içleri fayansla, cepheleri ise seramik karolarıyla kaplanmış, ayrıca cümle kapısının arkasına bir duvar örülerek iki türbenin arasında mescit ve birtakım başka birimler ihdas edilmiş, böylece tekkeden arta kalan son parçalar da özgün biçimlerini büyük ölçüde kaybetmiştir.

Kaynakların bazılarında "Uşşakî Asita-nesi" ve "Pişvây-ı tarikat-ı Aliyye-i Uşşa-kiyye" olarak anılan tekkede perşembe günleri ayin icra edildiği, 19. yy'm sonlarında burada 3 erkek ile l kadının devamlı ikamet ettiği, Maliye Nezareti'nden yılda 168 kuruş tahsisatı, Kurban Bayramlarında da 5 adet koyun istihkakı olduğu tespit edilmektedir.

Hüsameddin Uşşakî Tekkesi'nin, 1950' lere kadar bostanlar ve çiçek bahçeleri ile kaplı olan çevresi günümüzde imalathanelerle'dolmuş ve geçmişteki özelliğini tamamen yitirmiştir. 1925 tarihli Pervititch paftasında tekkeyi oluşturan bölümlerin tek bir kitle içinde toplandığı, güneyde Pir Hüsamettin Sokağı üzerinde cümle kapısı ile bunun yanlarında birer türbe ve harem dairesinin, bunların arkasında da tevhid-hane ile selamlık kanadının bulunduğu, batı kesimi hazireye ayrılmış olan bahçede bir şadırvanın yer aldığı görülmektedir. Dor başlıklı pilastrlar ile kuşatılmış o-lan cümle kapısının söveleri ve yuvarlak kemeri küfeki taşındandır. Çıkıntı oluşturan kilit taşının üzerinde, metninin Osman Cemî Bey'e ait olduğu bilinen ve tekkenin niteliğini belirten Farsça manzum bir kitabe, bunun da üzerinde, beyzi bir madalyon içinde II. Abdülhamid'in 1310 tarihli tuğrası yer alır. Duvarları tuğla ile örülmüş, üstleri ahşap çatılar ile kaplanmış olan türbelerden, cümle kapısının sağında bulunan ve Pir H. Hüsameddin Uşşakî ile haleflerinden 5 kişinin sandukalarını barındıran kesim "Büyük Türbe" olarak anılır. Büyük Türbe'nin asıl girişin kuzey duvarında yer aldığı ve aynı duvarda sıralanan, basık kemerli 2 pencere ile birlikte tev-hidhaneye açıldığı anlaşılmaktadır. Günümüzde bu üç açıklık da örülerek nişe dönüştürülmüş bulunmaktadır. Sokağa (güneye) açılan 3 pencereden doğudaki sonradan kapı haline getirilmiştir. Bunun ü-zerinde, 7. postnişin Şeyh Ahmed Hüsamî-zade'nin ortadan kaybolmasından sonra hatırasını yaşatmak için konduğu anlaşılan 1179/1765-66 tarihli, sülüs hatlı bir beyit yer alır. Ziyaret (niyaz) penceresi olduğu anlaşılan ortadaki açıklığın üzerinde, H. Hüsameddin Uşşakî'nin adını içeren, Mehmed Rıfat Mısrî imzalı ve 12667 1849-50 tarihli, ta'lik hatlı bir kitabe göze çarpar.

Büyük Türbe'nin zemin döşemesinin altında, birçok kabri barındıran bir bodrum katının varlığı dikkati çeker. Türk-İs-lam mimarisinin erken dönemlerinde görülen, ancak Osmanlı döneminde terk e-dilen mumyalıklı kümbet geleneğinin bu yapıda belirli bir ölçüde yaşatılmış olduğu anlaşılmaktadır.

Cümle kapısının solunda yer alan ve "Küçük Türbe" olarak adlandırılan bölüm 4 adet şeyh sandukasını barındırır. Kuzey duvarında sonradan kapıya dönüştürülmüş bir pencere, bu duvarın arkasında da tekkenin naziresinden arta kalan parça bulunmaktadır. Doğu duvarında niş haline getirilmiş bir pencere, sokak üzerindeki güney duvarında da bir kapı ile ufak bir pencere açılmıştır.

Yerinde ilkokul binasının bulunduğu tevhidhanenin iki katlı ve kagir bir bina olduğu, asıl girişinin batı yönündeki avluya açıldığı, ayrıca kuzeyindeki selamlıkla, doğusundaki haremle ve güneyindeki Büyük Türbe'yle irtibatlı olduğu söylenebil-mektedir. Selamlık ve harem bölümlerinin iki katlı, ahşap meskenler niteliğinde oldukları, şadırvanın sekizgen planlı olarak tasarlandığı da Pervititch paftasında görülebilmektedir.

H. Hüsameddin Uşşakî hayatta iken tekkesinde kahve nakipliği görevini üstlenen Sefer Baba'mn tekkenin yakınında yer alan küçük türbesi de son yıllarda bütünüyle yenilenmiş bulunmaktadır.

Bibi. Evliya, Seyahatname, l, ty, 291, 293, 295; Ayvansarayî, Hadîka, II, 23-25; Ayvansarayî, Mecmua-i Tevârih, 242-243, 250-259; Kut, Dergehname, 236, no. 100; Çetin, Tekkeler, 589; Aynur, Saliha Sultan, 36, no. 90; Âsitâ-ne, 16; Osman Bey, Mecmua-i Cevâmi, II, 18-19, no. 41; A. Rıfat, Lugat-i Tarihiyye ve Coğ-rafiyye, IV, İst., 1300, s. 643; Münib, Mecmua-i Tekâyâ, 14; Raif, Mir'at, 529-532; Ihsaiyat II, 22; Vassaf, Sefine, V, 274; Zâkir, Mecmua-i Tekâyâ, 42-43; S. Abaç, Kasımpaşa'nın Tarihçesi, ist., 1935, s. 23; Öz, İstanbul Camileri, II, 31; J. S. Trimingham, The Sufi Orders in islam, Oxford, 1971, s. 78; "Uşşakiyye", Mey-dan-Larousse, XII (1973), s. 445; M. Sertoğlu, "Kasımpaşa", Hayat Tarih Mecmuası, 5 (Mayıs 1977), s. 48-53; Pakalm, Tarih Deyimleri, III, 555; R. Serin, İslâm Tasavvufunda Halvetilik ve Halvetiler, ist., 1984, s. 131-135; S. N. Eren Balıkesiri, Pir Hasan Hüsameddin Uşşâki (K S. A.), ist., 1990, s. 11-28.

M. BAHA TANMAN