Ünden bugüN

HAŞİM EFENDİ TEKKESİ

Üsküdar İlçesi Inadiye semtinde, Tavaşî Hasan Ağa Mahallesi'nde, eski adı Menzil-hane Yokuşu olan Gündoğumu Caddesi'n-de idi. Kaynaklarda adı Şeyh Yusuf Efendi, Bandırmalı, Inadiye ve Haşim Baba Tekkesi şeklinde de geçer. Celvetîliğe(-*) bağlı Haşimîlik kolunun merkez tekkesi olarak faaliyet göstermiştir.

Tekke 1145/1732'de Celvetî Şeyhi Yusuf Nizameddin Efendi (ö. 1752) adına Sadrazam Hekimoğlu Ali Paşa tarafından inşa ettirilmiştir. İlk postnişini Yusuf Nizameddin Efendi, Celvetîliğe mensup Bandırmalı Hamid Efendi'nin (ö. 1726) oğludur. Tophaneli Veliyüddin Efendi'ye (ö. 1697) intisap etmiş ve Aziz Mahmud Hüdaî Asitanesi Şeyhi Erzincanlı Mustafa Efendi' den (ö. 1711) hilafet almıştır. 20 yıl bu tekkede Celvetî meşihatını yürüten Nizameddin Efendi'nin büyük oğlu Hamid Efendi (ö. 1758), tarikata bağlı Selamî Ali Efendi Tekkesi'nde şeyhlik yapmış, küçük oğlu Mustafa Haşim Efendi (ö. 1782) ise babasının vefatından sonra ikinci postnişin olarak tekke meşihatım üstlenmiştir.

Mustafa Haşim Efendi, Celvetîlikten kendi adına ayırdığı Haşimîlik kolunun kurucusudur. Başlangıçta bir Celvetî şubesi i-ken zamanla bağımsız bir kola dönüşen bu tarikat, Celvetîlik ile Bektaşîlik(-0 arasında şekillenen ve Haşim Efendi'nin ayrıca intisap ettiği Melamîlik(->) etkisi altında kişiliğini bulan bir tasavvuf yolu olarak dikkati çeker. Haşim Efendi'nin Celvetî silsilesi, babası Yusuf Nizameddin Efendi ta— rafından Erzincanlı Mustafa Efendi'ye, ondan da Devatî Mustafa Efendi ve Muk'ad Ahmed Efendi aracılığıyla Aziz Mahmud Hüdaî'ye ulaşır. Diğer yandan mensubu bulunduğu Bandırmalızade ailesinin imam Caferü's-Sâdık soyundan gelmesi nedeniyle de Bektaşî geleneğinin içinde yer alır. Bektaşîliğe Mısır'daki Kaygusuz Abdal Tekkesi Şeyhi Hasan Baba'dan (ö. 1756) nasip alarak intisap etmiştir. Dime-tokalı Seyyid Kara Ali Baba'nın postnişin-lik döneminde (1759-1783) Hacı Bektaş Âsitanesi'ne giderek burada 4 yıl kadar de-debabalık yapmış ise de bir kısım Bekta-şîler tarafından kabul görmemiştir. Fakat buna rağmen yakın çevresinde Hasan Baba ve Hacı Bektaş Asitanesi "Mihman Evi" babası Selim Baba (ö. 1782) gibi dönemin ünlü Bektaşîleri bulunmuştur. İstanbul'da Bektaşîliği temsilen dedebaba vekili olarak da görev yapan Haşim Efendi'nin ayrıca bir Melamî erkânı kurduğu ve bazı Mela-mî-Hamzavî zümrelerince "kutup" tanındığı da bilinmektedir. Kendi tekkesinin dışında, Haşimîliğe bağlı iskender Baba Tekkesi'nde özellikle bu Melamî meşrep tasavvuf anlayışı uzun yıllar etkisini sürdürmüştür. Haşim Efendi bu batınî eğilimleri

nedeniyle Celvefflerin yoğun eleştirilerine maruz kalmıştır. Vefatından sonra cenazesinin Aziz Mahmud Hüdaî Asitanesi postnişini Büyük Ruşen Efendi (ö. 1794) tarafından tekkeye kabul edilmemesi ve namazının müritlerince sokakta kılınması, bu olumsuz tavrın somut bir göstergesidir. Ibn-i Arabî'nin Anka-i Mugritf ini yanlışlıkla "Anka-i Magrib" şeklinde okuyarak kaleme aldığı Anka-i Maşrık başlıklı eserinde Mevlânâ'yı meczup sayması, ayrıca Mevleviler arasında da tepkiyle karşılanmıştır. Şiirlerini topladığı bir de Divariı (ist., 1836) vardır.

1732-1782 arasında tekke iki önemli tamir görmüştür. Bunlardan ilki Yusuf Nizameddin Efendi'nin şeyhliği döneminde Kâmil Ahmed Paşa tarafından tekke bünyesinde kendisi için bir türbe inşası vesilesiyle yaptırılmıştır. İkincisi ise 1755'te Haşim Efendi'nin meşihatına rastlayan, Sadrazam Şehlâgöz Ahmed Paşa'nın maddi desteğiyle gerçekleştirilmiş tamirdir. Bunu daha sonra Abdullah Paşa'nın yaptırdığı bir diğer tamir izler.

Tekkede kurumlaştırılan Celvetî-Bek-taşî kültürü, Haşim Efendi ailesine mensup diğer şeyhler tarafından da benimsenmiş ve sürdürülmüştür. Kendisinden sonra yerine Mehmed Galib Efendi (ö. 1831) geçer. 1826'da Bektaşîliğin Yeniçeri Ocağı ile birlikte kaldırılması için II. Mahmud (hd 1808-1839) tarafından Topkapı Sara-yı'na davet edilen şeyhler arasında Galib Efendi de vardır. Şeyhülislam Kadızade Ta-hir Efendi başkanlığında düzenlenen bu toplantıda Galib Efendi'nin Bektaşîlik konusundaki tavrının ne olduğu bilinmemekle birlikte, kendisinin daha sonra bu kültürü dönemin zor koşullarına rağmen Haşimîlik içinde canlı tuttuğu açıktır. Mehmed Galib Efendi, yetiştirdiği halifeleri aracılığıyla da Haşimîliğin diğer Celvetî tekkelerinde yaygınlaşmasını sağlamıştır. Bu halifelerinden Mehmed Efendi (ö. 1845), Cel-vetîliğin Fenaî şubesine bağlı olan Üsküdar Pazarbaşı'ndaki Fenaî Ali Efendi Tekkesi'nde Haşimî meşihatım üstlenmiş ve kendisinden sonra gelen Mehmed Şakir Efendi (ö. 1884) ile ihsan Efendi bu tekkede postnişinlik yapmışlardır. Tekkenin son postnişini Haşimîliğe bağlı olan Küçük Şakir Efendi'dir (ö. 1951). Mehmed Galib Efendi'nin ikinci halifesi Seyyid Mehmed Şakir Efendi (ö. 1862), Kaymakçızade Mehmed Efendi (ö. 1773) tarafından bir Celvetî merkezi olarak kurulan iskender Baba Tekkesi'nde Haşimî meşihatım temsil etmiştir. Kendisini oğlu Mehmed Şerefeddin Efendi (ö. 1892) ve Ahmed Safî Efendi (ö. 1895) izlemiş, Haşim Efendi Tekkesi Şeyhi Küçük Mehmed Galib Efendi de burada şeyhlik yapmıştır.

Mehmed Galib Efendi'nin vefatından sonra Haşim Efendi Tekkesi meşihatını oğlu Abdürrahim Selamet Efendi (ö. 1849) üstlenir. Selamet Efendi'nin iki oğlu, Mehmed Fahreddin Efendi (ö. 1893) ve Küçük Mehmed Galib Efendi (ö. 1911) kendisinden sonra posta geçmişlerdir. Mehmed Fahreddin Efendi'nin halifelerinden Üsküdarlı Paşa Mehmed, 19. yy'm yetiştirdiği ün-