Ünden bugüN

EMİRGÂN'DA ÇAY SAATİ

çerağân sarayı'ndan büyükdere'ye üşümek sonbaharında eski

çınarların

uzadığı yerde gizlice akşamların başlayıp âdeta kendini dinlemeye kafeslerin ardında bol gözlü

bir kadın

ansızın giydirilmiş ipek ferâceye bir çay yalnızlığı emirgân'dan öteye değdikçe ısındığı yaldızlı bardağın nedim'den yansıması tatyos

efendi'ye tenhâ bir genç kız sesiyle

hicazkâr'ın kuytularda çürüdüğü bağdadî

yalıların yorgun sarmaşıklarıyla sarkmış

bahçeye

soğuk kuşlar gibi dağılır boğaz'da rüzgârın getirdiği donuk bir

yağmur pusu istinye'de gemilerin karanlık

uykusu

kırık direkleriyle dalgın ve hasta birden içimi kaplayan ölüm

korkusu

selâm verilince meçhul bir namazda gâzalî'yse biraz mevlânâ biraz da kubbenin altındaki divan uğultusu "şeref vapurundan en kirli beyazda yüzlerce harbiyeli sürgün yolcusu havada, bir asılmış adam kokusu istanbul jöntürkleri hüzzâm bir yasta

yankılarıyla telâşlı geceleri

bebek'ten motorların taşıyıp o kadar

bitiremediği en yılgın sonbahar benim

gözlerimdeki çok daha dumanlı mütâreke

günlerinden

alaturka saat kaçta ikinci tömbeki miralay sadık bey'in nargilesinden dem çekip kumrular gibi sebilleri

şenlendiren

osmanlı sehpâlarının gölgesindeki emirgân'da acılaşmak koyu bir

semâverden

çaylar gibi kararıp kaç defalarca eski bir şiir üzüntüsüyle müseddes

biçimindeki

çoktan unutulmuş kilidi defterlerden Attilâ ilhan, 1962

mistir. Başlangıçta, II. Dünya Savaşı'nın Avrupa'yı ve Türkiye'yi etkileyişleriyle yetinen şair, Sisler Bulvarı (1954), Yağmur Kaçağı (1955), Ben Sana Mecburum (1960) gibi şiir kitaplarında yer yer istanbul'dan esinlenişleri dile getirmiş, kenti hem toplumsal çalkantılarıyla, hem de pitoresk görünümüyle aktarmıştır. Özellikle İstanbul'a, daha tikel olarak İzmir'e ilişkin bu çaba, Tutuklunun Günlüğü (1973), Böyle Bir Sevmek (1977), Elde Var Hüzün (1982) ve Aynhk Sevdaya Dabil'de (1993) tarihsel bir perspektif edinmiş; şair İstanbul'u payitaht olduğu günlerdeki kimliğiyle yaşatmayı denemiş, o dönemlerden bugüne yaşayagelen bir toplumsal ortamın topografyasını çıkarmıştır. Bütün bu şiirlerde istanbul'un dönemlere ilişkin bazı peyzajlarını da yakalamak olasıdır. Bu şiirlerde İstanbul, Haliç, Maçka, Fatih, Yeşilköy, Emirgân vb semtleriyle anılırken, büyük ve çoğu haksız şekilde edinilmiş servetlerin, toplumsal ve bireysel kaygıların, kara işlerin hüküm sürdüğü, dolayısıyla da bireyde acılar bıraktığı bir kent olarak belirmiştir. Eski İstanbul'un gelenekçi yaşamı sürüp giderken, çarpık bir sanayileşmenin kentteki ürkünç izdüşümleri de yoğun imgelerle, imgeci bir anlatımla yansıtılmıştır.

Aynı derin huzursuzluk romanlarında doruk noktasına erişir. Sokaktaki Adam (1953) Kamarot Yakup'la Güzel Sanadar Akademisi'ndeki öğrenimini yanda bırakmış Hasan'ın Beyoğlu, Balıkpazarı, Galata, genelev serüvenleriyle sürüp gider. Yitik bir aşkın hatırlandığı Dolmabahçe-Be-şiktaş arası ağaçlıklı yol tasviri bu romanın en şiirli sayfaları arasındadır. Kurtlar Sof-rası'nda (1964) İstanbul, Kurtuluş Savaşı'na karşın değişmeyen yoz bir düzenin simgesel şehri gibidir. Emekten, üretimden yana aydın kişilerle, yoz düzenin yardakçıları arasındaki mücadeleyi kaleme getiren Kurtlar Sofrası hda Beyoğlu'nun karanlık ve karmaşık bohem hayatı renkli sahnelerle canlandırılmışım Birbirinin devamı niteliğindeki Bıçağın Ucu (1973), Sırtlan Payı (1914), Yaraya Tuz Basmak (197'8), Dersaadette Sabah Ezanları (1981), O Karanlıkta Biz (1981} istanbul'un son 150 yıllık tarihini irdeleyen romanlardır. 27 Mayıs 1960 ihtilalini bir dönüm noktası kabul eden yazar, istanbul'u Balkan ve I. Dünya Savaşı yıllarına da geri götürerek, bir gelgitler zinciri içinde bütün yönleriyle okurun gündemine getirir, insanları, Beyoğlu, Galata, Boğaziçi, Şişli gibi semtleriyle bu ırmak-roman dizisi İstanbul'a ilişkin Türk edebiyatındaki son güçlü verimler arasındadır. İmparatorluk başkentinden Türkiye Cumhuriyeti'nin istanbul vilayetine yol alışın öyküsünü, okur, romanlar boyunca takip etmek olanağı bulur. Sermaye çevreleri, faşist eğilimli kişiler, bir kıskaç içindeki solcular bu romanlarda bireysel-cinsel seçimleriyle çok ayrıntılı biçimde anlatılmışlardır.

Güncel siyasal değerlendirmelerden yola çıktığı deneme ve makalelerinde, İstanbul'u ekinsel yapısıyla zaman zaman anan İlhan'ın filme çekilmiş Ver Elini İs-