BARZUYA HAKIM HAQIDAGI BOB
Fors hakimlarining buzrugi Barzuya shunday
naql qiladi: «Mening otam qo‘shin boshliqlaridan,
onam esa Zardo‘sht pirimug‘onlari oilasidan edi.
Allohning menga baxsh etgan ilk ne’mati ota-
onamning muhabbati bo‘ldi. Ular mening haqimda
qayg‘urar, boshqa farzandlaridan ko‘proq sevar,
mening tarbiyam bilan maxsus shug‘ullanar, ye-
yish-ichishimga alohida e’tibor berar edilar. Yetti
yoshga yetganimda tib ilmini o‘rganish uchun
meni maktabga berdilar. Bu ilmning foydali
ekanligini anglab, uni zo‘r ehtiros bilan o‘rgana
boshladim. Keyin bu hunarda shuhrat qozonib,
kasallarni davolay boshladim. Shu bilan birga,
hamma odamlar singari men ham to‘rt narsani
orzu qila boshladim: mol to‘plamoq, kayf sur-
moq, boshqalarning hurmatiga sazovor bo‘lmoq
va abadiy shuhrat qozonmoq. Shuni aytish ke-
rakki, tib ilmining butun dunyoda zo‘r hurmati
bordir. Tib kitoblarida: «Tabiblarning eng fozili
bemorlarni pulsiz muolaja etuvchilardir, bu yo‘l
bilan ular ham bu dunyoning, ham narigi dunyo-
ning ne’matlaridan bahramand bo‘ladilar», – deb
yozilgan. Dehqonning urug‘ sepishdan maqsadi
yerdan g‘alla undirib, o‘z rizq-ro‘zini topishdir.
Hayvonlarning yem-xashagi bo‘lgan o‘t o‘z-o‘zidan
o‘saveradi.
Xullas, qayerda sog‘ayishiga umidi bo‘lgan
kasal odamni eshitsam, borib uni muolaja eta
boshladim. Birozdan keyin tengqurlarimning mol
va davlati menikidan ziyod ekanliklarini ko‘rdim.
Nafsim ustun chiqib, mol-dunyo to‘plamoq ha-
52
vasiga tushdim. To‘g‘ri yo‘ldan ozishimga sal qoldi.
O‘z-o‘zimga dedim: «Ey, nafs, sen foyda bilan zarar
orasidagi farqni ko‘rmayapsan. Aqlli odam aziyati
ko‘p, foydasi kam bo‘lgan narsani orzu qiladimi?
Agar sen yaxshi ot qoldirib ketish fikrida bo‘lsang,
bu foniy dunyoda ochko‘z va xasis bo‘lma. No-
to‘g‘ri fikrlardan qayt, savob orttirishga harakat
qil. Odamning hayoti bir-biriga zid bo‘lgan to‘rt
unsurning qorishmasidan iborat, xuddi yigirilgan
ipga o‘xshaydi, uning uzoq vaqt uzilmasdan tura
olishiga ishonch yo‘q.
Odam badanining a’zolari bir mix bilan qoqilgan
oltin butga o‘xshaydi. Mix sug‘urib olinsa, but
bo‘laklarga bo‘linib ketganidek, odamning badani
ham yashash qobiliyatini yo‘qotib, parchalanib
ketadi. Qarindosh-urug‘laring, do‘st-oshnolaring
bilan ko‘pda mag‘rurlanma va ular bilan birga
bo‘lishni ortiqcha havas qilma. Hamisha ularning
sevinchlari qayg‘ularidan oz, g‘amlari esa shod-
liklaridan ko‘p bo‘ladi. Bu g‘am va g‘ussa ustiga
yana hijron dardi va ayriliq alami ham insonga
hamrohdir. Ba’zan shunday ham bo‘ladiki, biri
o‘z oilasini boqish, xotini va bolalarini ta’min
qilish uchun mol yig‘ib, boylik to‘plashga majbur
bo‘ladi va bu yo‘lda o‘zini qurbon qiladi. Bunday
odam olovga tashlangan xushbo‘y ud yog‘ochiga
o‘xshaydi, uning hididan boshqalar foydalanadi,
o‘zi esa yonib kul bo‘ladi».
Yana o‘z-o‘zimga dedim: «Sen bemorlarni mu-
olaja qilishdan qolma, jamoat hakimning qadrini
bilmaydi, degan gaplarga quloq solma. Agar biror
odamni o‘lim changalidan qutqarib olishga mu-
53
vaffaq bo‘la olsang, buning savobi har narsadan
ko‘p ekanligini nazarga ol.
Uzoq davom etgan og‘ir kasallik tufayli bo-
la-chaqasi bilan osh-nonga muhtoj bo‘lib qolgan
bir odamni muolaja etish va uning salomatligini
qaytarib berish qanchalik savob ish ekanligini
kim e’tirof etmaydi?»
O‘z nafsim bilan olishib, o‘zimni yana to‘g‘ri
yo‘lga sola bildim. Hech narsa olmasdan sid-
qidil bilan bemorlarni davolay boshladim, uzoq
muddat shu ish bilan mashg‘ul bo‘ldim. Bu xiz-
matim evaziga rizqi ro‘z darvozalari qarshimda
ochila berdi. Shohlar menga birin-ketin sarupolar
in’om qila boshladilar, xazina darvozasini ochib
qo‘ydilar. Hindiston safaridan avval ham, keyin
ham kam bo‘lmadim. Boylikda, shon-u shavkatda
o‘z tengdoshla rimdan o‘zib ham ketdim.
Kunlardan bir kun men tib ilmining muvaffaqi-
yatlari va natijalari haqida, beradigan foyda va
samaralari borasida fikr yurita boshladim. Natija-
da, tib ilmi sog‘liqni abadiy saqlay olmaydi, hech
bo‘lmasa biror kasallikni tamomila yo‘qotib, uni
qaytib kelmaydigan qila ol maydi, degan xulosaga
keldim. Bas, shunday ekan, aqlli odam tib ilmini
shifo baxsh etuvchi ilm deb hisoblay oladimi?
Shunda savob ishlar qilib, oxiratni o‘ylash men-
ga zarurroq ko‘rina boshladi. Aytishlariga ko‘ra,
oxiratni o‘ylash har qanday kasallikni bir yo‘la
yo‘qotadi, yo‘qotganda ham qaytib kelmaydigan
qilib yo‘qotadi.
Men mana shularning hammasini o‘ylab chiq-
qandan so‘ng tib ilmidan qo‘l tortib, ilohiyot bilan
54
mashg‘ul bo‘la boshladim. To‘g‘risi, men endi av-
vali-yu oxiri ko‘rinmay digan bir yo‘lga tushdim.
Yo‘l qorong‘i va xatarli edi. Na bir yo‘l biluvchi
odam bor edi, na bir yo‘l yorituvchi mash’al. Tib
kitoblarida ham bu haqda bir narsa deyilmagan
ediki, o‘shanga suyanib shak va shub hadan,
hayrat va taradduddan qutulsam. Turli xalqlar-
ning dini orasida ham katta farq va ziddiyat bor
edi. Ularning orasida xoliq va maxluq, yaratuvchi
va yaratiluvchining kelib chiqishi, dunyoning oxiri
haqida katta-katta tortishuvlar bo‘lardi, ularning
har birisi o‘zi aytgan so‘zlarni to‘g‘ri, muxolifning
aytganini noto‘g‘ri deb bilardi.
Shunday o‘ylar bilan shak va shubha sahro-
sida goh oldinga ketar, goh orqaga chekinardim,
tepalar oshib, vodiylarni bosib o‘tardim, lekin na
maqsadga olib boradigan va na haqiqatga erishti-
radigan to‘g‘ri bir yo‘l topa bilardim. Nihoyat, bu-
tun din olimlari bilan ko‘rishib, ularning e’tiqod-
larini o‘rganib, yuragimga mos to‘g‘ri bir tariqat
topishga ahd qildim. Butun din-mazhablar bilan
chuqur tanishib chiqdim, qarasam, har toifa o‘z
dinining ustunligidan lof uradi, boshqalarnikini
esa yomonlaydi. Men ulardan birontasiga ham
ergashmadim, o‘z dardimga darmon topolmadim.
Ularning hammasi bema’ni-beburd ekanligi men-
ga oydin bo‘ldi. Aqlli odam ularning so‘zlaridan
hech birisini qabul eta olmas edi.
O‘z-o‘zimga dedim: «Agar men bunday mulo-
hazalardan so‘ng bu dinlardan birini qabul etsam,
quyi dagi hikoyatda bayon etilgan nodon o‘g‘ri
ahvoliga tushib qolaman».
|