Ustad Misbah Y?zdi

YAXŞı DAVRANıŞıN SƏMƏRƏSI
Bu ümumi me’yarı bir daha diqqətlə nəzərdən keçirdikdə
müəyyən mühüm nöqtələr əldə olunur.  İlk mühüm nöqtə bu
me’yarın əhatə dairəsinin geniş olmasıdır.  İnsan belə bir
me’yardan istifadə etməklə bütün sahələr üçün öz davranışını
müəyyənləşdirə bilər.  Digər bir nöqtə nə üçün bu me’yarın
seçilməsidir.  Nə üçün insan öz davranışını tə’yin etmək üçün
özünü başqalarının yerinə qoymalıdır? Bütün peyğəmbərlər və
səmavi kitablar bildirirlər ki,  bəşəriyyət bir ata və bir anadan
yaranmışdır.  Demək,  bütün insanlar insanlıq və şərafətdə

---

131
müştərəkdirlər.  Kimsə bu bərabərliyi,  müştərəkliyi inkar edə
bilməz.  Kimsə deyə bilməz ki,  mənimlə bu sayaq rəftar edin,
amma mən sizinlə istədiyim kimi rəftar edəcəyəm.  E’tiraf
etməliyik ki,  başqalarından yaxşı rəftar gözlədiyimiz kimi,
başqalarının da bizdən yaxşı rəftar gözləməyə haqqı var. Qarşı
tərəflə necə rəftar etmək lazım olduğunu
bilmək üçün
özümüzü həmin şəxsin yerinə qoymalıyıq.  Belə bir baxışın
əsasını qarşı tərəfin insani məqamına, hüquqlarına diqqət təşkil
edir. Hər bir insanın başqaları ilə qarşılıqlı münasibətdə hüquq
və vəzifələri vardır. İnsan ictimai varlıqdır və ətrafındakılar ilə
əlaqə saxlamağa məcburdur.  İctimai əlaqələrini düzgün
nizamlamayan insan maddi və mə’nəvi ne’mətlərə çata bilmir.
Ona görə də qarşı tərəfin millətini, irqini nəzərə almadan onun
haqlarına riayət etmək lazımdır.  İnsan olan varlıq heç vəchlə
ictimai əlaqələrdən imtina edə bilməz. Belə bir həyatda o uyğun
əlaqələrə möhtacdır.
Bəli, qarşılıqlı əlaqələrin necəliyinin tə’yinində həzrət Əlinin
(ə)  buyurduğu me’yardan ümumi,  üstün me’yar tapmaq
mümkünsüzdür.  Bu üsula əməl etməyə başlasaq,  bütün
rəftarlarımızı yenidən nəzərdən keçirməli olacağıq. Bu qayda o
qədər əhatəlidir ki, mədəni, əqidəvi, hüquqi tə’sirlər də göstərir.
Yalnız bu me’yarı əsas götürməklə insanlıq,  ictimailik dərk
olunur.  Yə’ni həm rəftara,  həm də bütün mədəniyyətlərə və
millətlərə tə’sir edilir.  Məsələn,  ailədə ərlə arvadın müxtəlif
xüsusiyyətlərə malik olmasına baxmayaraq, bu me’yar öz işini
görür.  Müxtəlif vəzifələrə malik olan ailə üzvləri bu me’yar
vasitəsi ilə öz qarşılıqlı münasibətlərini yetərincə tənzimləyə
bilirlər.  İnsanlar bir-birlərindən xoş davranış intizarındadırlar.
Əgər ailənin bir üzvü o biriləri ilə zor dilində danışarsa, demək,
razıdır ki, onunla da zor dilində danışılsın. Yox əgər zor dilini
qəbul etmirsə, gərək özü də zor dilində danışmasın. Ata-övlad
əlaqələrində də uyğun məsələ ortaya çıxır. Ata və övladın fərqli
vəzifələri olsa da,  onlar eyni bir mühitdə yaşayıb,  əlaqə
saxlamağa məcbur olduqlarından həmin metodla  (özünə

---

132
qıymadığını
başqasına
qıyma) 
hərəkət
etməli, 
öz
münasibətlərini tənzimləməlidirlər. Uşaqlıq dövrünü xatırlayaq.
Bə’zən hansısa rəftarına görə ata-anamızdan narazı qalardıq.
İndi ki özümüz valideynik,  gərək övladlarımızla həmin cür
rəftar etməyək. Valideynimizdən görmək istədiyimiz rəftarla öz
övladımıza yanaşmalıyıq.  Axı uşaqlıq dövründə səhvə yol
verərkən atamızın bizi sərt yox, yumşaq tərzdə başa salmasını
istəyirik.  Necə ola bilər ki,  övladımız səhvə yol verdikdə
onunla diktator kimi davranaq?! Təsəvvür edin ki, övladınız siz
özünüzsünüz. Özünüzlə necə rəftar olunmasını istəyərdiniz?
Bəli, uyğun metod bütün sferaları əhatə edir və əksər ictimai
problemlər bu yolla həllini tapır.