Wijsbegeerte

3.5Profielen van de masteropleiding

3.5.1Kennen, waarheid en zijn in analytisch perspectief

In dit profiel komen kernvragen uit de theoretische filosofie aan de orde, zoals: Wat is kennis? Wat kennen wij eigenlijk? Wat is waarheid? Wat is ‘bestaan’? (Wat ‘doet’ iets als het bestaat?) Hoe komt men tot een rationeel antwoord op deze vragen? Deze vragen worden besproken enerzijds tegen de achtergrond van enkele hoofdfiguren uit de moderne filosofie: Descartes, Berkeley, Locke, Hume en Reid; Bolzano, Tarski en Frege. Anderzijds worden ze besproken vanuit het perspectief (of met behulp) van de analytische wijsbegeerte zoals dat (die) tot expressie komt in het werk van Wittgenstein, Chisholm, Quine, David Lewis, Alston, Plantinga en Dretske; Putnam, Searle en Van Inwagen.

3.5.2Cultuur en politiek in continentaal perspectief

Dit onderwijsprofiel betreft de plaats van de mens in zijn culturele en politieke werkelijkheid. Hoewel daarbinnen ook Angelsaksische auteurs aan bod kunnen komen, ligt het accent van het onderwijs op de continentale en hermeneutische invalshoek van waaruit deze thematiek wordt aangesneden. Daarbij kunnen o.a. de volgende thema's aan de orde komen: vrijheid, deugd, mensenrechten, politieke systemen, Verlichting, religie, pluraliteit en cohesie, nihilisme, geweld, techniek en de eigen aard van de westerse cultuur. Naast de behandeling van meer hedendaagse filosofen en actuele maatschappelijke thema’s, wordt binnen het onderwijs ruimschoots aandacht besteed aan de traditie van de continentale wijsbegeerte. De systematische wijsgerige vragen worden dan ook mede in discussie met de traditie uitgewerkt. Filosofen die daarbij aan de orde komen zijn o.a.: Aristoteles, Hobbes, Rousseau, Kant, Hegel, Marx, Kierkegaard, Durkheim, Heidegger, Spengler, Arendt, MacIntyre, Taylor, Dooyeweerd en Fukuyama.

3.5.3De wetenschappen: kennis, normativiteit en praktijk

De vraagstelling van het profiel wetenschapsfilosofie wordt gekenmerkt door:

1. 
   Historische en empirische vragen: Hoe hebben de wetenschappen zich ontwikkeld? Hoe verhield en verhoudt wetenschap zich tot technologie?
   
2. 
   Methodologische vragen: Wat is de experimentele methode? Hoe is de relatie tussen verklaren en interpreteren?
   
3. 
   Epistemologische en ontologische vragen: Hoe is de verhouding tussen know-how en know-that? Is ‘geest’ wetenschappelijk reduceerbaar tot ‘materie’? Is er een wetenschappelijk mens- en wereldbeeld?
   
4. 
   Normatieve vragen: Wat is ‘goede’ wetenschap? Is politieke sturing van wetenschap mogelijk en wenselijk? Welke morele dilemma's roept wetenschap op?
   

Bij het zoeken naar antwoorden op deze vragen wordt ingegaan op het werk van vooraanstaande filosofen, waaronder Nancy Cartwright, Paul Churchland, Andrew Feenberg, Michel Foucault, Bas van Fraassen, Steve Fuller, Jűrgen Habermas, Ian Hacking, Peter Janich, Thomas Kuhn, Bruno Latour, Helen Longino en Langdon Winner.

3.5.4De morele persoon, zijn oordelen en zijn handelen

De rijke traditie van de ethiek wordt binnen dit profiel bestudeerd vanuit een drietal hoofdthema’s:

• 
  Meta-ethische vragen rond de fundering van moraal en de rechtvaardiging van morele kennis (bij voorbeeld: over de verhouding van moraal, levensbeschouwing en traditie).
  
• 
  Vragen over de aard en de ontwikkeling van morele identiteit (bij voorbeeld: over morele vermogens, geweten of integriteit).
  
• 
  Praktisch-ethische vragen (bij voorbeeld: over leven en dood, de omgang met de natuur of de verdeling van rijkdom en welvaart).
  

Studenten die kiezen voor dit profiel dienen voorafgaand aan het mastertraject contact op te nemen met prof. dr. A. W. Musschenga. Nadere specialisatie is mogelijk via de keuze van onderwerpen voor literatuurstudie en scriptie. De docenten zijn lid van de Onderzoekschool Ethiek waarbinnen een vloeiende overgang bestaat tussen masteronderwijs en aio- onderwijs.

3.5.5Geschiedenis van de wijsbegeerte

Binnen dit profiel ligt voor de antieke wijsbegeerte het accent op Plato, Aristoteles en het Neo-Platonisme. Centrale thema’s zijn onder andere de verhouding tussen mythe en filosofie, de relatie tussen wetenschap en filosofie, en de fundering van kennis. Behalve Plato en Aristoteles denke men aan laat-antieke wijsgeren als Plotinus en Proclus. Binnen de middeleeuwse wijsbegeerte staat de natuur van het weten centraal. Het gaat dan om zaken als de autonomie van de rede, de verwetenschappelijking van het weten en de discussie met geloofs- en openbaringskennis, maar ook met de mystiek; bijvoorbeeld bij Eckhart, Bonaventura en Thomas van Aquino.

Voor de moderne wijsbegeerte is er ten eerste speciale aandacht voor de geschiedenis van epistemologie, logica en taalfilosofie in samenhang met de opkomst van de moderne wetenschappen en de wending naar het subject. Denkers die daarbij aan de orde kunnen komen zijn bijvoorbeeld: Descartes en de aanhangers van Port-Royal, Hobbes, Locke, Hume, Newton, Kant, Mill, Bolzano, Frege, Russell, de logisch-positivisten, Popper en Wittgenstein. Daarnaast gaat de aandacht uit naar thema’s uit de esthetica: de relatie tussen filosofie en kunst (van Plato tot Nussabaum), het sublieme (Longinus, Burke, Kant, Nietzsche, Lyotard), de verbeelding (Hume, Kant, Sartre, Murdoch) . En ten slotte is er een specialisatie in de moderne joodse filosofie (vanaf Maimon en Mendelssohn, tot aan Rosenzweig en Levinas) en verder het neo-kantianisme (o.a. Cohen) en idealisme.

3.6De opleiding in deeltijd

Het is mogelijk de opleiding in deeltijd te volgen. De duur van de opleiding is dan twee jaar.

4Master Wijsbegeerte van een bepaald wetenschapsgebied

4.1Inleiding

Wetenschap is één van de drijvende krachten in onze maatschappij en cultuur. Zowel de natuur- als de maatschappij- en de geesteswetenschappen oefenen grote invloed uit op ons mens- en wereldbeeld. Zo hebben natuurkunde en biologie radicaal nieuwe visies ontwikkeld op de aard en evolutie van de kosmos en het leven, terwijl de inzichten van de psychologie bijgedragen hebben aan (soms drastische) veranderingen in ons zelfbeeld.

Tegelijk dragen de wetenschappen bij aan de transformatie van onze wereld, via verwetenschappelijkte, materiële en sociale technologieën. De computer en de biotechnologie hebben onze dagelijkse werkelijkheid in allerlei opzichten veranderd. Maar ook de inrichting van organisaties en het onderwijsbeleid worden wetenschappelijk aangepakt en verantwoord.
De wijsbegeerte van de wetenschappen stelt zich ten doel de structuur en ontwikkeling van de wetenschappen te beschrijven en te verklaren, de normatieve relevantie van wetenschap en technologie te analyseren en te beoordelen, de relaties tussen wetenschap, technologie en samenleving in kaart te brengen en te reflecteren op de (morele, juridische) rechtvaardigheid van die samenleving.
Van oudsher wordt aan het systematisch denken over de filosofische, sociaal-culturele en ethische betekenis van de wetenschappen in onze faculteit een belangrijke plaats toegekend. In de masteropleiding Wijsbegeerte van een bepaald wetenschapsgebied wordt daarom, naast grondige kennis van speciale wetenschapsfilosofische onderwerpen, ook gestreefd naar inzicht in de bredere samenhangen tussen wetenschap, maatschappij en cultuur.
In het collegejaar 2006-2007 zal gestart worden met het eerste jaar van deze masteropleiding volgens de nieuwe opzet. Studenten die gestart zijn in het studiejaar 2005-2006 volgen het tweede jaar nog conform de Onderwijs- en Examenregeling 2005-2006.
Coördinator: dr. E. Koster