Wiley finance
Yüklə 2 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 5.1.5 Kredit Monitorinqi
- Şəkil 5.2
- Kreditin 5 C-si: 1-ci – Xüsusiyyət Xüsusiyyəti
- Kreditin 5 C-si: 2-ci – Kapital Kapitalı
- Kreditin 5 C-si: 3-cü – Şərait Şəraiti
- Kreditin 5 C-si: 4-cü – Potensial Potensialı
- Maliyyə Ehtiyacları Daimi
- Kreditin 5 C-si: 5-ci – Girov Girovu
- 5.2.2 Kredit Təhlili Üsulu
- Şəkil 5.4
- Şəkil 5.5
5.1.4 Kredit Ödənişi Kredit müraciəti təsdiqləndikdən sonra imzalanacaq kredit müqaviləsi hazırlanır. Kredit müqaviləsi bank və borcalan arasındakı hüquqi anlaşmadır və əsas məbləğ, faiz dərəcəsi və onun hesablanması, ödəniş qrafiki və ödəmə, girovdan istifadə, razılaşmalar və s. kimi öhdəliklər və anlayışları özündə cəmləyir. Müqavilənin imzalanmasından sonra borcalan qeyd olunan vəsaiti götürə bilər. 5.1.5 Kredit Monitorinqi Kreditin təyin olunmasından və borcalanın vəsaiti götürə bilməsindən sonra bank borcalanın maliyyə fəaliyyətinin monitorinqini keçirməyə davam edir. Ümumiyyətlə müqavilədə sərt və yumşaq olan şərt və ya müddəalar yer almaqdadır (Bölmə 4.4.6). Sərt müqavilə şərtinə nümunə olaraq borcalanın bütün kredit müddəti boyunca əsas maliyyə əmsallarını mühafizə etməsi ilə bağlı tələbi göstərmək olar. Bankların kredit proseslərində əhəmiyyətli dərəcədə müxtəlifliklər mövcuddur. Kredit müraciəti təsdiqləndikdən sonra imzalanacaq kredit müqaviləsi hazırlanır. Kiçik bankların mərkəzləşdirilmiş kredit təsdiqi, təhlili və idarəetməsi funksiyaları olduğu halda, digər daha iri banklarda səlahiyyətin regional səviyyədə baş mütəxəssisə ötürülməsi və ya müəyyən məbləğdən çox olan kreditlərə kredit komitəsi tərəfindən baxılmasının tələb olunması mümkündür. Əsas məqsəd üstün tutulan seçim və strategiyadan asılı olmayaraq, kredit müraciətlərinə yubanmadan səmərəli cavab vermək, müştəri ilə münasibətləri peşəkar səviyyədə qurmaq, yüksək keyfiyyətli xidmət göstərmək, riskləri idarə etmək və kreditin davamlı monitorinqini həyata keçirməkdir.
Daha əvvəl qeyd olunduğu kimi, kəmiyyət modelləşməsi və inandırıcılığın əhəmiyyətliliyindən asılı olmayaraq, şirkətin kredit riskinin məqbulluğunun müəyyənləşdirilməsi üçün hər hansı vahid formul, əmsal və ya alət olmadığından kredit təhlil dəqiq elm hesab oluna bilməz. Bu səbəbdən, əsas prinsiplərə və müsbət kredit vermə təcrübələrinə istinad etmək vacibdir. 5.2.1 Kredit 5 C-si Kreditin 5 C-si müsbət kreditləşmə üçün əsas çərçivədir ki, bu da xüsusilə kiçik biznes kreditləşməsi və Kiçik və orta müəssisələr sektoru üçün daha uyğundur. Bank maliyyələşməsi kiçik və ya yeni təsis olunan firmalar üçün əsas seçimdir, çünki bu firmaların iri firmalar kimi maliyyə bazarlarına çıxış imkanı – səhm və istiqrazların buraxılması – yoxdur. Şəkil 5.2-də 5 C-nin sxematik təsviri göstərilir. Şəkil 5.2 Kredit 5C-si Kredit     
Kreditin 5 C-si: 1-ci – Xüsusiyyət Xüsusiyyəti təhlil edərkən bank aşağıdakı suala cavab axtarır: Şirkət rəhbərliyinin sektorda və daha iri biznes cəmiyyətindəki nüfuzu necədir? Banklar hər zaman təmiz fəaliyyətə və güclü istinadlara malik şirkətlərə kredit verməkdə maraqlıdırlar. Kredit analitikləri rəhbərliyin işçilər və eləcə də müştərilərlə münasibətlərini, həmçinin bu münasibətlərin şirkətin öhdəlikləri çərçivəsində necə idarə olunduğunu müəyyən etməlidir. Qeyd olunanlar rəhbərlik xüsusiyyətlərinin müəyyən olunmasına imkan yaradır. MİSAL
Xarakter rəhbərliyin şirkətin gələcəyin idarə edə bilmə qabiliyyəti ilə bağlıdır. İdarəetmə qabiliyyətləri göstəricilərinə gündəlik əməliyyatlarda iştirak səviyyəsi, cari texnologiyaların əhatə olunma çevikliyi, sektor üzrə mövcud istiqamətlərin başa düşülməsi və ən vacibi xərcləri idarəetmə və səmərəlilik axtarma bacarığı daxildir. Kreditin 5 C-si: 2-ci – Kapital Kapitalı təhlil edərkən bank aşağıdakı suallara cavab axtarır: Hazırda şirkət necə maliyyələşir? Şirkət sahiblərinin şirkətin aktivləri qarşılığında biznesə qoyduqları levericin (pulun və ya səhmdar kapitalın məbləği) nə qədərdir? Aktiv və passivlər və ya leveric arasındakı əlaqə ilə bağlı ətraflı məlumat üçün Fəsil 2-yə baxın. Aktivlə borc arasındakı əlaqə əhəmiyyətlidir və borcla əlaqədar səhmdar kapital səviyyəsinin yüksək olması şirkətin kredit riskinə qarşı daha sağlam olmasını təmin edir. Daha aşağı levericin olması və ya şirkətin kapitallaşdırılmasının daha yüksək olması şirkət sahiblərinin maliyyə öhdəliyini nümayiş edir və onların özlərini nə qədər risk altında qoyduqlarını göstərir. Sahibkarın maddi vəziyyətinin biznesin gələcək uğuru ilə sıx əlaqəli olduğu kiçik və orta həcmli biznes müəssisələrində yalnız şirkətin maliyyə hesabatları deyil, həmçinin sahibkarın şəxsi maliyyə mövqeyi, aktivləri və kredit qabiliyyətliliyi də dərindən öyrənilməlidir. MİSAL
Borcalanın defolt vəziyyətinə düşməsi halında, borcverən maliyyələşmiş öhdəlik və ya kapitaldan (əsas məbləğ üstəgəl faiz) daha çox itirir. Məsələn, reputasiya riski vacibdir, çünki banklar səhmdarlar qarşısında öhdəlik daşıyırlar və depozitorlar fəaliyyətin məntiqi və mənfəətli tərzdə həyata keçirilməsi ilə bağlı etimad göstəriblər. Əhəmiyyətli defoltlar rəhbərliyin vaxtının qeyri-mütənasib hissəsini korlayır və bank rəhbərliyini borcalan və borcverənlərlə mürəkkəb danışıqları həyata keçirə bilmək üçün biznesin inkişafında istifadəyə məcbur edir. Defoltlar fəaliyyətinin çətin dövründə olan mənfi reputasiyalı və sərt iqtisadi dövrdə müştərilərinə təzyiq göstərən banklara üstünlük verməyəcək potensial borcalanlara mənfi təsir edəcəkdir. Kreditin 5 C-si: 3-cü – Şərait Şəraiti təhlil edərkən bank aşağıdakı suallara cavab axtarır: Şirkətin fəaliyyət göstərmiş olduğu ölkədə və ya ölkələrdə iqtisadi vəziyyət necədir və onun fəaliyyətdə olduğu sektor üzrə iqtisadi mühit hansı vəziyyətdədir? Kredit analitiki şirkətin maliyyə vəziyyətinin pisləşməsinə səbəb olacaq kənar riskləri müəyyən etməlidir. MİSAL
Kreditin 5 C-si: 4-cü – Potensial Potensialı təhlil edərkən bank aşağıdakı suallara cavab axtarır: Şirkətin formalaşdırmış olduğu kapital nə qədərdir və nağd pul axınları dayanıqlı, davamlı və proqnozlaşdırıla biləndirmi? Kredit analitiki şirkətinin münasib nağd pul axınlarını formalaşdırma qabiliyyətini, eləcə də, rəhbərliyin fəaliyyəti səmərəli və effektiv şəkildə həyata keçirmə qabiliyyətini qiymətləndirməlidir. Kredit analitiki nağd pul axınının planlaşdırılmasını araşdıraraq şirkətin üzləşə biləcəyi borc və ya risk hallarını müəyyən etməlidir. MİSAL
Maliyyələşmə ehtiyacları şirkətdən asılı olaraq dəyişir və zaman, iqtisadi şərait və biznes mühiti kimi amillərdən təsirlənə bilər. Proqnozlaşdırılan mövsümi kənarlaşmaların olmasına baxmayaraq, bir sıra şirkətlər üçün nağd pul axını sabit yol izləyəcəkdir. Bu cür hallarda, tarixi məlumatlar əsasında şirkətin kredit qabiliyyətliliyi ilə bağlı daha düzgün qərarın bank tərəfindən verilə bilməsi səbəbindən, daimi maliyyələşmə məsələsi ilə bağlı olaraq bank fəaliyyətini göstərən müəssisə ilə danışıqların aparılması daha asandır. Buna baxmayaraq, xüsusilə satış və xərclərin qeyri-taraz uyğunlaşdırıldığı digər bizneslər də maddi nağd pul axınının dəyişkənliyi təcrübəsinə malik ola bilərlər. Bu halda, nağd pul axının proqnozlaşdırılması çətin olsa da, mümkünsüz deyil. Nadir nağd pul axını dəyişkənliyinin müşahidə olunduğu biznes modelləri onların nağd pul axınları ilə bağlı risklər səbəbindən daimi maliyyələşmə xidmətinin yaradılması məqsədli kreditləşməni həyata keçirmir. Bu hallarda, ümumiyyətlə borcalana müvəqqəti maliyyələşmənin müxtəlif variantları təklif olunur. Şirkətin nağd pul axını dəyişkənliyini anlamaq çox vacibdir, çünki bu bank tərəfindən təklif olunan maliyyələşmənin məbləği və ya növünə təsir edə bilər. Bununla belə, kreditləşmə ilə bağlı qərarın qəbul olunmasında əsas amil nağd pul axınının adekvatlığı və proqnozlaşdırıla bilməsidir. Banklar maliyyələşmələrini mövsümi, dövri və daimi olmaq üzrə ayırırlar. Mövsümi və dövri maliyyələşmə müvəqqəti maliyyələşmə olaraq qəbul olunur.
Şəkil 5.3 aktivin artımı və maliyyələşmə ehtiyacları arasındakı əlaqəni göstərir. Satış ilə aktivlər və aktivlərin maliyyələşməsi arasında möhkəm əlaqə var. Şirkət inkişaf etdikcə onun satış, gəlir və aktivləri də artır. Satış artdıqca aktivlər də artır və şirkətlər artımı aktivlərlə maliyyələşdirməlidirlər. Lakin, satış azaldıqca aktivlər və onların maliyyələşmə ehtiyacı da azalmış olur. Aktivlərdəki artımın bir hissəsi daimi artımı əks edir və şirkətin yaratmış olduğu yeni fabrik, xidmət, avadanlıq və istehsal infrastrukturunu özündə cəmləyir. O həmçinin şirkətin malik olduğu inventarın artan səviyyəsini və şirkətin yığmış olduğu korporativ borcları əks edir. Şirkət aktivlərdəki daimi artımının əksər hissəsinin orta və uzunmüddətli maliyyələşməsini istəyir. Bu aktivlərin uzunmüddətli maliyyələşmə ehtiyacları səhmdar kapitalın maliyyələşməsi vasitəsilə də təmin oluna bilər. İnkişaf etməkdə olan şirkətlərin də aktivlərində müvəqqəti dəyişiklər baş vermişdir. Satış və aktivlərdəki müxtəliflik dövri və ya mövsümi xarakter daşıyır. Dövri aktiv dəyişikliyi şirkətin biznes dövriyyəsi vasitəsilə dəyişkən rifahını əks edir. İqtisadiyyat dövrlərdən – tərəqqi, durğunluq və tənəzzül - keçdikcə satış, gəlir və aktivlər bundan təsirlənir. Durğunluq və tənəzzül dövrlərində satış düşür və aktivlərə olan ehtiyac azalır. Azalmaqda olan aktivlər maliyyə ehtiyaclarını azaldır. Tərəqqi dövründə satış və aktivlər çoxalır və borcalma ehtiyacı artır. Bunun əksi olaraq da, azalmaqda olan aktivlər maliyyə ehtiyaclarını azaldır. Kapitala olan tələbatdakı dəyişikliklərə cavab vermək üçün bir çox banklar 3 ildən 5 ilədək olan biznes dövriyyəsinə uyğun olan ortamüddətli maliyyələşmə ilə təmin edirlər.
  
Mövsümi və ya dövri aktivlər
qısamüddətli kreditlər  
Daimi aktivlər Maliyyə Ehtiyacları Daimi – uzunmüddətli kreditlər
Daha əvvəlki nümunələrdə qeyd olunduğu kimi, aktivlərdəki mövsümi Mövsümi dəyişikliklər satış, gəlir və aktivlər üzərində qısamüddətli təsir gücünə sahibdir. Bu maliyyələşmə ehtiyacları təxminən birillik ödəniş müddətinə malik qısamüddətli kreditlər vasitəsilə ödənilir. Borcalanın aktivlərinin keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi də potensialın təhlilinin bir hissəsidir və şirkətin aktivlə təmin olunan kreditləşmədə istifadə edə biləcəyi və ya borcların yığılmasından sonra nağd pula çevrilə biləcək əhəmiyyətli depozitor borclarına malik olması halında xüsusilə faydalıdır. Depozitor borcları şirkətin ödəniş qarşılığında məhsul və ya xidmətləri alması üçün müştərilərinə kredit təqdim etdiyi kredit satışlarının nəticəsində meydana gəlir. Bir çox kiçik və orta həcmli bizneslərdə şirkətə borclu olanların və vaxtı keçmiş fakturaların siyahısı yalnız vaxtı keçənlər və şirkətin alacaqları ilə bağlı deyil, həmçinin şirkətin borclarını yığma və siyasətlərini tətbiq etmə bacarığı ilə bağlı məlumat verir və alıcının kredit qabiliyyətliliyini qiymətləndirir. İqtisadi tənəzzül dövründə müştərilərin daha çox ticarət maliyyələşmələrindən istifadə etmələri və ya ödənişlərini zəiflətmələri səbəbindən, aktivlərin artması mümkündür. Bu səbəbdən, aktivlərin artımının (daha əvvəl müsbət amil olaraq qeyd olunan) ciddi şəkildə təhlil olunmasına və “yaxşı” aktiv artımı ilə “pis” aktiv artımının fərqləndirilməsinə ehtiyac var. Kredit analitikləri həmçinin şirkətin inventarının qiymətləndirilməsini də həyata keçirirlər. İnventar şirkətin fəaliyyətini davam etdirə bilməsi üçün satıla bilən keyfiyyətdə olmalıdır və müflis olma halında şirkətin aktivləri satılacaqları halda borclara ödəyə bilmə keyfiyyətində olmalıdır. Analitik borcalanın likvidliyini də qiymətləndirməlidir. Yetərli nağd vəsaitə malik bizneslərin ödəniş vaxtını keçməsi halında əlindəki imkanlarla borcunu ödəmə imkanı yüksəkdir. Mənfəətli olduğu halda, yetərli nağd pul axını çatışmamazlıqları ilə üzləşən bizneslərin daxil olduğu qeyri-likvid bizneslər potensial kredit riski daşıyır.
Analitik şirkətin borcunu ödəməsi üçün əsas ödəniş mənbəyinin, nağd pul axını və aktivlərinin onun öhdəliklərinin yerinə yetirilməsinə kifayət etdiyini və edəcəyini təsdiqləməlidir. Lakin borcverən öz səhmdarları və depozitorları qarşısında ikinci dərəcəli və ya əlavə ödəniş mənbəyini təmin etmə öhdəliyi daşıyır. İkinci ödəniş mənbəyi borcalanın sahib olduğu digər aktivlərdir (bir çox hallarda girov kimi istinad olunan). Defoltun baş verməsi halında bank bu aktivlərə nəzarəti öz əlinə keçirmə və kreditin şərtlərinə cavab verməsi üçün satışını təşkil etmə iqtidarında olmalıdır. Defolt riskinin yüksək olduğu daha aşağı reytinqli şirkətlərə verilən kreditlərdə şirkət özünün bütün aktivlərini girov olaraq qoymalı olur. MİSAL
5.2.2 Kredit Təhlili Üsulu Uğurlu kredit təhlilinin üsulu hər bir potensial müştərinin kredit qabiliyyətliliyini dəqiq qiymətləndirilməsindən keçir. Buna nail olmaq üçün kredit analitikləri əsas biznes, maliyyə və struktur risklərinin nəzərdən keçirirlər. Bu üç sahə kredit təhlili üsulu adlandırılan əsas istiqamətlənmiş təhlil alətinin bir hissəsini formalaşdırır. Təhlil mərhələləri Şəkil 5.4-də təsvir olunur. Şəkil 5.4 Kredit təhlili mərhələləri və risk BİZNES RİSKLƏRİ MALİYYƏ RİSKLƏRİ STRUKTUR RİSKƏR   
Makro-iqtisadi təhlil Nümunələr
Mikro-iqtisadi təhlil Nümunələr
İdarəetmə təhlili Nümunələr
Maliyyə təhlili Nümunələr
Borcalan növü Nümunələr
Borcalma növü Nümunələr
Kredit təhlili üsulunda əsas diqqət borcalana mənfi təsir edə biləcək müxtəlif risklərin təhlil edilməsinə yönəlir. Ümumi təhlil biznes (və ya makro) riskləri, maliyyə (və ya mikro) riskləri və struktur riskləri əhatə edir. Bu risk sahələri biri-birilərini tamamlayır, çünki bu müxtəlif sahələrə təsir edən sahələr yaxından əlaqəli və bir-birindən asılıdır. Təhlilin üç sahəsi müxtəlif ümumi təbəqələrə və ya komponentlərə bölünüb və Şəkil 5.5-də göstərilir.
BİZNES RİSKLƏRİ
MALİYYƏ RİSKLƏRİ
STRUKTUR RİSKLƏRİ
Kredit təhlili üsulu şirkətin qərar qəbuletmə prosesinin birbaşa olaraq təşkilatın üzləşəcəyi risklərə təsir edəcəyini və rəhbərliyin qərarlarının sektor üzrə makro və mikro-iqtisadiyyat istiqamətlərindən təsirləndiyini göstərir. Biznes və struktur riskləri arasındakı əlaqə Şəkil 5.6-da göstərilir.
Yüklə 2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|