Xəzərin bioloji müxtəlifliyi üzrə müəllimlər üçün tədris posterlərinin istifadəsinə aid metodik-informasiya vəsaiti

Olum, yoxsa ölüm? Sinifdəki şagirdləri 3-4 nəfərlik qruplara bölün. Qruplara aşağıdakı sualları verin:

«Sizin imkanınız olsaydı Yer üzərində yaşayan hansı canlını yox edərdiniz? Nə üçün?» Bütün qruplar bu suala cavab verdikdən sonra onlara yeni tapşırıq verin: Müxtəlif növləri hansı səbəblərə görə qorumaq lazımdır və bu səbəbləri siyahıda qeyd edin.

• 
  Məhv olan meşə. Əgər sinifdə 30 şagird vardısa, onlardan 5 nəfərinə irəli çıxaraq ağac rolunda bir-birindən aralı durmağı təklif edin. Digər uşaqlar «quşlar» olacaqlar. «Quşlar» «ağacların» ətrafında qaçırlar. Siz əl çaldığınız zaman onlar ağaca qonmalıdırlar. Bir ağaca yalnız 4 quş qona bilər. Sizin komandanızla (məs; artıq gecədir, yatmaq vaxtıdır) quşlar gecələmək üçün ağacda yer tapmalıdırlar. Hər bir «ağac» yalnız 4 quşu qəbul edə bilər.
  

Növbəti mərhələdə gün çıxır və quşlar ağacı tərk edirlər. Yavaşca bir ağacı oyundan kənar edin (onu kəsiblər). Baxın görün, siz əl çalanda quşlar ağaclara qonmaq üçün nə edəcəklər. Siz oyunda baş verənləri real həyatla müqayisə edin. Məs; bir ağaca həddindən artıq quş qonarsa onlar bütün qidanı yeyib qurtara bilərlər və digər quşlara qida çatmaya bilər.

Oyunu tərk edən quşlardan soruşun, onlar meşədə özlərinə yer tapmadıqda hansı hissləri keçiriblər?

Bu oyun quşların real həyat tərzinə nə dərəcədə uyğundur? Oxşar və fərqli cəhətləri göstərin.
Bioloji müxtəliflik.

Biomüxtəliflik – həyatın müxtəlifliyi deməkdir. 1 posterdə Beynəlxalq Təbiəti Mühafizə İttifaqı tərəfindən biomüxtəlifliyə verilmiş tərif göstərilir.

Biomüxtəlifliyi ölçmək üçün müxtəlif üsullar vardır. Adətən biomüxtəlifliyin ölçü vahidi bitki və heyvanlarda olan genetik müxtəliflikdir. Bəzən bu genetik ehtiyatlar adlanır. Biomüxtəliflik meşə, çəmən, bataqlıq, dağ, səhra və dəniz ekosistemlərində mövcuddur. Müxtəlif ekosistem qruplarının fərqli olmasına, həmçinin bitki və heyvanların müxtəlif növlərinin sayına əsasən biomüxtəlifliyi təsvir etmək olar. Məsələn, ekosistemdə müxtəlif və müəyyən bitki örtüyünü təmsil edən, bir-birindən fərqlənən landşaft formaları ola bilər. Canlı qruplaşmaların sərhədinə görə ekosistemlərin müxtəlifliyini ölçmək çox çətindir. Biomüxtəlifliyi həm də müxtəlif səviyyədə təsəvvür etmək olar: yerli, milli və regional biomüxtəliflik. Biomüxtəliflik – təbiətin qanunudur. Biomüxtəliflik – təbiətdə müxtəliflik dərəcəsidir.

Bioloji müxtəlifliyin qorunması çox əhəmiyyətlidir. Məsələn, biomüxtəliflik insan irqini dəstəkləyən əsas biotik ehtiyatı təmin edir. Bizim qida təhlükəsizliyimiz bioloji sərvətimizi qoruyub saxlamaq bacarığımızdan asılıdır. Halbuki, hazırda əhalinin kütləvi artımı və idarə olunmayan inkişafı nəticəsində ətraf mühitdə və yaşayış arealında baş verən kəskin dəyişikliklər o qədər qeyri-təbiidir ki, növlərin salamat qalması və uyğunlaşması üçün sərbəst zaman və məkan tapılmadığına biomüxtəliflik tükənir, yəni qlobal miqyasda böhran baş verir. Dünya səviyyəsində 1600-1950—i illər arasında növlərin məhv olma sürəti hər 10 ildə 1 növün itirilməsinə səbəb olmuşdur. Hazırda isə bu göstərici artıq hər il 1 növün itməsinə gəlib çatmışdır.

İstənilən bitki və ya heyvan öz ekosistemində əhəmiyyətli rol oynayıb, yeni tərəqqi üçün genetik material ola bilər. Buna görə də biomüxtəlifliyin itirilməsinin nəticəsi daha geniş miqyaslı olub, bütün ekosistemin davamlılığına təsir göstərə bilər. Biomüxtəlifliyin itirilməsi qida zəncirinin dağılmasına və ekosistemin pozulmasına gətirib çıxarır.

Xəzər dənizinin ətrafında bir çox müxtəlif ekosistemlər vardır. Sahilyanı ərazi, bataqlılaşmış sahələr, bataqlıqlar, çaylar, meşələr və s. bu ekosistemlərə aiddir. Bütün bunlar getdikcə tükənən təkrarolunmaz biomüxtəlifliyi təşkil edir. Buna görə də biomüxtəlifliyin məktəblərdə tədris olunması və məktəblilərin onun qorunmasında iştirak etməsi çox vacibdir.

Xəzərin biomüxtəlifliyi

Aşağıdakı suallardan istifadə etməklə məktəblilərin Xəzərin biomüxtəlifliyi və onun təkrarolunmazlığı barədə düşünməsinə nail ola bilərsiniz. Bəzi terminləri şagirdlərin yaş xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq izah edin.

• 
  Nə üçün bizim regionda fil və zürafə yaşamır?
  
• 
  Nə üçün Xəzərdə yaşayan nərə balığı növlərinə vəhşi təbiətin başqa bir yerində
  

təsadüf olunmur?

• 
  Nəyə görə Xəzər suitisi Xəzər dənizinin endemidir?
  
• 
  Nə üçün Xəzər pələnginin nəsli kəsilmişdir?
  
• 
  Nə üçün bu qədər çoxlu müxtəlif quş növləri Xəzərin bataqlıqlarmış ərazilərinə miqrasiya edirlər?