Xorazm viloyat pedagog kadrlarini qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti
S.Begliyev Tabiiy va aniq fanlar ta’limi
Yüklə 0,85 Mb.
|
S.BegliyevTabiiy va aniq fanlar ta’limikafedrasi o`qituvchisiFan: Botanika Sinf: 6 Mavzu: Gullarning xilma-xilligi Vaqt: 45-minut Darsning shiori: Yurt obodligi, ko`ngil xotirjamligi. Darsning maqsadi: Ta’limiy: Gullarning xilma-xilligi haqida bilimga ega bo`ladilar. Tarbiyaviy: O`quvchilarning estetik va ekologik tarbiyaning ayrim qirralarini bilib oladilr. Rivojlantiruvchi:O`quvchilarda gullarning xilma-xilligi haqidagi tushunchalarini kengaytirish, ob’ektlarni taqqoslash va gullar bilan ishlash ko`nikmalarini rivojlantirish. Darsning turi: O`quvchilarda BKMlarni rivojlantirish Darsning metodi: noan’anaviy. Darsning jihozlari: har bir guruh uchun gullarning xilma-xilligi oid yozilgan kartochkalar, uyga vazifani so’rash varaqasi, plakatlar, vidiolavhalar.
Darsning borishi: I.Tashkiliy qismi: Navbatchi o`quvchi axborotini eshitish, sinfni darsga tayyorgarligini tekshirish, sinf ozodachiligiga e’tibor berish, guruhlarga ajratish II.O`tilgan mavzuni takrorlash: O`qituvchi so`rash varaqasidagi jumlalarni doskaga yozadi.Guruhlar nomlab olinadi. 1-guruh: Boychechak (1-qator) 2-guruh: Binafsha (2-qator) 1. Boychechak guruhi savoli. Gul qismlari haqida ma’lumot bering va gul qanday tuzilgan? 2. Binafsha guruhi savoli: Changchi va urug’chi haqida ma’lumot bering va ular qanday tuzilgan? O`quvchilar doskada yoritilgan savollarga javobni daftariga qisqacha yozadilar so`ng bir partadagi o`quvchilar bir-birlarining daftaridagi javoblarini o`qib, fikr almashadi, shundan keyin o`qituvchi daftarlarni tekshirish, baholash uchun yig`ib oladi.
Gullar bir jinsli yoki ikki jinsli bo`ladi.Gulda faqat urug`ochi yoki changchining о zi bo`lsa, bunday gul bir jinsli gul deyiladi (tol, gazanda, tut, qayin) Agar gulda faqat changchi bo`lsa, bunday gul changchili gul deyilad.Aksincha, gulda faqat urug`chi bo`lsa, bunday gul urugchili gul deb ataladi. Bitta gulda ham changchi, ham umg`chi bo`lsa, bunday gul ikki jinsli gul deyiladi (o`rik, gilos, olma shaftoli) Juda ko`pchilik о`simliklarning guli ikki jinsli bo`ladi Ayrim o'simliklarning bitta tupida ham changchi, ham umg'chi gul alohida-alohida joylashadi.Bunday o'simliklar bir uyli оsimlik deyiladi.Bunga makkajo`xorini tо1 qilib keltinsh mumkin. Bir turdagi o`simlikning changchili gullari bir tupda va urug`chili gullari boshqa tupda bo`lsa, bunday o`simliklar ikki uyli o`simlik deyiladi. Masalan: gazanda Gullar to`g`ri va qiyshiq gullarga bo'linadi. Agar gulqorg`on ikkitadan ortiq teng bo`lakka ajralsa, u to`g`ri gul deyiladi. Masalan, olma na'matak, behi va shaftoli guli. Agar gul faqat teng ikki bo`lakka ajralsa yoki umuman teng bo'lakka ajralmasa qiyshiq gul deyiladi. Bunga gladiolus, nastarin, isfarak, rayhon, armarak, kiyiko't, burchoq, loviya, beda va boshqalarning gullari kiradi. Demak gullar bir yoki ikk jinsli bo`ladi. Shuni ham aytish kerakki, ayrim gullar, masalan: g`za guli olma gulidan gulkosachasining tashqi tomonidagi yirik tishchali uchta bargchasi (ostgulkosachasi) bilan farq qiladi, shuningdek, g`o`zaning urug'chisi o`ziga xos tuzilgan.
O`qituvchi o`quvchilarga vazifa beradi. 1-topshiriq Vazifa: Tarqatilgan kartochkalarda savol yozilgan va o`simliklar nomlari yozilgan. O`quvchilar savolni o`qib ko`rib, “Beshinchisi ortiqcha” o`yinni o`ynaydilar.Qaysi guruh birinchi bo`lib topshiriqni bajarsa rag`bat kartochkasi bilan taqdirlanadi. 1.Bir jinsli gullar Tol, tut, qayin, o`rik, granada 2.Ikki jinsli gullar: Gilos, olma, granada, shaftoli, o`rin 3.To`g`ri gullar: Beda, olma, na’matak, behi, shaftoli 4.Qiyshiq gullar Nastarin, isfaran, beda, kiyin o`t, behi O`quvchilar ishlarini tugatgach, o`qituvchi o`quvchilarga test kalitini topshiradi.Testlar 5 savollardan iborat.
O`qituvchi o`quvchilardan kitob bilan ishlash ko`nikmasini shakillantiradi. O`quvchilar darslikdan foydalanib savollarga javob yozadilar va jadvallarni to`ldiradilar. Savollar: 1)Qanday o`simliklar bir uyli o`simliklar deyiladi? 2)Qanday o`simliklar ikki uyli o`simliklar deyiladi? 3)Qanday o`simliklar bir jinsli o`simliklar deyiladi? 4)Qanday o`simliklar ikki jinsli o`simliklar deyiladi? 5)To`g`ri gulga ta’rif bering . 6)Qiyshiq gulga ta’rif bering.
O`qituvchi o`quvchilarga savol beradi. Bugungi darsdan nimani bilib oldinggiz?
O`quvchilar guruhdagi ishiga qarab fikrni tushuntirib bera olishiga, savollarga bergan javobiga qarab reyting asosida baholanadi. 6. Uyga vazifa berish: Quyidagi jadvalni davom ettirish.
Yangi ma’lumotlarni olib kelish va shu mavzuga oid ma’lumotlar bilan birga, o`simliklarning dorivorlik xususiyatlarini daftarga yozib kelish. Z.Nasretdinova Til va adabiyot ta’limi kafedrasi katta o`qituvchisi 6- sinf Ona tili Darsning texnologik xaritasi
I. Dars mavzusi: Gapning uyushiq bo`laklari haqida ma’lumot. II. Dars maqsadi: 1. Ta’limiy maqsad: DTS talablari asosida o‘quvchilarga “ Gapning uyushiq bo`laklari” haqida ma’lumot berish. 2.Tarbiyaviy maqsad: Yangi mavzuning tahlili asosida o‘quvchilarnng qalbida Vatanparvarlik tuyg`ularining shakllanishiga, a’lo o`qish ham ularning Vatan ravnaqiga qo`shgan hissasi ekanligini anglashlariga ko`maklashish. 3.Rivojlantiruvchi maqsad: O`quvchilarni mashq tahlili asosida mustaqil, ijodiy fikrlashga yo`naltirish.
O‘qituvchi Videoproyektor yordamida o`quvchilarga bugungi mavzuning rejasi bilan tanishtiradi. Reja: 1. Kechagi kunga nazar. 2.“Juftlikda ishlash” orqali yangi ma’lumotlarni olish. 3. “Har kim har kimni o`qitadi” 4.Birgalikda katta xirmon to`playmiz. 5. “YQXO`M” ni tinglaymiz. 6.Davra suhbati.
O`quvchilarning javoblari quyidagicha bo`lishi mumkin: -Gaplar o`z bo`laklarining to`la ifodalanganligi yoki ifodalanmay qolganiga ko`ra ikkiga bo`linadi. -To`liq yoki to`liqsiz gaplar bo`lishi mumkin. - Shoira o`zi yozgan she’rni o`qidi.(To`liq gap) - O`zi yozgan she’rni. (To`liqsiz gap) O`qituvchi: Hozir gapning uyushiq bo`laklari haqida suhbatlashamiz.Bunda sizlar juftlikda ishlaysizlar.Bunda har bir juftlikka bir tarqatma beriladi.Tarqatmadagi materialni o`rganib, yoningizda o`tirgan ikkinchi bir juflik bilan ma’lumot almashasizlar.(Bunda o`qituvchi “Har kim har kimni o`qitadi” metodi asosida ish olib boradi.) O`tkazish tartibi: 1.Har bir juftlikka mavzuga oid dalil va faktlar yozilgan kartochkalar tarqatiladi. 2.Bir necha daqiqa ichida o`quvchilar mavzuga doir ma’lumotlarni daftarlariga yozadilar.(O`qituvchi sinf ichida aylanib yurib, o`quvchilar topshiriqni qanday tushunganliklarini kuzatadi.) 3. O`quvchilar to`plagan ma’lumotlarini orqasida o`tirgan sinfdoshlari bilan muhokama qilishlari taklif qilinadi.Mashq har bir juftlik ikkinchi bir juftlikka gapirmagunicha davom etadi. 4.O`quvchilar bir vaqt kesimida faqat bir juftklik bilan suhbatlashadi.Vazifa shunday qo`yiladiki , o`quvchilar yangi ma’lumotlarni boshqa o`quvchilardan bilib oladilar. 5.Mashqni bajarib bo`lganlaridan so`ng, o`quvchilar o`z o`rtoqlaridan nimani o`rganganliklari so`raladi.O`qituvchi javoblarni doskaga yoki flipchartga yozib boradi. Bugungi mavzu yuzasidan tarqatmalar: Birinchi tarqatma Gapda bir xil sintaktik vazifa bajarib, bir xil so`roqqa javob beruvchi , o`zaro teng aloqada , boshqa bo`laklar bilan esa tobe aloqada bo`lgan bo`laklar uyushiq bo`laklar deyiladi. Ikkinchi tarqatma Uyushiq bo`laklar o`zaro teng bog`lovchilar yoki tenglasahish ohangi orqali birikadi. Uchinchi tarqatma
To`rtinchi tarqatma Gapning kesimi va egasi ham , ikkinchi darajali bo`laklari ham uyushib kelishi mumkin. Beshinchi tarqatma Uyushiq kesimlar: Shavkat yozdi, o`qidi va dam oldi. Oltinchi tarqatma Uyushiq egalar:Siz bilan biz ulug` ishga bel bog`ladik. Yettinchi tarqatma Uyushiq hol: Daryo goh shovqin solib, goh tinch oqar edi. Sakkizinchi tarqatma Uyushiq to`ldituvchi:Taram – taram olmalarni, asl nashvattilarni, po`sti yupqa luchchak shaftolilarni, quymoqqa o`xshash anjirlarni aytmaysizmi, bay-bay. To`qqizinchi tarqatma Uyushiq aniqlovchilar:Chaqaloq kichkina , oppoq va dumaloq qo`llarini cho`zib, menga talpinar edi.
O`qituvchi , hurmatli o`quvchilarlar, mana bir – biringizdan ko`p ma’lumotlarni o`rgandingiz deb o`ylayman.Keling , biz ham paxtakorlarga o`xshab , bilgan ma’lumotlarimizdan katta xirmon yasashga harakat qilamiz. Endi navbat darsimizninmg “ Birgalikda katta xirmon to`playmiz ” sahifasiga.Siz o`z o`rtoqlaridan nimani o`rganganliklaringizni aytib turasiz, men esa javoblarni doskaga yozib boraman.(Bu vaqtda barcha o`quvchilar daftarlariga doskaga yozilayotgan ma’lumotlarni yozib boradilar) Darsimizning oxirgi sahifalaridan biri juda ajoyib nom bilan sahifalangan. “YQXO`M” ni tinglaymiz.
Bu metod o`quvchilarning darsdan olgan taassurotlarini tez aniqlashga imkon beradi.Uning qiziqarli nomi quyidagi so`zlarning bosh harflari yig`indisidan iborat. Yaxshi…… Qiziq…….. Xalaqit berdi……… O`zim bilan olib ketaman……. Mening kayfiyatim…… Bunda siz 223 – mashqni o`qib , undagi uyushiq bo`laklarni hamda mashq matnidan siz uchun Yaxshi, Qiziq, Xalaqit bergani, O`zingiz bilan olib ketadigan ma’lumotlar va Mening kayfiyatim bugungi dars yuzasidan kabi ma’lumotlarni bayon qilasiz.(Bu topshiriq ham juftlikda bajariladi.) Bir juftlikning “YQXO`M” metodi bo`yicha taqdimoti quyidagicha bo`lishi mumkin.
Davra suhbatida o`qituvchi “YQXO`M” metodi bo`yicha o`quvchilarning bugungi mavzu yuzasidan fikrlarini eshitib, darsni xulosalaydi. Faol qatnashgan o`quvchilar takomillashtirilgan reyting tizimida ballar asosida baholanadi.
I. Dars mavzusi: O`. Hoshimovning “Dunyoning ishlari” . II.Dars maqsadi: 1. Ta’limiy maqsad: DTS talablari asosida o`quvchilarga O`.Hoshimovning “Dunyoning ishlari” qissasi haqida ma’lumotha berish. 2.. Rivojlantiruvchi maqsad: O`quvchilarni mustaqil va ijodiy fikrlashga yo`naltirish, “Dunyoning ishlari”qissasining matni asosida matn tahlil qilish ko`nikmalarini shakllantirish, hamda o`z taqdimotini asosli sharhlashga yo`naltirish. 3.Tarbiyaviy maqsad: Yangi mavzu asosida o`quvchilarda milliy qadriyatlarimizdan onani ulug`lash, qadrlash ko`nikmalarini shakllantirishga ko`makllashish
Darsning asosiy tushuncha va atamalari: - Gilam paypoq olib kelaman; - Ha, endi keksalik- da, o`rgilay; - Voy, endi nima qilaman! -Oyoqlari shishib , azob berar edi; Kutiladigan natija: O`quvchilarni darsda faol qatnashib ,O`.Hoshimovning “Dunyoning ishlari” hikoyasining mazmunini o`zlashtirib oladilar . Nutq so`zlash ko‘nikmasini shakllantirish, o`z fikrini faol tarzda asosli dalillar orqali ifodalashga yo`naltirish, hikoyani tahlil qilish orqali matn mag`zini chuqur anglab olib, o`zi yashab turgan hayot bilan taqqoslab kerakli xulosalarni chiqara olishi. Darsning borishi Bu dars quyidagi reja asosida o`tkaziladi 1.“Suhbat ” metodi asosida o`qituvchining kirish so`zi. 2.Guruhlarga bo`lish. 3.Ijobiy fikrlar piramidasi yasaladi. 4.“Ikki qismlik kundalik” metodi asosida matn tahlili. 5.3/3 metodida mustahkamlash. 6.Davra suhbati. Birinchi bosqich: O`qituvchining kirish so`zi:Hurmatli o`quvchilar,o`zbek adabiyotida o`zining “Muhabbat”, “Dehqonning bir kuni”, “Urushning so`nggi kuni”dek dilbar hikoyalari va “Bahor qaytmaydi”, “Dunyoning ishlari” kabi qissalari, “Nur borki, soya bor”, “Ikki eshik orasi”, “Tushda kechgan umrlar”, hamda “Inson sadoqati”, “To`ylar muborak”, “Qatag`on” singari drammalari orqali munosib o`ringa ega O`.Hoshimov haqida ma’lumotga egamiz. Bugun biz, siz bilan uning “Dunyoning ishlari” qissasi haqida suhbatlashamiz. Rangli kartochkalar yordamida o`quvchilarni guruhlarga bo`lish. O`quvchilarning sonidan kelib chiqib tarkibida 5-7 o`quvchidan iborat guruhlar tarkib toptiriladi. ) Har bir guruh o`ziga nom qo`yib, guruh shiorini va sardorini saylaydi.)
Har bir guruh o`tgan mavzuni eslab , o`zinig ijobiy fikrlar piramidasini yasaydi. O`quvchilar piramida yasash uchun davra bo`lib turadilar.Guruh sardorining oldinga cho`zilgan qo`li, uning asosi bo`ladi. Qolgan o`quvchilar boshlovchining qo`li ustiga qo`llarini qo`yib, “O`tkir Hoshimovning ijodi to`g`ri sida bir fikr aytadi .”Qancha ko`p fikr aytilsa piramidaning cho`qqisi baland bo`lib, o`rganilayotgan mavzu mustahkamlanadi. Masalan,bir guruhning “Ijobiy fikrlar piramidasi ” quyidagicha bo`lishi mumkin. Bir o`quvchining fikri: “O`tkir Hoshimov 1941 yil tug`ilgan.ikkinchi o`quvchi : “Ustoz Said Ahmad unga bag`ishlab “Ijod va jasorat” maqolasini yozgan”Uchinchisi : “Yozuvchi bizning zamondoshimiz bo`lgani bilan faxrlanamiz” To`rtinchisi: “U hikoyalari va qissalari bilan mashhur”va hokazo kabi fikrlar bildiriladi. Uchinchi bosqich: Har bir guruhga alohida tarqatma beriladi, unda “Dunyoning ishlari” qissasining Gilam paypoq hikoyasi qismlarga bo`linib, tarqatmalarga yozilgan bo`ladi. “Ikki qismlik kundalik” metodi asosida tahlil qilinadi. Guruh taqdimoti. ”Ikki qismlik kundalik” usulida quyidagicha tartibda ish olib boriladi.Fikr -qismida kartochkadagi so`zlar yoziladi,sharh- qismida guruh ishtirokchilari hamkorlikda matn mazmuni bo`yicha tushunchalarini izohlab yozadilar.(O`qituvchi o`quvchilar bilan hamijodkor bo`lib, barcha guruhga yordam beradi, maslahatlar beradi, lekin o`qituvchining fikri hukmron bo`lmaydi, u faqat yo`nalish beradi.) Birinchi tarqatma: Har yili dam olishga borganimda onamga gilam paypoq olib kelaman.Kavkaz tomonda ko`p bo`ladi.Juba deyishadi, jurabi deyishadi.Oyim noyob narsaga ega bo`lganidek, uzundan – uzoq duo qiladi.Shundoq mehribon o`g`li borligini aytib qo`shnilarga maqtanadi. Ikkinchi tarqatma: Oyimning oyog`i kasal.Salqin tushishi bilan shishib ketadi, og`riydi, Qo`ni – qo`shnilar ahvol so`rasa, ularniyam, o`ziniyam yupatadi. - Ha, endi keksalik-da, o`rgilay.Lekin onamning oyoq og`rig`i faqat keksalikdan emas. Uchinchi tarqatma : Bolaligimda ko`p kasal bo`lar edim: ko`k yo`tal, bezgak, ..Shuning uchun oshxonadagi mixda ko`k qarg`aning patidan tortib, gultojixo`rozgacha ilig`liq turardi. Oyog`im zaxga tegishi bilan tomog`im og`rishga tushadi.Oyoq bilan tomoqning nima aloqasi borligini haliyam tushunolmayman. To`rtinchi tarqatma: Bir kuni akalarim bilan yaxmalak o`ynab terlab ketdim. Terlab turib muz yedim.Kechqurun isitmam ko`tarildi.Tomog`im hippa bo`g`ib qo`ydi.Hushimdan keta boshlaganimda onamning chirqillab yig`laganini eshitdim Beshinchi tarqatma: Oyog`ingizdan ayrilibsiz-k1 – dedi Hoji buvi boshini chayqab.Oyimning kalishini ichi qorga to`la edi.Qarg`aning miyasini chaqib surmasangiz, cho`loq bo`lib qolasiz.Oyimning ikkala oyog`i qip- qizil g`o`sht edi.
Hoji buvi uning oyog`ini uqalab ko`rdi.
Nimani ? – dedi oyim oyog`iga emas, menga qarab. Masalan, bir guruhning taqdimoti quyidagicha bo’lishi mumkin. Namuna:
Guruh taqdimoti. Har bir guruhdan bir o`quvchi “ikki qismlik kundalik” bo`yicha bajargan topshirig`ini taqdim qiladi.O`qituvchi boshqa guruh ishtirokchilari bilan hamkorlikda topshiriq qay darajada bajarilganligini kuzatib , to`ldirib boradilar.
O`qituvchi hikoyadagi tahlil qilinmay qolgan qismlarini og`zaki tarzda , o`quvchilar bilan birgalikda tahlil qiladilar. Beshinchi bosqich: 3/3 metodida mustahkamlash.Bunda quyidagi ish olib boriladi. O`rganilgan mavzu yuzasidahn topshiriq beriladi. Topshiriq: Har bir guruh ”3/3 metodi” bo`yicha bugungi mavzu yuzasidan 3ta aniq ma’lumot va 3 ta mos kelmaydigan ma’lumotni yozadi.Ma’lumotlarni joylashtirish tartibi chalkashtirilgan bo`lishi shart.Bir guruhning ma’lumotlari ikkinchi bir guruh tekshiradi.Ular aniq ma’lumotlarga belgi qo`yishlari kerak. Berilgan vaqt o`z nihoyasiga yetgach tekshirgan guruh taqdimotga chiqadi.Taqdimot vaqtida har bir guruh o`z ishining to`g`ri yoki no`to`g`ri tahlil qilinganligini kuzatib tasqiqlab turadi. Masalan bir guruhning bugungi mavzu yuzasidan ”3/3 metodi ” bo`yicha yozgan ma’lumoti quyidagicha bo`lishi mumkin. 1.Har yili Kavkazga dam olishga borganda onasiga gilam paypoq olib kelar edi. 2.Qo`ni – qo`shnilar ahvol so`rasa, ularga yolg`on gapirib, - Ha, endi oyog`imni sovuq olgan, deb qo`yar edi. 3.Lekin onamning oyoq og`rig`i faqat keksalikdan edi. 4. Oyog`ingizdan ayrilibsiz-ku – dedi Hoji buvi boshini chayqab. 5.Oyimning etikini ichi suvga to`la edi. 6.Qarg`aning miyasini chaqib surmasangiz, cho`loq bo`lib qolasiz. (1, 4,6 – javoblar to`g`ri; 2,3,5- javoblar xato;) Beshinchi bosqich: Bu bosqichda o`qituvchi davra suhbati olib boradi. Bunda o`quvchilar davra bo`lib o`tiradilar. O`qituvchining savollari: 1.Nima uchun qahramonimiz har yili oyisiga gilam paypoq olib kelar edi? 2.Onaning hatti – harakatini qanday izohlaysiz? 3.Nima uchun ”Ona – ulug` zot” deb aytamiz? 4.Siz onangizga qanday yordam berasiz? O`quvchilar bugun o`rgangan ma’lumotlarini yana bir marta eslab takrorlaydilar. Uyga vazifa qilib O`, Hoshimovning ”Dunyoning ishlari ” qissasini o`qib kelish. Dars o`qituvchinig xulosasi bilan yakunlanadi. Jumaniyozova To`tijon Tabiiy va aniq fanlar ta`limi Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||