2-Cİ NƏŞR Əlavə VƏ DÜZƏLİŞLƏR

«Sən pisliyi yaxşılıqla dəf et!». (əl-Muminun 96). «Yaxşılıqla pislik eyni ola bilməz. (Ey mömin kimsə) sən pisliyi yaxşılıqla dəf et! Belə olduqda aranızda düşmənçilik olan şəxsi sanki yaxın bir dost görərsən! Bu yalnız (dünyada məşəqqətlərə) səbr edənlərə verilir və yalnız böyük ismət sahiblərinə əta olunur». (Fussilət 34-35). «Rəhmanın bəndələri o, kəslərdir ki, onlar yer üzündə təmkinlə, təvəzökarlıqla gəzər, cahillər onlara söz atdıqları zaman onlarla gözəl, yumşaq danışarlar». (əl-Furqan 63). Numan b. Bəşir - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Sən görürsən ki, necə müsəlmanlar bir-birlərinə olan mərhəmətlərinə, məhəbbətlərinə və şəfqətlərinə görə bir vücuda (bədənə) bənzəyirlər. O, vücuddan bir üzv xəstələnərsə bütün vücudda bu xəstəlikdən yuxusuz və hərarətdə olar» Buxari 6011, Müslim 2586. Əbu Musa - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm –buyurdu: «Möminin digər bir möminə olan bağlılığı dayaqları bir-birinə keçrilmiş bir bina kimidir. Sonra Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – əllərinin barmaqlarını bir-birinə keçirdi» Buxari 6026,6027, Müslim 2585. «Şübhəsiz ki, Allah öz yolunda möhkəm divar kimi səff çəkib döyüşənləri sevər!». (əs-səff 4). «Həqiqətən möminlər qardaşdılar. Buna görə də iki qardaşınızın arasını düzəldin və Allahdan qorxun ki, bəlkə rəhm olunasınız». (əl-Hucurat 10).

603 Müslim 38, (Başqa rəvayətdə: Sufyan b. Abdulla - radıyallahu anhu – ikinci sualını verərək soruşur ki, Ya Rəsulallah! Sən məni ən çox nədən çəkindirirsən?» Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – dilini tutaraq buyurdu: «Bundan!».

604 Müslim 523.

605 Təfsir Qurtubi 19/17.

606 Qadi İyad 476 bəzilərinə görə isə 544 hicri. Adı İyad b. Musa b. İyaddır. Kunyəsi Əbul Fədldir. Əslən Əndəlusdandır. Maliki məzhəbindəndir.

607 Müslim şərhi 1/213.

608 İbn Batta «əl-İbanə» 1/318.

609 İbn Batta «əl-İbanə» 1/313.

610 Müslim 2816,2817.

611 Fəthul Bəri 1/137.

612 Buxari 7/184.

613 Buxari, əl-Albani «Mişkətul Məsabih» 4813.

614 Tirmizi, əl-Albani səhih.

615 Tirmizi 2616, əl-Albani «Səhih əl-Cəmi» 29-30.

616 İbn Teymiyyə «Kitabul İman».

617 əl-Əşari «Risalərun ilə əhlis sağir» s. 272, Təhqiq – Abdullah Şakir əl-Cundi.

618 əl-Acurri «Kitabuş Şəria» 2/607 (244).

619 İbn Əbu Zemeneyn «Usulu Sünnə» s. 207.

620 əl-Vəsiyyət şərhi s. 3.

621 Buxari 7352, Müslim 1716.

622 İbn Əbdil Bərr «Təhmid» 9/247, «Şərhu Əqidətul Tahaviyyə» s. 395.

623 Müslim 2699.

624 Müslim 1631.

625 Əbu Davud 3641, Tirmizi 2683.

626 Cəmi Bəyanul Elm və Fədlihi 1/52.

627 Məalimu fi Tariqi Taləbil Elm s. 23.

628 Cəmiul Bəyanul Elm və Fadluhu s. 99.

629 Fəthul Bəri 1/991.

630 Fəthul Bəri 1/276.

631 Müslim 2699.

632 İbn Kəsir 1/2

633 Buxari, Müslim.

634 Səhih Tirmizi 3/139, Səhih İbn Məcə 2/317.

635 Buxari 8/171, Müslim 4/2061.

636 Əbu Davud 4/264, əl-Albani «Səhihul Cəmi» 5/342.

637 Səhih Tirmizi 3/140.

638 Əbu Davud 4/264, Əhməd 2/389, əl-Albani «Səhihul Cəmi» 5/176.

639 Buxari 6502.

640 əl-Albani «Səhihul Cəmi» 3808.

641 Müslim.

642 Buxari, Müslim.

643 Buxari, Müslim.

644 Rica – İnsanın əldə edilməsi mümkün olan bir şeyi ümüd etməsidir. «Kim Rəbbinə qovuşmağı ümüd edirsə saleh bir əməl etsin və Rəbbinə olan ibadətdə heç kəsi Ona şərik qoşmasın». (əl-Kəhf 110).

645 Istiğfar - Bağışlanma diləmək deməkdir.

646 Fəthul Bəri 1/137.

647 Əbu Davud.

648 Buxari 6114, Müslim 2606.

649 Buxari 6116.

650 Əbu Davud 4777, Tirmizi 2022,2495.

651 Buxari 3882, Müslim 2610.

652 əl-Albani «Mişkətul Məsabih» 5114.

653 Buna əməl edən savab qazanır. Onu tərk edən isə əzaba düçar olur. Məs: Namaz, oruc və s. əməllər.

654 Buna əməl edən savab qazanır. Onu tərk edən isə əzaba düçar olmur.

655 Bunu tərk edən savaba nail olur, əməl edən isə əzaba düçar olmur. Məs: Məscidə sol ayaq ilə daxil olmaq.

656 Bunu tərk edən savab qazanır. Ona əməl edən isə əzaba düçar olur. Məs: Zina, içki və s. əməllər.

657 Tövbənin Sərtləri. 1. Allaha Səmimi Qəlbdən Tövbə Edib Bagışlanma Diləmək: «Tövbə edib Rəbbinizə dönün. Əzab sizə gəlməmişdən əvvəl ona təslim olun. Sonra sizə heç bir kömək olunmaz». (əz-Zumər 54). Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Günaha görə tövbə edən o, günahı etməmiş kimidir» İbn Məcə əl-Albani «Səhihul Cəmi» 3008. 2. Günahlara Görə Peşmançılıq Çəkmək: Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Peşmançılıq – tövbədir» İmam Əhməd, İbn Məcə əl-Albani «Səhihul Cəmi» 6802. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Sol kitab sahibi öz qələmini günah etmiş müsəlmandan altı saat müddətinə qaldırar. Əgər o, tövbə edib bağışlanma diləyərsə etdiyi günah yazılmaz. Əksi təqdirdə onu bir günah olaraq qeyd edər» Təbərani «əl-Kəbir», Beyhəqi «Şuab əl-İman» əl-Albani «Səhih Silsilə» 1209. 3. Günah Etdiyin Yerdən Dərhal Uzaqlaşmaq: Əbu Səid Sad b. Məlik b. Sinan əl-Xudri – radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm - buyurdu: «Sizdən əvvəlki ümmətlərdə doxsan doqquz insan oldürmüş bir kimsə var idi. Bu kimsə (öldürdükdən) sonra yer üzünün ən alim insanını axtarmağa başlayır. Ona (İsrail oğullarından) bir rahibi göstərirlər. O, rahibin yanına gələrək: «Mən doxsan doqquz insan öldürmüşəm və tövbə etməyin mənə faydası olacaqmı?» deyə soruşdu. Rahib: «Xeyr!» deyə cavab verincə onu da öldürür. Beləcə (öldürdüyü insanların sayını) yüzə çatdırır. Sonra yenə də yer üzünün ən alim insanını axtarmağa başlayır. Ona bir nəfər elmli insanı göstərirlər. Alimin yanına gələrək yüz nəfər öldürdüyünü və tövbə etməyin ona fayda verəcəyi haqqında soruşur. Alim: «Bəli! Tövbə edən insana kim mane ola bilər! Sən filan yerə get! Çünkü orada Allaha ibadət edən bir tayfa vardır. Onlarla birlikdə Allaha ibadət et və bir daha bu məmləkətə qayıtma. Çünkü bura çox pis yerdir! Bu (söhbətdən) sonra adam alimin dediyi yerə yollanır. Lakin yolun yarsına çatdıqda ölüm onu yaxalayır. Bu kimsəyə görə Rəhmət mələkləri ilə əzab mələkləri bir-biriləri ilə mübahisəyə başlayırlar. Rəhmət mələkləri: «Bu adam tövbə edərək və qəlbini Allaha yönəldərək gəldi!» deyirlər. Əzab mələkləri: «Bu adam bu günə qədər heç bir xeyir işləməmişdir!» deyirlər. Bu an insan qiyafəsində bir mələk onların yanına gəlir və hər iki tərəf onu öz aralarında hakim təyin edirlər. O, deyir: «Gəldiyi yer ilə gedəcəyi yeri ölçün! Hansı tərəf daha yaxın olarsa ora aiddir!» Mələklər hər iki tərəfi ölçürlər və adamın getdiyi yerə yaxın olduğunu görürlər və Rəhmət mələkləri onun ruhunu alıb gedirlər (aparırlar)». Başqa rəvayətdə: «Uca Allah günahkarların yaşadığı yerə uzaqlaş! Tövbə edib getdiyi yerə yaxınlaş!» deyə vəhy etdi. Və mələklərə: «Hər iki tərəfin məsafəsini ölçün!» deyə buyurdu. Mələklər də hər iki tərəfi ölçdülər. Tövbəkarın gedəcəyi yerə bir qarış yaxın olduğunu gördülər. Bundan ötrü də (Allah) onun günahlarını bağışladı» Buxari, Müslim. 4. Günaha Bir Daha Qayıtmamaq: Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm - buyurdu: «Bütün Adəm övladı xəta edəndir. Xəta edənlərin ən xeyirlisi Allaha tövbə edənlərdir» Tirmizi, İbn Məcə. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm - buyurdu: «Ey insanlar! Allaha tövbə edin. Mən gündə 70 (bir rəvayətdə: 100) dəfə Allahdan bağışlanma diləyirəm» Buxari, Müslim. Əli – radıyallahu anhu – deyir ki: «Bəla ancaq günahla nazil olur və töbvə ilə silinir». 5. Tövbəni Əcəl Gəlməmişdən Qabaq Etmək: «Günah işləri görməyi davam etdirib yalnız ölüm yatağında mən indi tövbə etdim deyəndən və kafir kimi ölənin tövbəsi qəbul olunmaz». (ən-Nisa 17,18). Əbu Hureyrə – radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm - buyurdu: «Allah qulunun tövbəsini gün batdığı yerdən çıxanadək qəbul edir» Müslim. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm - buyurdu: «Allah qulunun tövbəsini ruh boğazdan çıxanadək qəbul edir» Əhməd, Tirmizi, əl-Albani «Səhihul Cəmi» 6132, Əbu Hureyrə – radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Qəlbim əlində olan Allaha and olsun ki, əgər siz günah etməsəniz Allah sizi məhv edər və sizin yerinizə elə bir tayfa gətirər ki, onlar günah edər sonra da Allahdan bağışlanma diləyərlər. Allah da onları bağıışlayar»^ «Ey iman gətirənlər! Sizdən hər kəs dinindən dönsə Allah onun yerinə elə bir tayfa gətirər ki, Allah onları, onlar da Allahı sevərlər. Onlar möminlərə qarşı mülayim, kafirlərə qarşı sərt olarlar. Allah yolunda vuruşar və heç kəsin tənəsindən qorxmazlar. Bu Allahın lütfüdür onu istədiyinə verər». (əl-Maidə 54). 6. Qulun Haqqını Vermək: Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm - buyurdu: «Kim öz qardaşının haqlarını tapdalayıbsa qoy onun haqqını Qiyamət günü gəlməmişdən qabaq ödəsin. O, gün ki nə dinar, nə də dirhəm kömək edə biləcəkdir. Qiyamət günü haqları tapdalayanın savablarından alınaraq zülm etdiyi insanlara verilir. Əgər zülm etdiyi qulların haqlarını ödəmədən əvvəl savabları qurtararsa zülm etdiyi qulların günahlarından alınaraq ona yüklənər və sonra da Cəhənnəmə atılar» Buxari, Müslim 2581. Əbu Hureyrə - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Rəsulullah – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Bilirsinizmi Müflis kimdir?». Səhabələr: «Bizim nəznimizdə müflis kimsə heç bir pulu və ruzisi olmayan bir kimsədir» dedilər. Peyğəmbər: «Mənim ümmətimdə Müflis kimsə Qiyamət günü namazı, orucu, zəkatı ilə gələcəkdir. Lakin onu söymüş, buna iftira atmış, birinin malını yemiş, qanını tökmüş və döymüşdür. Savablarından alınaraq zülm etdiyi insanlara verilir. Əgər zülm etdiyi qulların haqlarını ödəmədən əvvəl savabları qurtararsa zülm etdiyi qulların günahlarından alınraq ona yüklənər və sonra da Cəhənnəmə atılar» Müslim 2581. Ənəs – radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in ətrafında oturmuşduq. Birdən o, gülməyə başladı. Ömər – radıyallahu anhu –: «Atam, anam sənə fəda olsun! Nə üçün güldün?» deyə soruşdu. Peyğəmbər: «Ümmətimdən iki insan Allahın hüzurunda diz çökmüşdülər. Onlardan biri: «Ya Rəbbim! Bu qardaşım mənə haqsızlıq etmişdir. Ondan haqqımı al!» deyər. Allah: «Qardaşının haqqını ödə» deyə buyurar. O: «Ya Rəbbim! Ona verəcək həsənətlərim artıq qalmadı» deyər. Allah: «Onun həsənətləri artıq qalmayıb» deyə buyurar. Adam: «Ya Rəbbim! Günahlarımı ona yüklə!» deyər. Bu sözlərdən sonra Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – ağladı. Qiyamət günü çox böyük bir gündür. O, gün insanlar günahlarının bir qismini başqalarına yükləmək ehtiyacını duyacaqlar. Sonra sözünə davam edərək Allah: «Başını qaldır Cənnətə bax!» deyə buyurar. Adam başını qaldırıb Cənnətə baxdıqda: «Ya Rəbbim! İnci ilə taclanmış, gümüşdən şəhərlər, qızıldan köşklər görürəm. Bunlar hansı Peyğəmbərin, siddiqin, şəhidindir» deyər. Allah: «Bunlar haqları ödəyənlərindir» deyə buyurar. Adam: «Ya Rəbbim! Buna kim sahib ola bilər» deyər. Allah: «Sən, sahib ola bilərsən» deyə buyurar. Adam: «Nə ilə?» deyər. Allah: «Qardaşını bağışlamaqla» deyə buyurar. Adam: «Ya Rəbbim! Mən onu bağışladım» deyər. Allah Qiyamət günü möminlərin arasını düzəltməklə onları barışdıracaqdır. Beyhəqi, Əbu Yala. AbdurRahman b. Cubeyr, o da Əbu Tufeyldən rəvayət edir ki, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in yanına ixtiyar yaşına çatmış bir kişi gəlir (Başqa rəvayətdə: Qaşları gözünün üstünü örtmüş, əsasına söykənərək Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in yanında dayanaraq) deyir: «Sən yer üzündə belə bir insan görmüsənmi ki, böyüklü, kiçikli heç bir günahdan yan keçməyərək onları edib (Başqa rəvayətdə: Əgər onun günahlarını yer əhli arasında paylasaydılar hamını həlak edərdi). Mənim üçün tövbə varmı?». Peyğəmbər: «Sən İslamı qəbul etmisənmi?» deyə buyurdu. O: «O, ki qaldı mənə – Şəhadət edirəm ki, Allahdan başqa ibadətə layiq heç bir ilah yoxdur və sən Allahın Rəsulusan» dedi. Peyğəmbər: «Yaxşı işlər gör və pis işləri də tərk et, Allah da sənin bütün əməllərini xeyirli edər» deyə buyurdu. O: «Oldu! Allahu Əkbər! – deyərək gözdən itənə qədər getdi» Təbərani, əl-Bəzzar «Məcmə Zəvaid» 1/36, İbn Həcər «əl-İsabə» 4/149.

658 Bu haqda kitabımızın «Qəbr əzabı» bölümündə danışmışıq.

659 Buxari.

660 İbn Teymiyyə «əl-Əqidətul Vasitiyyə», Təfsiri Təbəri 11/ s. 189, Təfsir İbn Kəsr.

661 Hənif – haqq üzərində düz yeriyən və ona uyan kimsə deməkdir. Bütün dinlərdən üz çevirərək haqqa yönələn kimsədir. «Lisanul–Ərabiyyə» 9/157, «İbn Kəsir təfsir» 1/186-187, «Muhtarus–Sihah» s. 159. Digər bir tərif : Şirkdən uzaq olan, Allaha ixlas üzərində bina edilmiş dinin adıdır. «Uç əsas» Seyx Useymin – rahmətullahi aleyhi – nin şərhi ilə.

662 Buxari, Müslim.

663 Buxari, Müslim 2658.

664 Müslim, Əbu Davud, Tirmizi.

665 Buxari.

666 Buxari.

667 Müslim.

668 Müslim 2996.

669 Buxari 3207, Müslim 429.

670 əl-Albani "Səhih Hədislər Silsiləsi" 852.

671 Müslim 8.

672 İmam Əhməd, İbn Sad "Təbaqat".

673 Müslim 2797.

674 Müslim 2401.

675 Əbu Davud 4729. əl-Albani "Səhih".

676 Nütfə – məni mənasındadır. Nütfə bəzən də saf su adlanır.

677 Aləqa – laxtalanmış qan, ziyil deməkdir. O, insanı laxtalanmış qandan yaratdı. (əl-Ələq 2).

678 Mudğa – çeynənilmiş ət parçasına oxşadığı üçün ona bu ad verilmişdir.

679 Buxari 3208, Müslim 2643.

680 Səhih Sünən Tirmizi 2161, 2686.

681 Əbu Davud 3641, Səhih Sünən Tirmizi 2159, 2683.

682 Müslim 2699.

683 Buxari 3209, Müslim 2637.

684 Buxari, Müslim.

685 Buxari, Müslim 649.

686 Səhih Sünən Əbu Davud 618, 664.

687 Əbu Davud 676.

688 Buxari, Müslim, əl-Albani "Mişkət" 1384.

689 Səhih Tirmizi 1/286, Səhih İbn Məcə 1/244.

690 Tirmizi 2800.

691 Buxari 1442, Müslim 1010.

692 Bax: (Hud 71-72).

693 Bax: (Məryəm 19).

694 Bax: Buxari, Müslim 232.

695 Bax: Buxari, Müslim.

696 Bax: Buxari 7125, Müslim 2942.

697 Bax: Müslim.

698 Buxari.

699 əl-Albani «Əhkəmul Cənaiz» s 202, İbn Kəsir 2/131, İbn Həcər 3/234,240.

700 Buxari, Müslim.

701 Buxari, Müslim.

702 Buxari, Müslim.

703 Nəsx – lüğətdə nəql etmək, axtarmaq deməkdir. İstilahi Mənası – şəri bir dəlilin hökmünü yaxud da ləfzini Kitab və Sünnətdən bir dəlil ilə qaldırmaq deməkdir. Hökmü qaldırmaq. «Usuli Fikh» şeyx Useymin.

704 Buxari.

705 Buxari.

706 Müslim, İmam Darimi 2/310, Musnəd 4/367.

707 Buxari.

708 Mütəşabih – dəqiq mənasını bilmək mümkün olmayan Quran ayələri.

709 Əbu Ruqayyə Təmim b. Əus əd-Dari - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm - buyurdu: «Din nəsihətdir». Kimə? (Ya Rəsulallah!) deyə soruşduq. «Allaha, kitabına, Rəsuluna, müsəlmanların rəhbərlərinə və bütün müsəlmanlara». Müslim.

710 Əhməd 3/222,339, Əbu Davud 4734, Darimi 3354, Həkim 4220, Tirmizi 2925, İbn Məcə 201, əl-Albani "Səhih Sünən Tirmizi" 2925, "Səhih Sünən İbn Məcə" 167, «Səhih Hədislər Silsiləsi» 1947, «Fikhus Sirə» s. 114.

711 Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – demişdir: «Əgər bunu deyib ölsən, fitrət üzərində (heç bir günahı olmadan, anadan doğulmuş uşaq kimi) ölmüş olarsan». Buxari 6311,6313,7488, Müslim 2710, Əbu Davud 5046, Tirmizi 3394, İbn Məcə 3876, Darimi 2683, əl-Albni "Kəlimatu Tayyib" 34, "Mişkət" 2385, "Riyadus Salihin" 1470.

712 "Fikhul Əkbər" s. 58.

713 "əl-Vasiyyə" 74.

714 Əhməd "Sünnə" 131,175, əl-Həllal "Sünnə" 1783,1790, Lələkai 602, Beyhəqi "Əsmə" s. 264, 1/406, "Səhih".

715 «Əqidətul Təhaviyyə» əl-Albani təhqiqi ilə s. 168.

716 «Əqidətul Təhaviyyə» əl-Albani təhqiqi ilə s. 168.

717 «Fiqhul Əkbər» s. 301.

718 «Fiqhul Əkbər» s. 301.

719 «Fiqhul Əkbər» s. 58.

720 «Fiqhul Əkbər» s. 58.

721 «əl-Vasiyyə» s. 74.

722 əl-Vasiyyə s. 74.

723 əl-Albani "Şərh Əqidətul Təhaviyyə" s. 168.

724 «əl-İntiqa» s. 35.

725 «Şərhu Usuli Etiqadi Əhli Sünnə vəl Cəmaat» 1/249, Hiylə 6/325.

726 «Şərhu Usuli Etiqadi Əhli Sünnə vəl Cəmaat» 1/252.

727 «Şərhu Usuli Etiqadi Əhli Sünnə vəl Cəmaat» 1/157.

728 Buxari «Xaliqu Əfəlil İbad» 1, «Tarihul Kəbir» 2/338, Beyhəqi «Sunnənul Kubra» 10/205, İbn Teymiyyə «Minhəc Sünnə» 2/253, İbn Batt «əl-İbanə» 2/548.

729 İbn Məcə 4049, Həkim 8460, 8646, İbn Həcər «Fəthul Bəri» 13/16, əl-Albani «Səhih Hədislər Silsiləsi» 87, «Səhih Cəmius Səği» 8077.

730 Buxari, Müslim.

731 Buxari, Müslim.

732 Buxari, Müslim.

733 Müslim, Əbu Davud 1905, İbn Məcə 3074, İmam Əhməd 3/313,371, əl-Albani «Muhtasarul Uluvv» s.83, «İrvalul Ğəlil» 4/201,209, «Mişkətul Məsabih» təhqiqi 2/783,787.

734 Qasimi «Məhasinut Təvil» 8/35 – kitabında deyir ki: «Uca Allah insanın qəlbinə hakimdir. O, qəlbi istədiyi kimi çevirir. Əgər insanı hidayətə yönəltmək istəyirsə qəlbi ilə küfr arasına, yox əgər onun zəlalətini istəyirsə qəlbi ilə imanı arasına girir. Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Ey qəlbləri çevirən Allahım! Qəlblərimizi sənə itaətə yönəlt» Müslim, Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Adəm oğullarının qəlbləri Rəhmanın iki barmağı arasında vahid bir qəlb kimidir. Onları istədiyi kimi çevirir» Müslim. Qatadə - radıyallahu anhu –: «O, insana çox yaxındır, onu gizli saxladığından, sirlərindən heç biri Onun üçün gizli qala bilməz». Mücahid - radıyallahu anhu –: «İnsan ilə qəlbi arasına girərək dərk etməsinə imkan verməz». İnsan ilə qəlbi arasına ölüm vasitəsilə girər. O, halda ölümdən qabaq işlər görməyə tələsin. Suddi: «İnsan ilə qəlbi arasına girər. Bilavasitə Onun icazəsi olmadan nə imana gələ bilər, nə də kafir ola bilər».

735 İmam Məlik «Muvatta» 899 Qədər 1, hədis 3. 2/A, Həkim «Mustədrək» 1/93, əl-Albani «Cəmius Səğir» 3/39.

736 Həkim «Mustədrək» 1/93, əl-Albani «Cəmius Səğir» 3/39.

737 Həkim «Mustədrək» 1/93, əl-Albani «Cəmius Səğir» 3/39.

738 Darimi «Sünən» səh 57.

739 Əbu Davud.

740 Buxari, Əhməd «Musnəd» 2/158.

741 Buxari.

742 Buxari.

743 Buxari, Müslim.

744 Buxari, Müslim, İbn Kəsir 4/336.

745 Tirmizi, Əbu Davud, Həkim, İmam Əhməd, İbn Məcə əl-Albani «Səhihul Cəmi» 2643.

746 İbn Həcər «Fəthul Bəri» 13/406.

747 İbn Kəsir 1/502.

748 Buxari 8/175.

749 İbn Qeyyim «Qəsidətul Nuniyyə».

750 İbn Qeyyim «Mədaricus Salihin».

751 Buxari 5027.

752 Buxari 4937, Müslim 798.

753 Buxari 5059, Müslim 797.

754 İbn Məcə 4228, Əhməd 4/23.

755 Buxari 73, Müslim 815.

756 Müslim 817.

757 Müslim 796.

758 Buxari 5018, Müslim 795, 796.

759 Tirmizi 2919.

760 Tirmizi 2912, əl-Albani zəif.

761 Əbu Davud 1664, Tirmizi 2915.

762 Buxari 5033, Müslim 791.

763 Buxari 5023, Müslim 792.

764 Əbu Davud 1471.

765 Buxari 5050, Müslim 800.

766 Səhih Silsilə 1/522 hədis 260.

767 Beyhəqi «Şubul İman».

768 Buxari, Müslim.

769 Həkim, əz-Zəhəbi zəif.

770 Tirmizi, əl-Albani hədisin Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – dən deyil, Əli b. Əbu Talib - radıyallahu anhu – tərəfindən deyilmiş olduğunu bildirməkdədir.

771 əl-Albani «Səhih Tərğib» 1434.

772 əl-Albani «Səhih İbn Məcə» 214.

773 İmam Əhməd.

774 İmam Əhməd.

775 Əbu Davud, Hakim.

776 Buxari, Əbu Davud, Hakim.

777 Buxari, Müslim., Əbu Davud.

778 Buxari 4992.

779 Buxari 5031.

780 Buxari.

781 Buxari.

782 Buxari, Müslim.

783