Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu azərbaycan folkloru antologiyasi (Cəbrayıl, Ağdam, Laçın, Qubadlı, Zəngilan, Ağcabədi və Kəlbəcər rayonlarından toplanmış folklor nümunələri) baki – “Nurlan“ – 2012

AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI

FOLKLOR İNSTİTUTU

______________________________________________

QARABAĞ:
FOLKLOR DA BİR TARİXDİR


I KİTAB
(Ağdam, Füzuli, Ağcabədi, Cəbrayıl, Zəngilan, Qubadlı, Laçın və Kəlbəcər rayonlarından toplanmış

folklor örnəkləri)

BAKI – 2012

“Qarabağ folklorunun toplanması,

sistem­ləşdirilməsi və araşdırılması” adlı

layihə əsasında çap olunur.


LAYİHƏNİN RƏHBƏRİ: fil.ü.e.d. Muxtar KAZIMOĞLU

(İMANOV)

TOPLAYICILAR: fil.ü.f.d. İlkin RÜSTƏMZADƏ

Zəfər FƏRHADOV


TƏRTİB EDƏNLƏR: fil.ü.f.d. İlkin RÜSTƏMZADƏ

Zəfər FƏRHADOV
REDAKTORU: fil.ü.f.d. Ləman SÜLEYMANOVA

NƏŞRİNƏ MƏSUL: fil.ü.f.d. Əziz ƏLƏKBƏRLİ

Qarabağ: folklor da bir tarixdir, I kitab (Ağdam, Füzuli, Ağcabədi, Cəbrayıl, Zəngilan, Qubadlı, Laçın və Kəlbəcər rayonlarından toplanmış folklor örnəkləri). Bakı, “Elm və təhsil”, 2012, 464 səh.
İSBN – 9-789952-810851
_M 4603000000 _{Qrifli nəşr}

N-098-2012

© Folklor İnstitutu, 2012
İNSTİTUTDAN
Qarabağ folklorunun toplanması tarixi, əsasən, XIX əsrdən baş­­lanır. Əlbəttə, bu dövrə qədərki bir çox əlyazmalarda Qarabağdan toplanmış və ya Qarabağdan toplanmasa da, bu bölgəyə aid folklor nümunələrinin mövcudluğu istisna olunmur. Amma XIX əsrdə artıq mətbuat səhifələrində Qarabağ folkloru ilə bağlı məlumatlar və nü­mu­nələr çap olunmağa başlayır. “Tiflis əxbarı”nda, eləcə də həmin əsrin ortalarında nəşr olunan bir çox digər mətbuat orqanlarında Qa­rabağ və onun tarixi-etnoqrafik mənzərəsi haqqında məlumatlara rast gəlirik. Bu baxımdan “Kafkaz” qəzetinin mövqeyini xüsusi qeyd et­mək olar. Çünki bu qəzetdə ardıcıl olaraq folklor nümunələri, o cüm­lədən Qarabağ folkloruna aid örnəklər rus dilinə tərcümə edi­lərək çap olunmuşdur. Qarabağ folklorunun toplanıb nəşr olunduğu ən zən­gin qaynaqlardan biri “Qafqaz əraziləri və xalqlarının təsvi­rinə dair materiallar toplusu” – QƏXTMT – SMOMPK məcmuə­sidir. Bu toplunun 1881-1929-cu illərdə 46 cildi nəşr olunmuşdur. Topluda Azərbaycanın başqa bölgələri ilə yanaşı, Qarabağ bölgəsin­dən top­lan­mış folklor nümunələri də öz əksini tapmışdır.

XIX əsrdə yazılan məşhur “Qarabağnamə”lərdən təkcə tarixlə yox, həm də bölgənin mədəniyyəti və folkloru ilə bağlı təsəvvür əldə etmək mümkündür.

XX əsrin əvvəllərində Qarabağ bölgəsindən folklor nümunələri daha geniş miqyasda toplanmış və nəşr edilmişdir. Ceyhun bəy Hacı­bəy­linin “Qarabağın dialekti və folkoru” kitabı fransız dilində Paris­də nəşr olunmuş və sonralar Azərbaycan dilinə tərcümə edilərək Ba­kıda işıq üzü görmüşdür. Bölgə folklorunun toplanmasında 1923-cü ildə yaradılmış “Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyəti”nin xü­susi rolu olmuşdur. Bu cəmiyyətin xətti ilə bölgədən xeyli folklor ma­­terialı və etnoqrafik məlumat qeydə alınmışdır. Bu dövrdə A.V.Baq­­­­­rinin redaktorluğu ilə rus dilinə tərcümə edilərək litoqrafik üsulla 1930-cu ildə çap edilən “Azərbaycanın və ətraf ərazilərin folk­lo­ru” üçcildliyində Qarabağ bölgəsinin folkloruna aid zəngin nümu­nələr vardır. Burada başqa materiallarla yanaşı, təkcə Şuşadan top­lanan 20-dən çox nağıl öz əksini tapmışdır. Sovet dövründə top­lan­mış və nəşr olunmuş müxtəlif folklor toplularında, təbii ki, Qarabağ bölgəsinə aid folklor nümunələrinə də yer verilmişdir.

Qarabağ folklorunun toplanması və nəşr olunması işi keçən əs­rin 80-ci illərinin sonunda Qarabağda baş qaldıran separatizm hə­rə­ka­­tından sonra daha da sürətlənmişdir. Ayrı-ayrı müəlliflərin Qara­bağ folk­loruna, Qarabağın müxtəlif bölgələrindən toplanmış el ədə­biyyatı nümunələrinə aid kitabları çap edilmişdir. Separatizmdən son­rakı dövr­də folklorşünas alimlərin Qarabağ folkloru ilə bağlı ilk toplama və tərtib işlərindən biri 2000-ci ildə oxuculara çatdırılmışdır. «Azərbay­can folk­­loru antologiyası»nın V cildi kimi buraxılan həmin kitabdakı ma­te­rialları İsrafil Abbaslı, Təhmasib Fərzəliyev və Nəcəf Nazim (Quli­yev) toplamışdır. Kitabın tərtibçisi İ.Abbaslının yazdığı “Ön söz”dən məlum olur ki, nümunələr 1988-1989-cu illərdə qeydə alınmışdır. Kitab iki hissəyə ayrılmış, birinci hissə­yə Yu­xa­rı Qarabağ və Ağdamdan toplanan nümunələr, ikinci hissəyə isə Cəb­rayıl, Fü­zuli, Ağcabədi, Tərtər, Bərdə, Yevlax rayonlarından top­lanan nümu­nələr daxil edilmişdir. İ.Abbaslı “Ön söz”də Qarabağ folk­loru­nun top­lanıb nəşr edilməsi işində son dərəcə gecik­diyimizi dərin təəs­süf hissilə vurğulayır. Əlbəttə, Qarabağ folklorunu əlvanlığı və zən­gin­li­yi ilə əks etdirmək işində nəinki bir, hətta bir neçə kitab belə ye­tərli deyil. Bu sahədəki boşluğu müəyyən qədər doldur­maq, Qara­bağı özümüzə və dünyaya daha yaxından tanıtmaq üçün Azər­baycan Milli Elmlər Akademiyasının Folklor İnstitutunda «Qarabağ folklo­ru­nun toplanması, sistemləşdirilməsi və araşdırılması» üzrə xü­susi layihə hazırlanmış və institutun bir çox əməkdaşları layihənin ic­ra­sına cəlb edilmişdir. Adından göründüyü kimi, layihədə əsas məq­­səd Azər­bay­canın ayrılmaz bir hissəsi olan Qara­bağı folklor mühiti kimi diq­qət mərkəzində saxlamaq, onun qey­ri-maddi mədəni irsini top­lamaq, sistemləşdirmək, arxivləşdirmək, nəşr etmək, araş­dır­maq və təbliğ etməkdir. Layihədə məqsəd həm də bölgənin folklor resurs­larını müəy­yənləşdirmək, eləcə də bu bölgənin sosial-mənəvi hə­ya­tında folk­lorun iştirakının aktivlik dərə­cəsi haqqında müəyyən tə­səv­­vür əldə etməkdir.

Azərbaycanda mövcud olan folklor mühitlərini vahid folklor arealının tərkib hissələri kimi sahə tədqiqatlarına cəlb etmək olduq­ca vacib məsələdir. Bu məsələ ilə bağlı layihədə aşağıdakı vəzifələr nəzərdə tutulmuşdur:

1. Qarabağ bölgəsinə və bu bölgədən olan məcburi köçkün­lə­rin kompakt yaşadığı yerlərə folklor ezamiyyələrinin təşkil edilməsi və toplama işlərinin aparılması;

2. toplama materiallarının sistemləşdirilməsi və arxivləşdiril-məşi;

3. toplanmış materialın dəyərləndirilməsi ilə bağlı seminar, konfrans və simpoziumların keçirilməsi;

4. toplanmış materiallarla bağlı tədqiqat mövzularının müəy-yənləşdirilməsi və elmi araşdırmaların aparılması;

5. toplanmış nümunələrdən ibarət topluların nəşrə hazırlanması;

6. mərasimləri, xalq oyun və tamaşalarını, musiqi folklorunu əks etdirən videomaterialların hazırlanması və s.

Folklor söyləyiciləri ilə birbaşa və canlı təmasın yaradılması, fa­siləsiz ünsiyyətin təmin edilməsi layihədə nəzərdə tutulan işlərin hə­yata keçirilməsində ən mühüm şərtlərdən biridir. Çünki toplayıcı ilə söy­ləyici arasında ünsiyyət yaradıldıqdan, bu ünsiyyət fasiləsiz xarak­ter aldıqdan sonra folklor nümunələri kitablara statik mətn kimi deyil, insanların duyğularını tərpədən, yaddaşını hərəkətə gətirən dinamik mətn kimi daxil olur. Nəzərdə tutulmuşdur ki, söyləyicilərdən necə var, o şəkildə toplanmış, dil və üslub, o cümlədən dialekt və şivə xü­susiyyətləri qorunub saxlanmış mətnlər əsasında hər biri təxminən beş yüz səhifəyə yaxın Qarabağ folklor topluları çap edilsin.

Topluları bir ad – “Qarabağ: folklor da bir tarixdir” adı altın­da nəşr etmək fikrindəyik. Düşünürük ki, bu ad mənəviyyatımızın güz­güsü və sözün geniş mənasında ən etibarlı tarixi olan folklora diq­­qəti artıra biləcək bir addır.