Игтисадијјат илә сијасәтин бир-бири илә әлагәли олмасына сәбәб олан амилләрдән бири дә, истеһсал олунмуш малларын вә ја мәнфәә

İCTİMAİ-SİYASİ MÜTALİӘLӘRİN ӘSASLARİ
BİRİNCİ CİLD

MÜӘLLİF: DOKTOR MӘHӘMMӘD RZA HAFİZİNİYA

Kitabın adı:................İctimai-siyasi mütaliələrin əsasları

Müəllif:......................Doktor Məhəmməd Rza Hafiziniya

Çap növbəsi:.................................................................Birinci

Çap tarixi:..................................................................................

Tiraj:...........................................................................................

Naşir:..........................................................................................

Mündəricat

MÜQӘDDİMӘ 7

BİRİNCİ FӘSİL 9

SİYASӘT ELMİNİN ӘSASLARİ 9

(1-1) SİYASӘT ELMİNİN TӘRİF VӘ MӘFHUMU 9

(1-2) SİYASӘT ELMİ İLӘ DİGӘR ELMLӘR ARASİNDA OLAN ӘLAQӘLӘR 13

(1-2-1) SİYASӘT ELMİ VӘ TARİX 13

(1-2-2) SİYASӘT ELMİ VӘ SOSİOLOGİYA 14

(1-2-3) SİYASİ ELMLӘR VӘ İQTİSADİYYAT 16

(1-2-4) SİYASӘT VӘ COĞRAFİYA 19

(1-2-5) SİYASӘT VӘ PSİXOLOGİYA 20

(1-3) DÖVLӘT VӘ ONUN QURULUŞU 21

(1-3-1) DÖVLӘTİ TӘŞKİL EDӘN ÜNSÜRLӘR 22

1-Әrazi 22

(1-3-2) DÖVLӘTİN MӘNŞӘYİ 24

A) İLAHİ İRADӘ NӘZӘRİYYӘSİ 24

(1-4) DÖVLӘT QURULUŞU 28

(1-4-1) QANUNVERİCİLİK 30

(1-4-2) İCRAEDİCİ ORQAN 32

3-Kütləvi informasiya vasitələri (KİV) 34

(1-4-3) Məhkəmə 34

(1-5) SİYASİ PARTİYA VӘ QÜDRӘTLӘR 36

(1-5-1) SİYASİ PARTİYALAR 38

(1-6-) DÖVLӘTLӘRARASİ ӘLAQӘLӘR 42

İSTİFADӘ OLUNAN MӘNBӘLӘR 46

İKİNCİ FӘSİL 47

XARİCİ SİYASӘT VӘ İSLAMDA BEYNӘLXALQ ӘLAQӘLӘRİN ӘSASLARİ 47

(2-1) İSLAMDA BEYNӘLXALQ ӘLAQӘLӘRİN TARİXİ 48

(2-1-1) QӘBİLӘLӘR ARASİ ӘLAQӘLӘR 49

(2-1-2) DÖVLӘTLӘRLӘ ӘLAQӘ 50

(2-1-3) PEYĞӘMBӘRİN (S) ZAMANİNDA RUM VӘ İRAN İMPERATORLUQLARİ İLӘ YARADİLAN ӘLAQӘLӘR 52

(2-1-4) XӘLİFӘLӘR DÖVRÜ VӘ İSLAMDA BEYNӘLMİLӘL ӘLAQӘLӘR 53

XİLAFӘT DÖVRÜNÜN NӘTİCӘLӘRİ 53

(2-1-5) MÜSӘLMANLARİN BEYNӘLMİLӘL SİYASӘTDӘN UZAQ DÜŞMӘLӘRİ 56

(2-1-6) OSMANLİ İMPERATORLUĞU VӘ BEYNӘLMİLӘL ӘLAQӘLӘR 57

(2-1-7) MÜASİR DÖVR VӘ İSLAM DÜNYASİNDA BEYNӘLMİLӘL ӘLAQӘLӘR 59

İSLAMİN BEYNӘLXALQ ӘLAQӘLӘRİNӘ HAKİM OLAN ÜMUMİ QANUNLAR 61

(2-2-1) SÜLH VӘ ӘMİN-AMANLİQ ŞӘRAİTİNDӘ MÜŞTӘRӘK HӘYAT PRİNSİPİ; 62

(2-2) PEYĞӘMBӘRİN (S) RӘFTAR VӘ DAVRANİŞLARİ 63

SÜLH VӘ ӘMİN-AMANLİQ ŞӘRAİTİNDӘ MÜŞTӘRӘK HӘYAT TӘRZİ 63

İSLAM FİQH VӘ İQTİSADİYYATİNDA MÜŞAHİDӘ OLUNAN MÜŞTӘRӘK HӘYAT PRİNSİPİ 64

(2-2-2) ÜMUMBӘŞӘRİ ÇAĞİRİŞ PRİNSİPİ 66

(2-2-3) MÜDAXİLӘ PRİNSİPİ 67

(2-2-4) QARŞİLİQLİ MÜBARİZӘ PRİNSİPİ 68

(2-2-5) ӘHDӘ VӘFA PRİNSİPİ 70

(2-2-6) DÖVLӘTLӘRİN TAM AZADLİQ HUQUQUNA DAİR BӘRABӘRLİK PRİNSİPİ 71

MÜSTӘQİLLİK VӘ HAKİMİYYӘT 72

(2-2-7) AZADLİQ HӘRӘKATLARİNDAN MÜDAFİӘ PRİNSİPİ 73

(2-3) QURAN VӘ BEYNӘLXALQ ӘLAQӘLӘR 79

(2-3-1) İSLAMA DӘVӘT 80

(2-3-2) QURANİN İCBARİ ӘQİDӘYӘ MӘNFİ MÜNASİBӘTİ 82

(2-3-2) QURANİN QEYRİ-MÜSӘLMANLARLA SAXLANİLAN ӘLAQӘ VӘ SӘMİMİ DOSTLUQ MÜNASİBӘTLӘRİNӘ OLAN BAXİŞİ 83

(2-3-4) QURANİN HÖKMRANLİQ MӘSӘLӘSİNӘ OLAN MӘNFİ MÜNASİBӘTİ 85

(2-3-5) QURANİN MÜXTӘLİF MİLLӘTLӘRİN TANİNİLMASİNA OLAN BAXİŞİ 86

(2-3-6) QURANİN BEYNӘLXALQ ӘLAQӘLӘRDӘ ӘLDӘ OLUNMALİ OLAN SÜLH VӘ BİRLİYӘ BAXİŞİ 87

(2-3-7) QURANİN MÜQAVİLӘ ӘSASİNDA BӘRQӘRAR OLUNAN ӘLAQӘLӘRӘ OLAN MÜNASİBӘTİ 88

(2-3-8) QURANİN CİHADA OLAN BAXİŞİ 90

(2-4) DÖVLӘT KONSTİTUSİYASİNİN İRANİN XARİCİ SİYASӘTİNӘ OLAN BAXİŞİ 92

ÜÇÜNCÜ FӘSİL 96

SİYASİ COĞRAFİYA VӘ GEOPOLİTOLOGİYA 96

ÖN SÖZ 97

(3-1) SİYASİ COĞRAFİYA 100

(3-1-1) SİYASİ COĞRAFİYANİN MӘFHUM VӘ TӘRİFİ 100

(3-1-2) SİYASİ MӘNTӘQӘ 102

(3-1-3) SİYASİ MӘNTӘQӘLӘRİN XÜSUSİYYӘTLӘRİ 103

4-SİYASİ İQTİDARİN MӘRKӘZDӘN ӘTRAFA DOĞRU ZӘİFLӘMӘSİ 104

(3-1-4) SİYASİ MӘNTӘQӘLӘRİN NÖVLӘRİ 110

2-ÖLKӘ DAXİLİNDӘ YERLӘŞӘN SİYASİ MӘNTӘQӘLӘR 112

(AVTONOM VİLAYӘTLӘR) 112

(3-1-5) ÖLKӘ VӘ YA MÜSTӘQİL SİYASİ MӘNTӘQӘ 113

6. Özünəməxsus iqtisadi qurluşa yiyələnmək; 125

(3-1-6) MİLLİ DÖVLӘT VӘ YA SİYASİ MӘNTӘQӘLӘRİN NÖVLӘRİ 126

1-SADӘ VӘ YA UNİTAR DÖVLӘTLӘR 126

SADӘ (UNİTAR) DÖVLӘTLӘRİN NÖVLӘRİ 127

UNİTAR DÖVLӘTLӘRİN XÜSUSİYYӘTLӘRİ 127

UNİTAR DÖVLӘTLӘRİN ÜSTÜNLÜKLӘRİ 129

UNİTAR DÖVLӘTİN ÇATİŞMAMAZLİQLARİ 129

2-FEDERAL DÖVLӘTLӘR 130

FEDERAL DÖVLӘTLӘRİN NÖVLӘRİ 131

FEDERAL DÖVLӘTLӘRİN XÜSUSİYYӘTLӘRİ 131

FEDERAL DÖVLӘTİN FӘALİYYӘTLӘRİ 133

FEDERAL DÖVLӘTİN ÇATİŞMAMAZLİQLARİ 133

FEDERAL VӘ KONFEDERAL DÖVLӘTӘLӘR ARASİNDA OLAN FӘRQLӘR 134

3-REGİONAL DÖVLӘTLӘR 135

(3-1-7) MÜSTӘQİL DÖVLӘT VӘ YA ÖLKӘNİN TӘHLİL VӘ ARAŞDİRMASİ 136

1-DÖVLӘTİN MEYDANA GӘLMӘ SӘBӘBLӘRİ 136

a) Daxili amillər: 138

2-COĞRAFİ MÖVQE VӘ ONUN SİYASİ ROLU 141

3-ӘRAZİ 143

ӘRAZİ GENİŞLİYİ 143

ӘRAZİ QURULUŞU 144

RELYEF 145

Hər bir ölkənin ərazi bərabərsizliyi onun mədəni və milli həmrəyliyinə, habelə hakimiyyət quruluşuna böyük təsir göstərir. Məsələn, İsveçrədə aparılan ərazi bölgüsü coğrafi şəraitin bərabərsizliyindən, mədəni və insani bölgüdən mütəəssir olmuş və buna görə də, istər-istəməz federal dövlətçilik üsulunu qəbul etmişdir. Ekvadorda ərazi bərabərsizliyinin təsiri altına düşərək, üç insani-mədəni məntəqəyə bölünmüşdür. Bütün bunlarla yanaşı, Norvegiyada məhəlli hökumətlərin meydana gəlib geniş vüsət halını tapmasını da, ərazi bərabərsizliyi ilə əlaqələndirmək olar. 145

TӘBİİ MӘNBӘLӘR 146

MİLLӘT 146

SİYASİ MӘRKӘZ DAİRӘSİ 148

PAYTAXTLARİN TӘSİS OLUNMASİNA TӘSİR GÖSTӘRӘN ӘN MÜHÜM AMİLLӘR 149

SӘRHӘD 150

SӘRHӘDLӘRİN İFA ETDİYİ ROL 151

SӘRHӘD NÖVLӘRİ 151

TORPAQ SӘRHDLӘR 152

DӘNİZ SӘRHӘDLӘRİ 152

HAVA SӘRHӘDLӘRİ 153

ӘRAZİNİN SİYASİ İDARӘETMӘ VӘ TӘŞKİLATÇİLİĞİ 154

ӘRAZİLӘRİN SİYASİ TӘŞKİLATÇİLİĞİNA NӘZARӘT EDӘN AMİLLӘR 154

ӘRAZİLӘRİN SİYASİ TӘŞKİLATÇİLİĞİNDAN MӘQSӘD VӘ YA ÖLKӘ BÖLGÜSÜ 154

ӘRAZİNİN MÜTӘŞӘKKİL HAL TAPMASİ ÜÇÜN LAZİM OLAN ŞӘRTLӘR 155

SİYASİ ӘRAZİNİN (ÖLKӘ VӘ MӘNTӘQӘ) TӘŞKİLATLANDİRİLMASİNDA DİQQӘT YETİRİLMӘSİ LAZİM OLAN MӘSӘLӘLӘR 155

COĞRAFİ ӘSASLAR 156

BEYNӘLXALQ ӘLAQӘLӘRDӘ MÖVCUD ZİDDİYYӘTLӘR 156

İSTİFADӘ OLUNAN MӘNBӘLӘR 160

(3-2) GEOPOLİTOLOGİYA 162

(3-2-1) GEOPOLİTOLOGİYANİN TӘRİF VӘ MӘFHUMU 163

BӘZİ GEPOLİTİK TERMİNLӘR 166

(3-2-2) GEOPOLİTİK AMİLLӘR 168

1-SABİT GEOPOLİTİK AMİLLӘR 168

2-DӘYİŞKӘN GEOPOLİTİK AMİLLӘR 174

İQTİSADİ POTENSİAL 178

(3-2-3) XX ӘSRİN GEOPOLİTİK NӘZӘRİYYӘLӘRİ 179

1-RATZELİN HӘYATİ ATMOSFER NӘZӘRİYYӘSİ (1895) 180

2-DӘNİZ QÜDRӘTİ NӘZӘRİYYӘSİ (1890) 181

3-TORPAQ QÜDRӘTİ NӘZӘRİYYӘSİ (1904) 182

4-REYMLANDEN NӘZӘRİYYӘSİ (1942) 183

5-HAVA QÜDRӘTİ NӘZӘRİYYӘSİ (1950) 184

6-KOHENİN SİSTEM NӘZӘRİYYӘSİ 185

DÜNYANİN GEOPOLİTİK QURULUŞU 186

7-SİVİLİZASİYALARİN TOQQUŞMA NӘZӘRİYYӘSİ 189

(3-2-4) MİLLİ QÜDRӘT 193

1-MİLLİ QÜDRӘTDӘN İSTİFADӘ OLUNAN MӘRӘHӘLӘLӘR 194

2-MİLLİ QÜDRӘTDӘN İSTİFADӘ OLUNMASİNİN İRADLARİ 195

3-MİLİ QÜDRӘTİN DӘRӘCӘLӘRİ 195

4-MİLLİ QÜDRӘTİN MӘNBӘLӘRİ VӘ YA QÜDRӘTӘ SӘBӘB OLAN AMİLLӘR 196

(3-2-5) MİLLİ MӘNAFE VӘ HӘDӘFLӘR 199

(3-2-6) MİLLİ STRATEGİYA 201

İSTİFADӘ OLUNAN MӘNBӘLӘR 203