MühaziRƏ – 10 relyefin su eroziya və su akkumulyasiya formalari

---

MÜHAZİRƏ – 10 

RELYEFİN SU EROZİYA VƏ SU  AKKUMULYASİYA FORMALARI 

 

Relyefin  erozion  formalarının  mənşəyini  və  inkişafını  dərk  etmək  üçün  axar 

suların  işi  və  onların  əsasını  təşkil  edən  fiziki  qanunlar  haqqında  təsəvvürə  malik 

olmaq lazımdır. 

 

Axar  suların  işi,  onların  kinetik  (“canlı”)  enerjisinin  böyüklüyü  ilə  müəyyən 

edilir. Buna görə də mv

2

 düsturundan istifadə edilir. Burada m – suyun miqdarı, v – 

onun axım sürətidir. 

 

Suyun miqdarı adətən onun sərfinə düz mütənasib olur. Axımın sürəti isə çay 

yatağının meyilliyindən, dibinin və sahillərinin quruluşundan və başqa geomorfoloji 

amillərdən asılıdır. Bu asılılıq Şezinin V=C R1 düsturu ilə müəyyən edilir. Burada 

C – çay yatağının kələ-kötürlüyündən asılılıq əmsalı, R – hidravlik radiusu ( çayın 

canlı  axımı  kəsiyinin  yatağın  yaş  parametrinə  olan  münasibəti),  i  –  yatağın 

meyilliyidir.  

 

Axar  suyun  miqdarı  və  yatağın  meyilliyi  nə  qədər  çox  olsa,  onun  erozion 

fəaliyyəti də bir o qədər çox olacaqdır. Eroziya dedikdə çayın yatağını dərinləşdirən 

və genişləndirən yuma prosesləri başa düşülməlidir. Eroziya prosesi çox mürəkkəb 

xarakter daşıyıb aşağıdakı fərdi proseslərdən ibarətdir: 

1)  Çay hövzəsində aşınmış məhsulun daşınması. 

2)  Çay  yatağında  üzə  çıxan  süxurların  çayın  dibi  ilə  aparılan  qum,  çağıldaşı, 

valun vasitəsilə yonulması və cilalanması. 

3)  Bəzi  süxurların  (əhəngdaşı,  dolomit,  gips)  suda  həll  olması  və  süxurların 

tərkibindəki duzların yuyulması. 

 

Axar  su  yataqlarında  eyni  vaxtda  bir-birinin  əksi  olan  iki  müxtəlif  proses-