1-BÖLÜM: İtabin mukaddimesi

Beşinci Madde

 

Köprücük kemiğini bildirir.

 

Ey aziz, malûm olsun ki, anatomi bilginleri demişlerdir ki: Köprücük

kemiği, göğüs kemiğinin iki yanından her birinin üzerine konulmuş bir

kemiktir ki, onun boşluğundan boğazın yanında boş bir açıklık kalmıştır. Ta

ki ondan dimağa yükselen damarlar ve inen sinirler geçip yol bulmuştur. Bu

kemik, boşluğa meyledip, omuz tarafınada bitişmiştir. Omuz, bu kemikle

bağlanmış olup, ikisi birilikte kol kemiğine bağlanmıştır.

Omuz kemiği ince faydalar için vücuda gelmiştir. Bir faydası budur ki: Kol

ile el ondan asılı olup, göğse bitişsin. iki elin, birbirine hareketi kolay

olup, selasetten kalmasın. Bir faydası budur ki: Omuz, kaburga

kemiklerinden uzak olup, iki kolun hareketi geniş kalıp, engel olmasın. Bir

faydası budur ki: Göğse hasredilmiş olan uzuvlara kalkan olup, omurga

omurlarının senasin ve kanatları makamında durup, göğse âfet ermesin. Bu

omuz kemiği, göğüs boşluğundan yana ince, enseden yana kalın olmuştur.

Boşluk tarafı üzerinde bükülmemiş bir boşluk vardır ki, kolun dönen tarafı

ona girmiştir. Bunun içi çıkıntısı vardır ki, birisi arka ve süt tarafına

kalkılmıştır. O, karga burnu nâmını bulmuştur. Onunla omuz, köprücüğe

bağlanmıştır. O çıkıntıdır ki, kolun ucunu üst tarafa eğilmekten engel

olmuştur İkinci çıkıntısı, aşağı ve ön tarafa gelmiştir. Yine kol kemiğinin

çıkmasına engel olmuştur. Şu halde göğüsten yana uzaklaştıkça, geniş olup,

yayılmıştır. Bu çıkıntının dışı üzerinde üçgen gibi bir çıkıntı vardır ki,

onun kaidesi, boşluktan yana, dar açısı göğüste yana gelmiştir. Ta ki

sırtın düz olmasına halel gelmemek için, omurga omurlarının senasini

yerinde koruyucu olmuştur. Bu çıkıntıya bitişik olan kıkırdağın yuvarlak

tarafıyle omuz genişliği son bulmuştur. Bu kıkırdağın bitişmesi de, diğer

kıkırdaklar gibi bilinmiştir.

 



34-BÖLÜM:034:

 

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

 

İki el ve iki ayak kemiklerinin bileşik keyfiyetini, isim ve özelliklerini

yedi madde ile açıklar.

 

Birinci Madde

 

iki pazu kemiklerini bildirir.

 

Ey aziz, malûm olsun ki, anatomi bilginleri demişlerdir ki: Pazu kemiği

yuvarlak şekil üzere suret bulmuştur. Ta ki âfet kabulünden uzak olmuştur.

Üst tarafı yumru olu, omuz çukuruna gevşek bir mafsalla girmiştir. Bu

mafsala gevşekliğinden, çok çıkma ârız olmuştur. Bu gevşeklikte iki fayda

vardır: biri ihtiyaçtır, biri emniyet ve selamettir.

İhtiyaç: Bütün yönlerde selamet harekettir. emniyet ise, sâbittir. Zira ki

pazu, her taraftan yana hareket etmeğe muhtaçtır. Lakin o hareket, onda çok

ve devamlı gelir. Ta ki, bağlarının kopmasından korkula. Belki pazu, çoğu

durumlarda sâkin ve sair mafsalları hareketli bulunmuştur. O mafallar

pazudan ziyade muhkem yaratılmıştır. Pazu mafsalını dört bağ tutmuştur.

Biri, enine perde gibidir ki, o mafsal, sair mafallar gbi kuşatıcı

olmuştur. İkisi sonundan inmiştir. Birinin tarafı geniş olup, pazu tarafını

çevrelemiştir. biri büyük ve sert olup, dördüncü bağ ile kargaburun

çıkıntısından inmiştir. Şekilleri geniş olup, pazuya temas etmiştir. Pazu

kemiği göğüsten yana çukur olup, boşluktan yana yumru kılınmıştır. Ta ki

üzerinde toplanmış ve tertip edilmiş olan adaleler, sinirler ve damarlar

örtülmüş olup, avuçladığı nesne gökçek ve kolay avuçlansın. iki el,

birbirinin üzerine rahat ulaşsın.

Pazunun alt tarafını üzerine iki bitişik çıkıntı bileşmiştir ki, iç

tarafında olan uzun ve inci bulunup, bir nesne ile mafsalı olmayıp, ancak

sinir ve damarları korumak için yaratılmıştır. Dış tarafında olan çıkıntı

ie ve üstte olan çukurda bulunan lokma ile dirsek mafsalı tamam olmuştur.

İkisi arasında bir yeri vardır ki, onun iki tarafında iki oyuk vardır.

Üstteki oyuk önde ve alttaki oyuk arkada vâki olmuştur. Üst oyuğun engeli

yoktur. Düzgündür. Fakat ikinci oyuk, daha büyüktür. Göğüs oyuğuna yakın

olan yeri düz olmayıp, oyuğu dahi yuvarlak bulunmayıp, duvar gibi düz

yaratılmıştır. Ta ki onda, kol çıkıntısı, boşluk tarafından yana hareket

edip, ona ulaştığında dursun. Bu iki oyuğa, iki atabe adı vermişlerdir. Bu

mafsallar, bu yapı üzere düzen tutmuştur.

 

İkinci Madde

 

Bilek kemiklerini bildirir.

 

Ey aziz, malûm olsun ki, anatomi bilginleri demişlerdir ki: Bilek,

uzunlamasına iki kemikten oluşmuştur. Onlara: iki bilek kemiği derler.

Bunların başparmağa yakın ola üstteki ince olup, ona, üst bilek kemiği

derler. Küçük parmağa yakın olan alttaki, taşıyıcı olduğundan alt kemik

adını almıştır.

Üst bilek kemiğinin faydası: Onunla bileğin hareketi eğilip, bükülücü

olmaktır. Alt kemiğin faydası: Onunla bilek kavrama ve yayılmadan yana

hareket eder. Bu iki kemiğin her birinin ortası ince ve latif

yaratılmıştır. Ta ki, kalın adaleler onları sıkmasıyle ağırlık veren

kalınlıklarından kurtulmuş olalar. ama etrafı, et ve adaleden arınmış ve

bağlar ile gizlenmiş oldukları için, mafsalların hareketiyle sert

çarpmalara uğradıkları için kalın ve metin kılınmıştır. Üst kemik,

girintili-çıkıntılı olup; faydası, eğik hareketlere kabiliyeti olmak

bilinmiştir. alt kemik, yumma ve açmaya yaradığı için düz yaratılmıştır.

Dirsek mafsalı, adale ile süt ve alt kemi mafsallarındandır. Üst kemiğin

tarafında küçük bir çukur vardır ki, pazunun boşluk tarafında olan çıkıntı

onda raptedilmiştir. O çukurda, bu çıkıntının dönmesiyle eğri hareketler

hâsıl olmuştur. Alt bilek kemiğinin iki çıkıntısı vardır ki, aralarında

(sin) harfine benzer benzer bir yer bulunmuştur. Onun çukurunda olan yüzeyi

yumru kılınmıştır. Ta ki pazunun çukur tarafında olan yere girip, dirsek

mafsalı ondan bileşe. Vakta ki giren yer, çukur yer üzerinde geri ve süt

taraflarına hareket eylese, el yayılır. Kaçan çıkıntıyı haseden çukurdan

duvar eri ayrılsa; eli ziyade yayılmaktan haps ve men edip, adale ile bilek

istikametine yakın olur. Kaçan iki yer birbirinin üzerinde ön ve üst

taraflarına hareket eylese, el yumulup, bileği pazuda ön tarafa teğet

olur. İki çıkıntının aşağı tarafları, tek bir şey gibi toplanmış olup,

onlardan geniş ve ortak bir çukur meydana gelir ki, çoğunlukla alt

çıkıntıda bulunmuştur. Bu çukurdan fazla kalan âfetlerden uzak olmak için

yumru ve kaygan yaratılmıştır. Alt bilek kemiğinin çukuru gerisinde

uzunlamasına bir çıkıntı vardır ki, faydası: Korumak ve kollamaktır.

 

Üçüncü Madde

 

El ayasının kemiklerini bildirir.

 

Ey aziz, malûm olsun ki, anatomi bilginleri demişlerdir ki: El ayası, bir

çok kemiklerden meydana gelmiştir. Ta ki cüzüne erişen âfet, bütününe

erişmesin. El ayası, eli yumduğunda, o kemiklerle çukurlaşmakta ve büyük

cisimler üzerinde avucun çukur olmasıyle, kayganların tutulması mümkün

olsun. Bu kemiklerin mafsalları birbirine zaptolunmuştur, ta ki dağılmasın.

Avucun aldığı nesnelerde tutuşu zayıf olmasın. Hatta ayanın derisi soyulsa,

bu kemiklerin hepsi bitişik ve tek görünür. Bu bitişme ile bile bu

kemikleri birbirine birçok bağlar, sağlam bağlayıp; bir miktar mutavaat

vermiştir. Ta ki avucun içinde kavramaya yarayan çukurluk meydana gelsin.

Aya kemikleri yedi ve bir de fazla kemik yaratılmıştır. Ama yedi asıl

kemik, iki saf kılınmıştır. Bir safı, bilekten yanadır ki, cisimleri ince

ve sayları üç bulunmuştur. İkinci safın kemikleri, parmak taraklarından yana

bulundukları için geniş olup, sayısı dört bilinmiştir. Şu halde üçü araya

sıkıştırılıp, bileğe yakın olan tarafı ince ve gayet bitişik bulunmuştur.

Öteki safa yakın olan tarafı, geniş ve bitişiklikleri az kılınmıştır.

Sekizinci kemik ise, el ayasının iki safını düzenlemek için değil, belki

ayaya yakın olan siniri korumak içindir. üç kemiğin açlarının

birleşmesinden, onun tek ucu hâsıl olup, iki bilek kemiği uçlarından hâsıl

olan geni çukura girip, ondan mafsal yumulur ve açılır. Alt bilek kemiğinde

açıklanan çıkıntı, aya kemiklerini yakın ola kemiğin çukuruna girip, onunla

mafsal, eğik ve açık olmuştur.

Tarak kemikleri dört olup, dört parmağa mukabil gelmiştir. Bu tarak

kemikleri, ayaya yakın olan tarafta birbirine yakın olmuştur. Ta ki bitişik

gibi olan kemikleri ayaya bitişmesi gökçek olsun. Parmaklar tarafından yana

bir miktarca açık olmuştur. Ta ki kemikler, farklı açıklıklara güzel

bitişsin. İç tarafından çukur olmuştur, ta ki genişlik ve sıkışıklığa

yardımcı olsun. Aya mafsalı ile tarak kemikleri, aya etrafında olan

çukurlara, kıkırdaklara bürünmüş olan tarak kemiklerinden çıkıntılar

girişiyle telif edilmiş yaratılmıştır.