1-BÖLÜM: İtabin mukaddimesi

BİRİNCİ BÖLÜM

 

Adalelerin diziliş keyfiyetini, onlarla baş ve boyunda bulunan hareketleri

yedi madde ile açıklar.

 

Birinci Madde

 

Adalelerin dizilişini ve onlarla hâsıl olan hareketleri topluca bildirir.

 

Ey aziz, malûm olsun ki, anatomi bilginleri demişlerdir ki: İnsan bedeninde

mevcut olan dörtyüzyirmi tane irade-i ihtiyarî hareketin tamamı sinirler

vasıtasıyle yürekten dimağa, ondan uzuvlara ulaşan kuvvetle hâsıl olup,

hareketli azanın temeli bulunan sert kemikler ile ince sinirlerin bitişmesi

uyumsuz olduğundan yaratıcı olan Allah, inayeti ile lutfedip, uzuv

kemiklerinden sinire benzer bağlar bitirip; sinirler ile tek bir şey gibi

toplamış ve birleştirmiştir. Bağlar ile sinirlerden bileşen baş, beyin e

omuriliğin hacimleri tahammülünce çıktığı yerde ince bulunup, özellikle

uzuvlara bölünüp ve yayıldığına her bir kemiğin payı, oldukça ince zayıf

olup, asıl çıkış yerinden uzaklaştıkça bozuşumu ortaya çıktığı için

yaratıcı Allah, hikmeti ile tedbir edip, sinirlerle bağlardan bileşen

uzuvları az yaratmakla kalın edip, aralarını et ile doldurup, zar ile perde

çekip, sinir cevherinden olan belkemiğini ortasında korumuştur. Şu halde

bunun hepsi sinirden, liften, etten ve zardan meydana gelmiş bir uzuv

olmuştur ki, ona adale derler. Bu adale toplandığında kısalır. Ondan uzuv

tarafına giden kirişi çeker. O durumda o uzuv buruşup, çekilmiş olur. Yine

bu adale kendi yayılması ile uzadığında, o kiriş gevşer. O vakitte, o uzuv

açılıp, uzar. İradî hareketlerin hepsi bu keyfiyetle hâsıl olup, çeşitli

nevilerle yerine göre suret bulur.

 

İkinci Madde

 

Yüz adalelerinin bazılarını ve onlarla hâsıl olan hareketleri bildirir.

 

Ey aziz, malûm olsun ki, anatomi bilginleri demişlerdir ki: Yüz adaleleri,

onda olan hareketli uzuvların hareketleri sayısınca bulunmuştur.

Yüzün hareketli uzuvları, alın, göz, göz kapakları, yanaklar, burun uçları,

alt çene ve dudaklardır.

Alnın hareketi, ince, geniş ve örgütlü bir adale iledir. Bu adale, alnın

derisi altında yayılmış olup, ona bir derece karışmıştır ki, alnın

derisinden bir cüz olup, ondan tecridi imkansız bulunmuştur. Alnın derisi

adaleden hareketli olan uzva kiriş bitişmiştir. Bu adalenin toplanması ile

iki kaş kalkıp, gevşemesi ile inip, göz kırpmalarına dahi yardımcı

kılınmıştır.

Gözbebeği ki, gözün içindedir. Onu hareket ettiren altı adaledir. Dördü,

gözün dört tarafındadır ki, her biri göz bebeğini kendi yönüne hareket

ettirmişti. ikisi, gözün gerisinde yani kaykacında korunmuştur. Onlarla göz

bebeğinin daire üzere olan hareketi bulunmuştur. Gözbebeğinin gerisinde

bir adale vardır ki, açıklanacak içi boş sinire dayanak olup, ona kendi

perdeleri ile metânet veriştir. Onu yumrulaşma sırasında gevşemekten men

ile zaptetmiştir Fakat gözün üst kapakları hareketi ile maksat tama olup,

gözün yumulması gerçekleştiğinden alt kapakları hareketine gerek

kalmamıştır. Hakk'ın inayeti ise mümkün oldukça âletlerin azalmasına sarf

olunuştur. Zira ki, âletlerin çokluğunda âfetler çok bulunmuştur. Üst kapak

sakin olup, alt kapağın hareketli olması mümkündü. Lakin Hakîm olan

Allah'ın inayeti, işleri çıkış yerine daha yakın olmakla sinir ona

ulaştığında bükülme ve değişime muhtaç olmadığı bilinir. Üst kapak için

gözün açılması sırasında kalkma hareketi ve kapanması vaktinde inme

hareketi gerekip, kapanma ise aşağı tarafa çeken adalelere muhtaç

olduğundan gözün iki tarafında iki adale yaratılmıştır ki, göz kapağını

aşağıya çeker bulunmuştur. Göz kapağının açılması için ortasına bir adale

inip, kirişinin tarafı kapağının tarafına yayılmıştır ki, o kısılıp

toplandığında gözün açılması hâsıl olur. Onun için bir adale yaratılıp,

doğru inip, kapağın iki perdesi arasında kıkırdak gibi geniş bir cisim

olup, kirpiklerin bittiği yerin atında yayılmıştır. Göz kapağı, göz

bebeğini korumak için ve kirpikler onu tozlardan korumak için

yaratılmıştır. Şu halde bütün beden azaları, nice hikmetler ve faydalar

için yaratılmıştır.

 

Üçüncü Madde

 

Yanakların, dudakların ve burun kanatlarının hareketlerine vesile olan

adaleleri bildirir.

 

Ey aziz, malûm olsun ki, anatomi bilginleri demişlerdir ki: Yanağın iki

hareketi vardır. Biri, alt çeneye tâbidir. Biri, dudağa ortak olarak, diğer

bir uzvun hareketine tâbi olan kendi hareketidir. Onun için yanak ile o

uzvun müşterek bir adaleleri vardır. O adale her bir tarafta geniş olup, bu

isim ile bilinmiştir. Bu iki hareketin iki adalesinin her biri, dört cüzden

bileşik bulunmuştur. Zira ki her birine dört yerden lif gelmiştir. Bir cüzü

köprücük kemiğinden çıkıp, sonları iki dudağın iki tarafına, alt taraftan

bitişik olup, ağzı yana ve aşağıya çekmiştir. İkinci cüz, iki tarafta,

böğür ve köprücük kemiğinden çıkıp, lifleri yanlara gitmiştir. Sağdan

çıkan, soldan çıkanla kesişip, geçmiştir. Şu halde ağdan gelen lif, dudağın

sol alt tarafına ve soldan gelen lif, onun üst sağ tarafına yetmiştir. Bu

iki lifin toplanmasıyle, ağız daralıp, dudaklar ön tarafa gelir. kesenin

ipliği, kendi ağzını topladığı biçimde olur. Üçüncü cüz, omuzda olan kemik

yanında bitip, o adalenin bitiştiği yerin üstünde bitişmiştir Dudağı iki

tarafa eşit ve imale ile meyilli kalmıştır. Dördüncü cüz, boyundaki

susamcıklardan gelip, iki kulak hizasından geçip, yanak cüzlerine

ulaşmıştır. Çizgi, onunla öyle açık harekete gelmiştir. O harekete dudak

dahi uymuştur.

Dudağın adalelerinin biri, yanak ile müşterek olan adaledir ki,

açıklanmıştır. Dudağa mahsus adaleler dört bulunmuştur. İkisi, elmacık

kemikleri üzerinden galip, dudağın iki tarafına bitişmiştir. iki adale dahi

aşağıdan gelip, dudağa ulaşmıştır. Dudağın hareketinde bu dördü yeterli

olmuştur. Zira ki, bu adalelerin her biri tek başına hareket ettiğinde,

dudağı kendi tarafına hareket ettirir. İkisi iki taraftan beraber hareket

etseler, dudak iki tarafa yayılıp gider. Dördü birlik hareket etseler,

dudağın hareketleri dört tarafa tamam olup, kusuru kalmaz. Bunlardan gayrı

onun hareketi olmaz. Müşterek olan adalelerin etrafı dudağa bir derece

kaynaşmıştır ki, onun cevheri olan etten fark olunmaz.

Burun kanatlarıdır ki, ikisine iki küçük sağla adalenin birleşmesi âdildir.

Küçük olduklarına, çok hareketli olan yanak ve dudağın adalelerini

yerlerinin lüzum ve genişliği yol açmıştır. Sağlam oldukları, onlarda kemik

olmadığındandır. Bu iki adalenin çıkış yeri elmacık kemikleri tarafında

bulunmuştur. Zira ki, elmacıkların lifine karışmış olup, burun kanatlarını

o tarafa hareket ettirir bilinmiştir. Hepsi Allah'ın hikmeti ile

konulmuştur.