1-BÖLÜM: İtabin mukaddimesi

Dördüncü Madde

 

Alt çenenin hareketini, faydalarını ve adalelerini bildirir.

 

Ey aziz, malûm olsun ki, anatomi bilginleri demişlerdir ki: Üst çene

hareket etmeyi, alt çene hareketli olduğunda nice faydalar vardır. Biri

budur ki, en hafif olanın hareketi uygun ve kolaydır. Biri budur ki,

hareketle zahmet çeken uzuvları kuşatmayanı hareket ettirmek daha doğru ve

daha güzeldir. Biri budur ki, üst çene sakin olduğundan, mafsalı ile

mafsal ucu metin ve sağlamdır.

Hareketli olan alt çenenin üç hareketi vardır ki: Biri ağzı açma

hareketidir. Biri kapama hareketidir. Biri çiğneme ve öğütme hareketidir.

Açma hareketi, çeneyi aşağıya indirir. Kapama hareketi, çeneyi yukarıya

kaldırır, öğütme hareketi, çeneyi iki tarafa meyil ile döndürür. Şu halde

kapama için iki adale yaratılmıştı ki; üst taraftan inip, çeneyi yukarıya

çekerler. İnsan çenesi hafif olup, hayvan gibi kesme ve koparmaya fazla

muhtaç olmadığından bu iki adalenin miktarı küçük yaratılmıştır. Oldukça

yumuşak olan beyin cismi ki, bunların çıkış yerleri kılınmıştır. Beyine

yakın oldukları için bunlar dahi yumuşak bulunmuştur. Zira ki bu adalelerle

dimağ arasında ancak bir kemik yaratılmıştır. Dimağdan çıktıkları yer

yanında bir çift kemik içinde o yaratıcı Allah bunları defnedip, perdeden

geçirmiştir. Ta ki, bu kemik sinirlerin başlangıç yerinden uzaklaşmakla

cevherleri bir miktar sertleşmiş olsun. Bu iki adaleden her birinin birer

büyük kirişi vardır ki,alt enenin kenarını çevirmiştir. Toplandıkça o çeneyi

yukarı kaldırıp, üst çeneye bitiştirirler. Bu iki adaleye iki adale dahi

yardımcı olmuştur ki, onlar ağzın içinden gelip alt çenede boşluğa

inmiştir. Ağzın içinden gelen adalelerden biten kirişlerin metanetleri için

ortalarından çıkmıştır.

Ağzın açılması ve çenenin indirilmesi, adalelerinin lifleri kulağın

arkasında olan ebriye çıkıntılarından inip, toplanıp, tek bir adale

olmuştur. Ondan ziyade sağlamlık için kısa ve halis bir kiriş oyup, çene

kemiğine ağlanacak yerde bitişip, birleştiğinde çeneyi arka tarafa çekip

aşağıya indirici olur. Çünkü bu çenenin tabii ağırlığı inişine yardımcı

kılınmıştır. Şu halde ona iki adale kifayet edip, başka bir yardımcıya

ihtiyacı kalmamıştır.

Çiğneme ve öğütme için iki adale yaratılmıştır ki, her tarafta birer üçgen

adale bulunmuştur. Kaçan açılarının darı olan tarafı elmacık kemiğine

girse, iki kenarı uzayıp; biri alt çeneye iner ve biri çift kemiğe

yükselir. Üçgenlerin tabanları, aralarında düz olarak birleşip, her bi açı,

kendi yerine gider. Ta ki sözü edilen üçgen adalesinin toplanmasından,

muhtelif yönleri meydana gelip, çiğneme ve öğütme onunla hâsıl olsun.

 

Beşinci Madde

 

Baş ve boyunun hareketlerini ve adalelerini bildirir.

 

Ey aziz, malûm olsun ki, anatomi bilginleri demişlerdir ki: Baş için

kendine özgü hareketler vardır Boğazın beş kemiğiyle dahi ortak hareketleri

vardır ki, başın eğilmesine boynun eğilmesi denir. Bu iki tür hareket ki,

özel ve ortaktır. Her biri ya ön tarafa veya arka tarafa doğrudur. Veya sağ

tarafa eğik veya sol tarafa eğiktir. Kâh bu iki tür hareket arasında iltiat

doğar ki, daire şeklini bulur.

Başın aşağı düşmesi ve kendine has olan hareketinin iki adalesi vardır.

Başın iki nahiyesinden gelmiştir. Zira ki lifleriyle yukarıda kulak

gerisinden ve aşağıda böğür kemiğinde çıkıp, tek bir bağlantı gibi olup,

başa çıkmıştır. Şu halde eğer biri hareket eylese, başı, o tarafa eğik ve

düşük eder. İkisi birlikte hareket etseler, baş, itidal üzere ön tarafa

düşmüş olur.

Baş ile boyunu birlikte ön tarafa eğer adaleler bir çiftti ki, yemek borusu

altında konulmuştur. Birinci omura ve ikinci omura ulaşıp, onarla kaynaşmış

bulunmuştur. Şu halde, eğer yemek borusuna yakın olan cüzleri toplandıysa,

baş aşağı düşer. eğer omurlara kaynaşmış olan cüzleri dahi toplandıysa,

boyun da ön tarafa eğik olur.

Başı geri tarafına kaykıltan adaleler dört çifttir ki, açıklanan bir çift

adalenin altında örtülmüştür. Bu çiftlerin bitiş yeri,mafsalın üstünde

bulunmuştur. Bir çift, birinci omurun iki kanadına gelmiştir. Bir çifti,

ikinci omurun sensenesine (susamsı) bitişik olmuştur. Bunun özelliği, başın

eğilmesini, kaykılma sırasında düz edip, tabii haline getirmektir. Dördüncü

çiftin başlangıç yeri, onların üzeri olup, üçüncü çiftin altında dıştan

yana geçip, birinci omurun kanadına gelmiştir. iki önceki çift, başı iki

tarafa meyilsiz geri tarafına döndürürler. Üçüncü çift, başı, düz tutar.

Dördüncü çift, başı, eğik olarak geri tarafa döndürür.

Başı, boyun ile birlik geri tarafına eğer adaleler dört çifttir ki, üç

çifti, dördüncünün altında örtülü olup, o, onları kuşatmıştır. Bu dördüncü

çiftin her biri bir üçgendir ki, tabanı, dimağın bir başka kemiği olmuştur.

Onda olan, boyuna inmiştir. Bunun altında yayılmış olan üç çiftin birisi,

boyun omurlarının iki tarafıyle aşağıya inmiştir. Bir çifti, fazlaca

kanatlara meyl ile gitmiştir. Bir çifti dahi omurların iki tarafıyle,

kanatların arasını bağlamıştır.

Başı, iki tarafa meylettiren adaleler iki çifttir ki, baş mafsalına

bitişmiştir. Bir çiftin yerleri, öndedir ki, onun biri baş ile ikinci

omurun arasını, sağ taraftan; biri sol taraftan birleştirmiştir. İkinci

çiftin yeri, arkadır ki, onun biri, baş ile birinci omurun arasını sağ

taraftan, biri sol taraftan toplamıştır. Şu halde bu dört adalenin, hangisi

toplanıp, kısalırsa, baş, onun tarafına meyleder. Bunların hangi ikisi bir

tarafta beraber toplanıp, kısılırsa, baş onların tarafına dümdüz meyl eder.

Eğer bunların dördü birlikte hareket ederse, baş, yerinde düz olarak sâkin

olur. Bu adale, diğer adalelerden küçüktür. Lakin yerleri yakın ve

düzenleri sair adalelerin altında muntazam olduğundan, büyük adalelerin

görevini görmüşlerdir.