1. ÜMumi DİLÇİLİk I indd
Yüklə 10,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 2. Beynin quruluşu
| Beyin-əsəb sistemi. Beyin insan orqanizminin mürək-
kəb və ən mühüm üzvüdür. İnsan təfəkkür orqanı olan beyin vasitəsilə kainatı dərk edir. Eyni zamanda, bu üzv insanın danışmasına da imkan yaradır və onun tərəqqisinə təkan verir. Şəkil 2. Beynin quruluşu Beyin – kəllə boşluğunda yerləşir. Müasir insan bey- ninin çəkisi orta hesabla 1500 qrama qədər olur. Beynin təkamülü göstərir ki, ilk insanda onun həcmi kiçik, çəkisi isə az olmuşdur. Dik yerimək nəticəsində başın formasının dəyişilməsi ilə bərabər beyin sistemi də müəyyən inkişaf Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D 383 yolu keçmişdir. Beynin təkamülü müasir insana qədər da- vam etmişdir. Bu prosesdə get-gedə insanın beyin həcmi artmışdır. Mütəxəssislər beynin inkişafını onun xüsusi və- zifəsinin yaranması ilə əlaqələndirirlər. İnsan beyni mürəkkəb quruluşa 1 malik olub, bir neçə şöbədən ibarətdir. Beynin iki (sağ və sol) yarımkürəsi vardır. Sol yarımkürə sağdan böyükdür. Elm hələ qədim insanlarda (pitekantropda) beynin sol hissəsinin böyük olduğunu müəyyən etmişdir. Mərkəzi xətlər, əsəb siste- mi mövcud olan beyin yarımkürələrində görmə, eşitmə... mərkəzləri yerləşdiyi kimi, ayrıca nitq mərkəzi də vardır. Nitqi idarə mərkəzi beynin sol yarımkürəsinin müəyyən hissəsindədir. Bu mərkəz zədələnib fəaliyyətdən düşən- də insan nitq səslərini, tələffüz etmək vərdişini unudur və danışa bilmir. Alimlər sübut edirdilər ki, belə hallarda insanın danışıq üzvlərinin hamısı adi qaydada olur. İn- san bu üzvləri müxtəlif formada hərəkət etdirir. Deyək ki, dodaqlarını bir-birinə kipləşdirir, dili ön dişlərin arxasına toxundurur, irəli uzadır, geri çəkir və sair. Lakin bu, yaxud başqa üzvlərlə heç bir danışıq səsini tələffüz edə bilmir. Bəs danışıq səsi necə əmələ gəlir? Hər şeydən əvvəl deməliyik ki, “səs beyin proseslərində meydana çıxır”. Belə ki, bu və ya başqa səsin yaranması üçün beyin mərkə- zindən digər danışıq üzvlərinə siqnallar gəlir. Bu siqnallar vasitəsilə nitq cihazının bütün üzvləri arasında əlaqə yara- dılır və hər bir üzv müəyyən vəzifə yerinə yetirməli olur. Məsələn, tənəffüs orqanlarına müvafiq hava axınının ta- razlaşdırılmasına, artikulyasiya üzvlərinə yönələn siqnal- lar isə həmin səsin formalaşmasına xidmət edir. Deməli, hər bir səs ancaq beyin mərkəzinin verdiyi siqnal əsasında əmələ gəlir. Buna görə də danışıq səsini əmələ gətirməkdə 1 Bax: Некоторые теоретические вопросы строения и деятельности мозга. Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D 384 beyin-əsəb sistemi idarəedici, qalan orqanlar isə icraedici üzvlərdir. İcraçı üzvlər 3 hissəyə bölünür. Bu hissələrin və bunlara daxil olan orqanların hər biri səsin yaranmasında müəyyən vəzifə yerinə yetirir. Adətən, icraçı danışıq üzvlərinin təsvirinə tənəffüs orqanlarından başlanır. Çünki səsin materiyası hava axını- dır və bu hava axını tənəffüs üzvləri vasitəsilə əmələ gəlir. Başlıca tənəffüs üzvlərini ağciyərlər, bronxlar və nəfəs bo- rusu təşkil edir 1 . Yüklə 10,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|