1. ÜMumi DİLÇİLİk I indd
Yüklə 10,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Ağciyərlər. Bunlar insanın döş qəfəsində yerləşir. İki
hissədən (sağ və sol) ibarətdir. Bu cüt orqanın quruluşu eyni şəkildə deyil. Belə ki, sağ ağciyər sol ağciyərə nis- bətən böyük, həm də enlidir. Sol ağciyər isə sağ ağciyərdən uzundur. Hər iki ağciyər ucu kəsik konus formasındadır. İlk insanın dik vəziyyətə uyğunlaşması onun daxili orqanlarının, o cümlədən ağciyərlərin də inkişafına səbəb olmuşdur. İnsanabənzər varlıq dik yeriməyə başlayanda müxtəlif səs çıxarmaq üçün geniş imkan əldə etmişdir. Belə ki, bədənin şaquli forması və ağciyərlərin ona uyğun aldığı vəziyyət hava qəbul olunmasını və onun işlənməsini nisbətən asanlaşdırmışdır. Ağciyərlər insan həyatı üçün çox zəruri olduğu kimi, danışıq üzvü kimi də vacib orqanlardandır. Orqanizmdə hava mübadiləsinin təmin edilməsində mühüm rol oyna- yan bu üzvün işləməsi – hərəkəti körüyə bənzəyir. Nəfəs alanda bunların həcmi genişlənir, nəfəs verəndə isə sıxılıb daralır. Məlumdur ki, danışıq səsləri tənəffüs prosesində əmələ gəlir. İnsan tənəffüsü iki cür olur: adi hava axını maneəyə rast gəlmir. Buna görə də sərbəst nəfəsalma və 1 Bunlardan başqa, qırtlaq, udlaq, burun və ağız boşluqları da tənəffüsə xidmət edir. Lakin bu üzvlər başqa vəzifələr də yerinə yetirir ki, bunlar haqqında aşağıda bəhs olunur. Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D 385 nəfəsvermə prosesində səs yox, ancaq xəfif xışıltı yaranır ki, bu da hava axınının sürtünərək çıxmasının nəticəsidir. Adi tənəffüs prosesində hava axını burun boşluğun- dan keçir. Bioloji vəzifə yerinə yetirən adi tənəffüsdən fərqli olaraq, nitq tənəffüzü prosesində ictimai əhəmiy- yətli səslər yaradılır. Bu, belə olur: ağciyərdən gələn hava axını keçdiyi yolda müəyyən maneələrlə rastlaşır və bu- nun nəticəsində hava rəqslənir, səs əmələ gəlir. Beləliklə, nitq tənəffüsü prosesində iki vəzifə – həm bioloji, həm də səs yaratmaq vəzifəsi yerinə yetirilir. Dildəki səslərin tələffüzündə istifadə olunan havanın miqdarı eyni olmur. Məsələn, partlayan səslər üçün çox, sürtünən səslər üçün az hava tələb olunur. Buna görə də ağciyərlər özündə eh- tiyat üçün saxladığı havanı nitq tənəffüsündə birdən-birə xaricə buraxmayıb, onu səslərin tələffüzü tələblərinə mü- vafiq bölür və işlədir. Havanın məqsədli işlədilməsində ağciyərə başqa üzvlərin, o cümlədən diafraqmanın da fəal köməyi olur. Tədqiqatçıların mülahizələrinə görə, hecala- rın miqdarı ilə diafraqma təkanının kəmiyyəti bir-birinə uyğun gəlir. Yüklə 10,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|