1. ÜMumi DİLÇİLİk I indd

9. DİLÇİLİK VƏ ESTETİKA
Estetika (yunanca aisthetikos – hissi qavrayışa müna-
sibəti olan) “varlıqdakı gözəlliyi, insan tərəfindən dünya-
nın estetik surətdə dərk olunmasının xüsusiyyətlərini və 
gözəllik qanunlarına əsaslanan yaradıcılığın ümumi prin-
siplərini, o cümlədən varlığı estetik surətdə əks etdirməyin 
xüsusi forması olmaq etibarı ilə incəsənətin inkişaf qanun-
larını öyrənmək elmidir”
1
.
Dilçiliklə estetika elminin əlaqəsi, əsasən, bədii dil və 
sənətkarlıq, onomastika, nitq, mədəniyyət, dil və üslub, or-
foepiya məsələlərinin, habelə gözəllik, dramatizm, estetik 
zövq, bədii obraz, tipiklik, bədii metod, bədii ustalıq kimi 
estetik kateqoriyaların tədqiqində özünü göstərir.
Dilçilik elmini “quru”, “cansıxıcı” adlandırmaq, sırf 
qrammatika elmi hesab etmək onun estetika elmi ilə qırıl-
maz əlaqələrini dərk etməməkdən irəli gəlir.
Hələ qədim yunan filosofu Aristotel “Poetika” əsərində 
də bir sıra dil qanunauyğunluqlarını estetikanın kateqoriya-
ları baxımından şərh edir: “...İfadələri bir-birinə nə isə xüsu-
si bir tərzdə qataraq istifadə etmək lazımdır ki, qlossa, me-
tafor, zinət və digər bu kimi başqa növlər nitqin təravət və 
ucalığını aşağı endirib yıpranmış hala salmasın, ümumən 
işlənən sözlər isə nitqə aydınlıq gətirsin. İfadənin aydınlığı-
na və nəcibliyinə sözlərin uzadılması, qısaldılması və dəyiş-
dirilməsi də az təsir etmir: (zira bu kimi) sözlər adi olmayıb, 
yeni şəkildə səsləndiyindən nitqi təravətləndirir”
2
.
K.Marks demişdir: “İnsan gözəllik qanunu ilə ya-
radır...” Şübhəsiz ki, dilçi alim də bu gözəllik qanununa 
əsaslanıb dilin ahəngdarlığına, zərifliyinə, musiqiliyinə və 
başqa estetik keyfiyyətlərinə dair maraqlı əsər yaradır.
1
Qısa estetika lüğəti. Bakı, 1970, səh. 107.
2
Aristotel. Poetika. 1974, səh. 100.

---

Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D
168
Azərbaycan dilçiliyində bu sahədə bir sıra əsərlər 
meydana gəlmişdir. Həmin əsərlərdə klassiklərimizin 
yaradıcılığında dilimizin gözəlliyini və zənginliyini əks 
etdirən poetik ifadələr, bədii vasitələr, qanadlı sözlər, on-
ların rəngləri, məna çalarları, zövqü oxşayan müasir şəxs 
adları, yer adları və s. məsələlər öz əksini tapmışdır.