1. ÜMumi DİLÇİLİk I indd
Yüklə 10,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. DİLÇİLİK VƏ FİZİOLOGİYA
| Antropoloji dilçilik. Antropoloji dilçilik termini müxtə-
lif mənalarda işlənir. Mövcud ölkə və milli dilçiliklərin əksə- riyyətində bu anlayış dilçiliklə antropologiyanın birgə fəa- liyyəti nəticəsində yaranmış nailiyyətləri əhatə edir. Lakin Amerika antropoloji dilçiliyi fərqlidir. Amerika dilçiləri yazısı olmayan xalqların dillərinə dair linqvistik təd- qiqatı antropoloji dilçilik adlandırmışlar. Bu sahə Amerika dilçisi Frans Boasın adı ilə bağlıdır. Onun ideyasını davam etdirməkdə Eduard Sepir az iş görməmişdir. Son illərdə də bu sahəyə geniş yer verilir. Amerikada 1959-cu ildə təşkil olunmuş “Nyu York dilçilik dərnəyi” tərəfindən “Antropoloji dilçilik” (“Anthropological Linguistics”) adlı jurnal çap edilir. 2. DİLÇİLİK VƏ FİZİOLOGİYA Fiziologiya (yunanca physis – təbiət, logos – elm) – insan və heyvan bədəninin quruluş və fəaliyyətini öyrənən elm- dir. Məlumdur ki, nitq prosesində insanın bir sıra üzvləri – əsəb sistemi, hiss və danışıq orqanları fəaliyyət göstərir. Bütün bunların hər biri müəyyən fizioloji quruluşa malikdir. Bu üzvlərin quruluş və fəaliyyəti haqqında elmi fizioloji təsəv- vür əldə etmək dilçi üçün çox vacibdir. Dilçi bu sahəyə dair biliyi anatomiya və fiziologiyadan mənimsəyir. Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D 170 Nitq prosesində fəaliyyət göstərən üzvlər möhkəm və mürəkkəb sistem halındadır. Bunların birinin zədələnməsi nəticəsində nitq prosesində müəyyən çatışmazlıq, anormallıq əmələ gələ bilir. Məsələn, beynin zədələnməsi nitq fəaliyyə- tinin pozulmasına səbəb olur. İnsan beyninin müəyyən his- sələrinin zədələnməsi nəticəsində nitq fəaliyyətində bu və ya başqa qüsurlar yaranır. Belə ki, xəstələrin bəzisi sözləri tələffüz edə bilmir, digəri nitqi dərketmə qabiliyyətini itirir və s. Nitq fəaliyyətinin pozulmasına səbəb olan başqa faktorlar da var- dır. Məsələn, insanda ciddi yorğunluq, sarsıdıcı qorxu, gərgin əsəbilik nəticəsində də nitqin pozulması halları baş verə bilir. İnsanın nitq fəaliyyətini öyrənməkdə görkəmli fizio- loq İ.P.Pavlovun ali əsəb fəaliyyəti haqqındakı nəzəriyyəsi dilçilik elmi üçün çox faydalıdır. Məlumdur ki, dilçilikdə bütün dil hadisələri ilə yana- şı, səs sistemi də öyrənilir, hər bir fonemin elmi xarakteris- tikası verilir. Bu məqsədlə danışıq səsləri tədqiq olunarkən onların fizioloji əsasının da aydınlaşdırılması lazım gəlir. Dilin səslərinin fizioloji əsası fiziologiya elminin nailiyyət- ləri üzərində şərh edilir. Danışıq səsinin fiziologiyası dilin səslərinin anatomiya və fiziologiyasının elmi nəticələri əsa- sında öyrənilir. Dilin mənşəyinin real şərhi onun fizioloji əsasda izah olunmasını tələb edir. İnsanlar arasında başlı- ca ünsiyyət vasitəsi olan dilin yaranması və tərəqqi etmə- sində eşitmə orqanı və danışıq üzvlərinin xüsusi rolu ol- muşdur. Dil üçün, hər şeydən əvvəl, onların vəhdəti, birgə fəaliyyəti lazım idi. Belə ki, əgər insanlar ətraf mühitin səs- lərini və eləcə də öz çığırtılarını eşitməsəydilər, gələcəkdə danışa da bilməzdilər. Bütün bunları dilçi alimin elmi əsas- da, inandırıcı dəlillərlə şərh etməsi üçün mütləq fiziologi- ya elminə müraciət etməsi lazım gəlir. O, eşitmə orqanının quruluşuna dərindən bələd olmalı, danışıq üzvlərinin hər birinin funksiyalarını mükəmməl bilməlidir. |