1. XVLL əsrin I yarısında Avropada beynəlxalq siyasi vəziyyət

40.XlX əsrin 20-30cu illərində yunan məsələsi

XIX əsrin 20-ci illərindən başlayaraq Şərq məsləsinin beynəlxalq müna-

sibətlərə təsiri artmışdı. 1821-ci ilin martında başlanan üsyan bu işdə büyük rol

oynamışdı. Əvvəlcə, böyük dövlətlər Balkan hadisələrinə qarışmayaraq buna qanu-

ni hökmdara qarşı qiyam kimi baxır və yunanlara yardım göstərmirdilər. Lakin

Rusiyanın Balkanlara dair ənənəvi siyasəti canlanmışdı. I Aleksandr yunan

məsələsini beynəlxalq konfransların müzakirəsinə çıxartsada bu heç bir nəticə ver-

mədi. Lakin yunan üsyanının genişlənməsi bu məsələyə beynəlxalq münasibətin

dəyişməsinə səbəb oldu. 1823-cu ilin martında C.Kanninq yunanları vuruşan tərəf

adlandırdı. İngiltərənin mövqeyi rus diplomatiyasının fəallaşmasına səbəb oldu.

Rusiya çalışırdı ki, müttəfiq dövlətlər türk – yunan münaqişəsinə kollektiv müda-

xilə etsinlər. Rusiyanın Balkanlarda təsirinin artmasını istəməyən İngiltərə 1826-ci

il aprelin 4-də Rusiya ilə yunan məsələsinə dair protokol imzaladı. Bu sənədə görə

Yunanıstan hər il Osmanlı imperiyasına xərac vermək şərti ilə muxtariyyat alırdı.

İngiltərə yunan – türk müharibəsini dayandırmaq üçün vasitəçilik etməli idi.

Türkiyə bu təklifi qəbul etməsə İgiltərə və Rusiya yunanlara kömək etməli idilər.

Bu saziş ingiltərə üzərində Rusiyanın diplomatik qələbəsi idi, belə ki, indi İngiltərə

mütləq Türkiyəyə qarşı müharibədə istirak etməli idi. İngiltərə Rusiya ilə saziş

bağlasa da onun yunanlara kömək etməsinə mane olurdu. İngiltərə 1826-ci ildə

İranın Rusiyaya qarşı müharibəyə başlamasına nail oldu. Türkiyə sultanı özünün

güclü müttəfiqi Misir paşası Məhəmməd Əlinin hərbi yardımı ilə yunan üsyanını

qısa müddətdə yatırmaq fikrində idi. 1826-ci ilin aprel – iyul aylarında Misir

qoşunu yunanları bir neçə dəfə məğlubiyyətə uğratdı. Avropa dövlətləri bundan

narahat oldu. Peterburq protokoluna görə Rusiya və İngiltərə Türkiyə ilə müharibədən sonra orada ərazi ələ keçirməli deyildilər. Ona görə də İngiltərə yunan

məsələsinin həllində Fransanın iştirakına etiraz etmədi. 1827-ci ilin iyulunda Lon-

donda İngiltərə, Rusiya və Fransa arasında yunan məsələsinə dair əsasən Peterburq

protokolunu təkrar edən müqavilə imzalandı. 1827-ci il oktyabrın 20-də müt-

təfiqlərin eskadrası Navarin döyüşündə türk-misir donanmasını batırdı və bu yunan

üsyançılarına kömək etdi. Osmanlı yunanlara mux-tariyyat verməyə və böyük

dövlətlərin yunan məsələsində vasitəçiliyinə razı oldu. XIX əsrin 20-ci illərinin

sonunda Rusiya diplomatiyasının Qara dəniz boğazlarına nəzarət uğrunda müba-

rizəsi rus türk müharibəsinə gətirib çıxartdı. Müharibə 1828-ci ilin mayın 7-də

başladı. Rus ordusunun ardıcıl qələbələri sultan II Mahmudu sülh danışıqlarına

başlamağı təklif etməyə məcbur etdi.1829-cu ilin 14 sentyabrında Rusiya ilə Tür-

kiyə arasında Ədirnə sülhü imzalandı. Müqavilə Serbiyanın, Valaxiya və Moldo-

vanın muxtariyyat hüququnu təsdiq etdi və Dunay knyazlıqlarının muxtariyyatını

genişləndirdi. Ədirnə sülhü Yunanıstanın müstəqilliyini hüquqi cəhətdən rəsmi-

ləşdirməyə şərait yaratdı. 1830-cu ilin fevralın 3-də səfirlərin konfrasında Yuna-

nıstan krallığının yaradılmasına dair protokol imzalandı.