A zərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti Niyazi Əlikram oğlu Həsənov Bİznesin strateji İdarə ediLMƏSİ (Dərslik)

7.4. Məhsulun strateji dinamikası

Bir çox hallarda məhsul, şirkətin apardığı mübarizədə həlledici rol oynayır. Bu ondan asılıdır ki, şirkət tərəfindən istehsal edilən məhsul strategiyanın həyata keçrilməsinə yaxınlaşır və şirkət vaxtında bazarda öz yerini tapa biləcək və ya adekvat sorğularda mühit dəyişikliklərini həyata keçirməyi təmin edə biləcək. Ötən fəsildə deyildiyi kimi, bir neçə qarşılıqlı əlaqədə olan və hissələrdən ibarət mürəkkəb hal kimi, strateji idarəetmənin məhsulu nəzərdən keçirilir və bütün bunlar məhsulun statistikası əsasında baxılır. Strateji idarəetmədə məhsulun baxılması üçün digər çox vacib istiqa­mət, məhsulun dinamikasına olan baxışıdır, (bu zaman məhsul yaradılanda dəyişmir).

Məhsulun həyat tsiklı:
Hər bir məhsulun həyat dövrü müəyyən mərhələdə keçirilir. Bu mər­hələdə məhsulun ümumi xarakterli təhlili, həyat dövrünün hansı mərhə­ləsində öyrənilməsi və onun ayrı-ayrı mərhələləri və s. araşdırılır. Strate­gi­yanın hazırlanmasında şirkətin istehsal etdiyi məhsul çox vacib məqam­dır.
İlkin tədqiqatların keçirilməsi faktına ayrı-ayrı fazaların 50 – 60 mlq (Dean, 1950; Forrester, 1959; Clifford, 1965; Levitt, 1965) həyat mər­hələrinin məhsulu aiddir. Bu isə, istintaqa və digər müəlliflərin əsərlərində məhsulun həyat mərhələsnin ümumi xarakteri, qanunauyğunluqları, ayrı-ayrı mərhələlərdə xərclərin və gəlirlərin nisbəti tədqiq olunub.
Ayrı - ayrı qrupların məhsulları üçün ümumi müddəti üzrə və müxtəlif fazalarının nisbətinə görə baxmayaraq ki, həyati dövrlər var, onların ümumi xarakteristikalarını aşağıdakılarla müəyyən etmək olar:
• hər məhsulun bazarda məhdud zaman həyatı var;
• məhsulun həyat tsikli olan aşağıdakı biri o biri ilə müəyyən olunmuş qaydada ayrı - ayrı fazadan ibarətdir;
• hər bir fazası müvafiq strategiyanın məhsulu olan müvafiq yanaşma tələb edir, belə ki, məhsulun şirkətin həyatında oynadığı xüsusi rolu hər bir mərhələ üçün xarakterikdir.
Biznes təcrübəsində:
Qorki avtomobil zavodu (QAZ) haqlı olaraq yerli avtomobil sənayesinin rəmzi sayılırdı. 1932-ci ildə işə qoşulan o, yük və minik maşını, avtomobil istehsalında öncül yerlərdən biri olub. İşlədiyi 60 dövrü ərzində zavod 15 mln. ton yük və 3,5 mln. ədəd minik avtomobili buraxıb. Bu zavod da ordu zirehli texnika istehsalçısı kimi tanınır. Bu, eləcə də zavodda keçmiş hərbi sifarişlər üçün mühim əlavə üstünlüklər yaradırdı. Nüfuzlu "Volqa" markalı avtomobil və "Çayka" avtomobili yüksək səviyyəli dövlət idarəçiliyi üçün xüsusi şöhrət qazandırmışdır. Ona görə ki, "Volqa" yüksək rütbəli dövlət məmurlarına xidmət göstərilməsi üçün idi və çox az miqdarda şəxsi vətəndaşların mülkiyyətlərinə düşürdü, SSRİ-də bu avtomobil ən nüfuzlu idi və öz sahibinə elit status adı qazandırmışdı. Ona görə də demək olar ki, bu avtomobil zavodu on illərlə "Volqada" heç bir dəyişiklik etmədi. Buna ehtiyac yox idi. Çünki həmişə "Volqa" hörmətdə idi və ona tələbat zavodun istehsal imkanlarından qat-qat çox idi.
Zavodun firavan yaşamasının sonu, 90-cı illərin əvvəllərində hərbi is­tehsal və bazara keçidlə gəlib. Rusiya bazarına qərb avtomobillər gətiril­di, yük maşınlarının profili dəyişdirildi, hərbi sifarişlər üçün "QAZ"-ın is­teh­salı kəskin azalmağa başladı və nəhayət son dərəcəyə qədər düşdü. "Vol­qa" tutduğu öz müstəsna mövqeyini itirdi, hansı ki, o, əvvəllər xarici av­tomobil bazarında qapalı idi və ona tələbat xeyli azalmışdı. Avtomobil zavodunda yaranmış mənfi vəziyyəti dəyişmək üçün ciddi addımlar atmaq vacib idi.
1992-ci ildə isə 3-4 tonlu yük maşınlarının bazarda düşməsi və "QAZ"-a tələbatın artması tendensiyası açıq-aydın görünmüş və maşının yükgötürmə qabiliyyətini "QAZ"-ın qərarı ilə 1,5 tonlu yük avtomobilinin "ГАЗ-3302" yeni modelinin istehsalına başlamağı qəbul edilib. Bir neçə il bundan əvvəl "QAZ"-ın yeni modeli buraxıldı, lakin 1953-ci ildə onların istehsalı dayandırıldı. Ən kiçik avtomobilin yükqaldırma qabiliyyəti 2,5 ton olmuşdur.
Birinci modelin buraxılışının hazırlanmasında 50-dən çox müəssisə MDB-nin müxtəlif ölkələrindən 50-dən çox müəssisə iştirak edib. Rusiyanın 85 zavodu yük maşınının müxtəlif hissələrinin istehsalına başladı. Yük maşınında "Volqa" avtomabilinin "ГАЗ-31029" modelindəki mühərrikin quraşdırıldığı müəyyənləşdirilib. Perspektivdə bu mühərrik daha müasiri ilə əvəz olunacaqdı. "QAZ-3302" modelli yük maşınlarının buraxılışı 1994-ci ilin iyulunda başlanıb. Zavod ildə 65-70 min avtomobil istehsal səviyyəsinə çıxarmağı planlaşdırıb. O zaman qiymət təxminən 1 mln ədəd, ümumi ölkə üzrə tələbatı ilə kiçik tonnajlı (1,5 t) avtomobillərdə təşkil edib. Rəhbərlik "QAZ"-da qərara gəldi ki, yeni tipli avtomobillərə tələbat kifayət qədər davamlıdır. Onların gözləntiləri özünü doğrultdu. Yeni avtomobili "Qazel" adlandırdılar və o öz alıcılarını tapdı.