“Azərbaycan Hava Yolları” qsc

Şəkil 1.2 Sabirabad rayonunun xəritəsi

Kür-Araz çökəkliyinin tərkib hissəsini təşkil edən və tektonik quruluşuna görə müvafiq strukturlara uyğun gələn silsilə, tirə və yüksəkliklər onun əsas oroqrafik elementlərini təşkil edir. Bunlar, əsasən, aşağıdakılardır: Gödəkboz (145m), Duzdağ (188m) tirələri, Qaraca Bozdağı (258m), Qocaşen-Göyçay (1105m) silsilələri, Mingəçevir-Xanabad və Qarayazı-Külüllü dərələri, İnqar, Ləngəbiz(928m), Kalamadın (476m), Böyük Hərəmi (575m), Kiçik Hərəmi(499m) silsilələri, Qaraməryəm (437m), Padar (32m), Mişovdağ (292m), Xıdırlı Bozdağı (116m), Girovdağ (155m), Babazanan (41m) tirələri, Nəvahi çökəkliyi və Kürsəngi (83m), Durovdağ (2m) palçıq vulkanları, Qarabağ akkumulyativ alüvial-prolüvial düzənliyi, Mil denudasion-akkumulyativ, prolüvial-delüvial (qismən allüvial) düzənliyi, Arazyanı denudasion-akkumulyativ allüvial-delüvial düzənliyi, Salyan akkumulyativ allüvial-dəniz düzənliyi, Şirvan akkumulyativ allüvial-prolüvial düzənliyi, Cənub-şərqi Şirvan denudasion akkumulyativ-düzənliyi.

Sabirabad rayonu Kür və Araz çayının qovuşduğu yerdə yerləşir. Rayonun ərazisinin bir hissəsi Kür çayının sağ sahilində yerləşən Muğan düzündə, bir hissəsi Kür çayının sol sahilində Şirvan düzündə, bir hissəsi də Araz çayının sol sahilində Mil düzündə yerləşir. Rayon şimaldan Kürdəmir, şərqdən Şirvan, cənub-şərqdən, cənubdan Biləsuvar, qərbdən Saatlı və İmişli rayonları ilə sərhəddi vardır. Sabirabad rayonu dəniz səviyyəsindən 28 metr aşağıda yerləşir. Şəkil 1.1-də Sabirabad rayonunun xəritəsi verilmişdir.

2. 
   Relyef
   

Kür çökəkliyi Azərbaycan Respublikası ərazisinin mərkəzi hissəsini tutur. Relyefi əsasən, geniş düzənlik və ön dağlıqlardan ibarətdir. Böyük və Kiçik Qafqaz dağ sistemləri arasında yerləşən bu çökəkliyin əsas oroqrafiya vahidi cənubi Qafqazın ən böyük düzənliyi olan Kür-Araz ovalığıdır. Ovalıq Kür və Araz çayları vasitəsilə Mil-Qarabağ, Şirvan, Muğan-Salyan düzlərinə bölünür. Ovalığın şərq və mərkəzi hissələri okean səviyyəsindən 28 m-dək aşağıdadır. Dağətəyi sahələrdə hündürlüyü 100-250 m, bəzi yerlərdə 400-500 m-ə çatır. Kür-Araz ovalığından şimal-qərbdə Kür çayının sağ sahili boyunca Gəncə-Qazax, cənub-qərbdə isə Araz çayının sol sahili boyunca Aşağı Arazboyu maili düzənlikləri uzanır. Gəncə-Qazax düzənliyi və Kür-Araz ovalığından şimalda Ceyrançöl, Acınohur, Ləngəbiz-Ələt ön dağlıqları yərləşir. Bunlardan ən böyüyü Alazan-Əyriçay çökəkliyinin cənub kənarları boyunca uzanan Acınohur ön dağlığıdır (hündürlüyü 1100 m-dək). Bir nəçə silsilə, tirə və onları bir-birindən ayıran çökəklik və dərələrdən ibarətdir.   Azərbaycan Respublikasının ərazisində relyefin mürəkkəbliyi burada yüksək dağlıq, orta dağlıq, alçaq dağlıq və düzənlik-ovalıq şaquli qurşaqları ayırmağa imkan verir.  Yüksək dağlıq qurşağı 2500 m-dən yüksək yərləri əhatə edir. Bura Böyük Qafqazda Baş Qafqaz silsiləsinin və Yan silsilənin, Kiçik Qafqazda, əsasən, Zəngəzur, Murovdağ və Şahdağ silsilələrinin yan hissələri daxildir. Çox yerdə dar zona təşkil edir. Bu qurşaq torpaq və bitki örtüyünün çox zəif inkişaf etməsi, sıldırım və daşlı qayalıqların geniş yer tutması və s. ilə səciyyələnir. Burada itiuclu və daraqvarı zirvələr çoxdur. Qədim buzlaq relyefi formaları (troq, sirk, kar) qalmışdır. Kiçik müasir buzlaqlar var. Dağ yamaclarının ətəkləri qalın qırıntı materiallarla örtülüdür.

Orta dağlıq qurşağı dağ sistemlərinin çox hissəsini əhatə edir: əsasən, 1000 m-dən 2500 m-dək hündürlükdədir. Dərin çay dərələri ilə kəsilmişdir. Yamaclara pilləvarı görkəm vərən düzəlmə səthlər geniş yayılmışdır. Dərələrin genişləndiyi yerlərdə, xüsusilə dağarası çökəkliklərdə terraslar inkişaf etmişdir. Bəzi dağ yamaclarında sürüşmə və uçqun sahələri var.

Alçaq dağlıq qurşağı hündürlüyü təqribən 200 m-dən (Qobustan və Acınohur) ön dağlığında 50-100 m-dən olan sahələri əhatə edir. Bu qurşaqda dağ yamacları maili, suayrıcılar hamardır. Bəzi sahələrdə (Qobustan, Ceyrançöl və Acınohur ön dağlığı, Naxçıvan MR-da ön dağlıq rütubət çatışmazlığı arid-denudasiya proseslərinin inkişafına və burada yararsız torpaqların, gil karstının və s. relyef formalarının inkişafına şərait yaratmışdır.

Düzənlik-ovalıq qurşağı hündürlüyü 100-200 m və bəzi yərlərdə 400-500 m-dək (Naxçıvan MR-da 800-1000 m-dək) olan sahələri tutur. Bura Kür çökəkliyinin və Samur-Dəvəçi ovalığının çox hissəsi, Alazan-Əyriçay çökəkliyi, Arazboyu düzənliklər və s. daxildir. Bu qurşaqda akkumulyativ relyef formaları geniş inkişaf etmişdir. Dağətəyi sahələrdə gətirmə konusları və Xəzər dənizi sahillərində düyunlar əsas relyef formalarıdır.

Sabirabad rayonu Muğan, Şirvan və qismən Mil düzlərində yerləşir. Yarımsəhra relyefi üstünlük təşkil edir. Ərazisi okean səviyyəsindən 16metr, dəniz səviyyəsindən 28metr aşağıdadır.

3.