Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu azərbaycan folkloru antologiyasi (Cəbrayıl, Ağdam, Laçın, Qubadlı, Zəngilan, Ağcabədi və Kəlbəcər rayonlarından toplanmış folklor nümunələri) baki – “Nurlan“ – 2012

3. BELƏ DƏ QALMAZ
Bir məmləkətin padşahı dəyişilir, yerinə gətirif bunun öz oğ­lunu təyin eliyillər. Atadan miras qalmış vəzir, vəkil, xəzinədar ha­mısı öz yerində işdiyir. Ərizəyə, şikayətə gələnnərin hamısı gəlir baş vəzirin yanına. Çünki uzun müddətdi xalq tanıyır. Eyni zaman­da padşah cavandı da, cavannığına görə bunnar vəzirə daha çox eti­mad göstərillər. Bu vaxdı cavan padşah xəyala düşür ki, bu vəzir kim­di ki, mən ola-ola camahat bunu saya. Mən bunun başın əkməliyəm.

Bir gün belə, iki gün belə. İsdiyir padşah olsun, isdiyir məəl­lim olsun, isdiyir adicə bənnanın əlin altında işdiyən fəhlə olsun, evə gələndə onun həvəsin, marağın evin kadını bilir. Bir gün evə gələndə padşahın yoldaşı görür ki, bu, neçə gündü evə çox pəjmürdə gəlir. Deyir ki, de görüm sənin dərdin nədi?

Deyir:

• 
  Heş.
  

Deyir:

– Bura bax. Mənnən sənə yaxın adam var, ikinci bir yaxın adam tanıyırsan? Dərdii maa denən.

Bu fikirrəşir ki, qoy açım deyim. Deyir ki, hal-qəzyə belə-belə. Mən baş vəziri uzaxlaşdırmax isdiyirəm. Deyir:

– Elə bu.

Deyir:

– Hə.

Deyir:

– Burda nə var ki. Səhər taxtı-tacında əyləş, birinci zərgəri çağır. Zərgər gəlsin əyləşsin. Zakaz ver ki, maa bir üzük bağlıya­jaxsan bu çəkidə, bu formada. Qaşına da iki kəlmə söz yazdırajax­san. Mən toy məclisinə gedəndə o sözdəri oxuyan kimi peşmannı­yam, yas məclisinə gedəndə o sözü oxuyan kimi özümdə bir səbr, təmkin yaransın. Bunu zakaz ver. Onnan sora vəziri çağır. Denən iki kəlmə söz lazımdı. Yas yerinə gedəndə oxuyanda şadlanam, toya gedəndə oxuyam bədbinnəşəm. O tapammıyajax. Onnan sora boynun vurdur, çıxsın getsin.

Bir az düşünür. Baxır ki, ə, bu nətər məsələdi ki, mən yas mə­ra­simində şadlanam, şadlıx mərasimində də məyusdaşam. Elə düz deyir bu arvad, bunu eliyəjəm. Səhər gedir taxtı-tacda əyləşir. Əmr eliyir vəzir gəlir, zərgər gəlir. Dediklərimin hamısın başa çatdıran­nan sora vəzir deyir, qibleyi-aləm sağ olsun, maa vaxt ver. Deyir:

– Nə qədər vaxt isdiyirsən?

Deyir:

– On beş gün.

Deyir:

– Saa qırx gün vaxt verirəm, amma sözü gətir. Gətirməsən, boynu vurdurajam.

Vəzir gəlir evə. Mehtəri çağırır deyir, mənim atımı yəhərrə. Xəzinədarı çağırır deyir, maa üş sikkə pul gətir (bir sikkə pulnan ağır bir səfəri yola salırsan). Arvad fikirrəşir ki, ə, bu üş sikkə pulu neynir? Gəlir deyir:

– A kişi, hara gedirsən?

Deyir:

– İşim var.

Deyir:

– Yox ey. Sən bu aylənin başçısısan, gedirsən, bir belə pulu neynirsən?

Deyir ki, belə-belə. Padşah belə bir zakaz verif. Mən bir kisəni yol xərci götürürəm, birin dərdimə əlac eliyənə verəjəm, birin də nəzir-niyaz paylıyajam. Deyir ki, a kişi, padşah nədi, üzük nədi, qaş nədi? Boş söhbətdi. Bu bir kadın əməlidi düşmüsən. Get, Allah sənə yar olsun.

Bu da eşidir ki, Tehranda filankəs var, Təbrizdə filankəs var. Gəlif bunnardan soruşur, deyillər, heş-zad bilmirik. Yayın orta ayı­dı, göydən od yağır. Bir məsəl var deyir, tüpürsən göydə quruyur. At yedəyində bir biyaban düznən gedir. Bu yerdə də bir tapal qoyun otaran var. Bir tapal qoyun da on beş-iyirmi qoyuna deyilir. Görür ki, bir dərd əhli gəlir. Durur yolda bunu gözdüyür. Vəzir gəlif buna yaxınnaşanda başın qaldırıf deyir:

– Salaməlöykü.

Deyir:

• 
  Əleykimət salam, ey dərd əhli.
  

Deyir ki, sən nə bilirsən mən dərd əhliyəm? Deyir:

– Yayın günündə bir adamın huşu kəsmiyə ki, atı minə gedə. At yedəyində piyada gedirsən. Da bunnan böyük dərd var? Dərdin nədi?

Deyir:

• 
  Eh, Tehranda İsgəndər, Təbrizdə Məhəmməd dərdimə əlac eliyəmmədi, sən bu çölləmədə bir tapal qoyunun yanında maa neyniyəjəhsən?
  

Deyir:

– Yaxşı, onun hansı sənin paltarını soyunduruf, atı əlinnən alıf?

Deyir:

– Heç hansı.

Deyir:

– Onun biri də mən. Sözü maa denən, əlac qılaram qılaram. Qılmaram səə yaxşı yol. Mən də o adamların biri.

Bir az durur, baxır, baxır. Özü də tarixən açılmıyan, çətin olan məsələni çoban həll eliyir. Deyir, hal-qəzyə belə-belə. Deyir:

– Neçə ildi vəzir işdiyirsən?

Deyir:

– Qırx ildi. Bunun babasınnan yönü bəri vəzirəm.

Deyir:

– Onun qırx ili də sənin burnunnan gəlsin. Orda nə var ona cavab vermiyəsən.

Deyir ki, kişi, üş sikkə pul götürmüşəm. Biri dərdimə əlac eliyən üçündü, biri yol xərcim üçündü, biri də nəzir-niyaz pay­lamax üçündü. Onun üçün də saa verəjəm. Denən, qayıdım. Deyir, yox, mən onu eliyəmmərəm. Məni aparajaxsan özünnən. Deyir, axı o mənim boynumu vurajax. Deyə bilməsən sənin də boynu vurajax. Çox danışıxdan sora vəzir də ağıllı adamdı. Görür ki, bu kamil adamdı. Deyir, gedək.

Gəlir evə. Oğluna deyir ki, qoyunnara yiyə dur. Get atımı gətir, yəhərrə. Bir nabələd qonax gəlif, hardasa üş günə gəlif çıxa­jam. Durur düşür vəzirin yanına, gəlif çıxıllar saraya. Xəbər gedir ki, qibleyi-aləm sağ olsun, vəzir gəlif, özüynən də ucaboylu, bir şir qamətli adam gətirif. Taxt-taca çıxıf əyləşir. Vəzirin, vəkilin, təl­xəyin – hamısın yığır ki, vəzirin boynun vurdurajam. Gəlir baş əyir, ehtiram göstərir. Deyir, qibleyi-aləm sağ olsun, sizin axtardığınız sözü bu adam deyəjəh. Deyir ki, buyur. Buyur deyəndə çoban deyir ki, qibleyi-aləm sağ olsun, siz bir vəziri ki, saraydan uzaxlaşdırmax isdiyirsiz, niyə bunu bu əhvala salmısınız?

Deyir:

– Nə əhvala?

Deyir:

– Yayın günü at yedəyində gedir, huşu kəsmir ki, minə.

Padşah da cavandı. Görür ki, bu çox danışır. Deyir, artıx da­nış­ma. Fərraş. Görür ki, bunun da boynun vurajaxlar. Deyir, qib­leyi-aləm sağ olsun, darıxma. Siz o üzüyün qaşına yazdırın ki, belə də qal­maz. Sən yas mərasiminə gedəndə oxuyajaxsan ki, belə də qalmaz. Bu­yün şərdi, sabah xeyir olajax. Onda sən özündə bir ra­hat­çılıx ta­pajaxsan. Hansı şənniyə gedəndə oxujaxsan ki, belə də qalmaz, yəni bunun bir qarannıx günü də var. Onda da istər-istəməz qəmlənəjəhsən.

Padşah deyir ki, bu sözə görə mənnən nə isdiyirsən? Deyir ki, heş bir şey. Çünki mən sizdən varrıyam. Deyir, necə varrısan? De­yir ki, gəl yanaşı durax, mən sizdən ucayam. Mənim bu dünyadan apardığım torpax və apardığım libas sizinkinnən artıx olajax. Ona görə də sizdən varrıyam.

Bu məsəllər onnan ötrüdü ki, ey insannar, dünya varına uyma, əl çirkidi. Yuyular da, gedər də, gələr də. Çalışın səmimiyyət qu­run, mehriban olun, bəşəriyyət üçün fayda verin.