Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu azərbaycan folkloru antologiyasi (Cəbrayıl, Ağdam, Laçın, Qubadlı, Zəngilan, Ağcabədi və Kəlbəcər rayonlarından toplanmış folklor nümunələri) baki – “Nurlan“ – 2012

38. LOĞMAN
I mətn

Bir loğman olur, bir dənə tələbə oxudur. Oxuyub qutarannan sora görür ki, bunun tələbəsi onnan bilihlidi. Bunun ürəyi götür­mür. Deyir: “Səni, mənnən üsdündü, bilihlidi. – Pul da Musa pey­ğəmbərin vaxdınnan şirinmiş. – Bunu öldürəjəm”. Bu tələbəni bu­ra­xır, gedir. Tələbə işdiyir, camaat, əhali bunun yanına gəlir. Necə deyillər filan professor bilihlidi, hamı gedir onun yanına, bu da heylə. Bu, tələbəsini çağırır, deyir:

– Sən öl, səni öldürəjəm. Gedərsən, hazırrıx görərsən, sənə bir dərman verəjəm səni öldürməh üçün. Onnan özünü müdafiyə elə.

Bu tələbə məhətdəl qalır. Deyir:

– Ay Allah, bu mənim məllimim ola, mən bunun tələbəsi. Mən neyliyəm ki, bunun zəhərinnən canımı qutaram?

Kor-peşman qayıdır gedir evinə. Bu da təzə evlənmiş imiş, bunun yoldaşı da bilihli imiş. Kadın olanda nolar. Görür ki, yoldaşı qanıqara gəldi. Loğman buna qırx gün möhlət verir. Deyir:

– Get qırx gün fikirrəş. Elə bir dərman hazırra ki, özünü müdafiyə eliyəsən.

Bu kor-peşman evə gedəndə yoldaşı deyir:

– Niyə peşmansan?

Deyir:

– Heş-zad.

Deyir:

– Bə nolub sana? Loğman səni niyə çağırıb?

Dedi:

– Vallah, mənə dedi ki, otuz dokquz gün ötər, qırxıncı gün sə­nə bir dərman verəjəm. Sən də elə bir dərman düzəlt özünü müda­fiyə elə. O, mənim məllimimdi, mən onun qabağında nə dərman düzəldə bilərəm ki, canımı müdafiyə eliyəm onun dərmanınnan.

Deyir:

– Elə bu?

Deyir:

– Bəli, bu.

Deyir:

– Qorxma. Gəl otur çörəyini ye, yeməyini ye.

Oturub çayını-çörəyini yeyir. Deyir:

– Bə mən neyniyəjəm?

Deyir:

– Get bir dənə hovuz düzəlt.

Hovuzu düzəltdirir. Deyir:

– Otuz dokquz gün gətir hovuzu südnən doldur. O dərmanı sənə verən kimi gəl özünü tulla hovuza, südün içinə. Onda sənə heş-zad olası deyil, qorxma.

Yoldaşı dediyi kimi bu gətirif hovuz tikir. İçini südnən doldu­ruf gedir loğmanın yanına. Loğman gətirif ona dərman verir. Ölüm dərmanıdı. Dərmanı verən kimi oğlan özünü tulluyur hovuza, südün içinə. Süd zəhəri qoymur yayıla. Oğlan ölmür. Qutarır bunnan.

Bunun yoldaşı deyir ki, di get sən loğmana deynən ki, sənə qırx gün möhlət verirəm. İndi mən dərman hazırrıyajam, sən özünü müdafiyə elə. Sən get de, gəl.

Nəysə, bu gedir. Görür ki, loğman oturub isdolda. Loğman gözdüyür ki, tələbəsi ölməlidi axı. Görür ki, tələbə gəldi, ölmədi. Məhətdəl qalır bu, nə işdi. Tələbəyə deyir:

– Sən neynədin, ölmədin?

Deyir:

– Neynirsən? Ölmədim da. İndi mən bir dərman hazırrıyajam, sənə verəjəm. Qırx gün möhlət verirəm. Sən dərman hazırra, mən dərman verəndə özünü müdafiyə elə.

Bu loğman fikirrəşir ki, ay Allah, mən bu dərmanı icad elə­dim, onnan artıx mən dərman bilmirəm. Mən nə dərman hazırrıyım ki, özümü bunnan xilas eliyəm? Bu loğman qırx gün fikirrəşir. Arada bunun yoldaşı deyir:

– Get gör loğman nejədi?

Bir iyirmi, iyirmi beş gün keçənnən sora gedir loğmanın yanına. Görür ki, loğman qıravatda uzanıf, elə iskileti qalıf. Az qalıf ölməyə. Bu qayıdır gəlir. Yoldaşı deyir:

– Vəziyət nətərdi?

Deyir:

– Loğmanın ömrünə az qalıb, heç qıravatdan dura bilmir.

Otuz dokquz gün keçir, qırxıncı günü deyillər loğman öldü. Loğ­­man o qədər fikirrəşir ki, heş dərman-zad lazım olmur. Dərman­sız ölür.

Loğmannan da belə bir şey eşitmişəm.

II mətn

Biri loğmana sataşıf. Loğman bını başdıyıf qavmağa. Ərəsdun da düşüf bıların dalına. Loğman bını qavıf-qavıf... Bu gedə özünü yetirif bir bulağa. Başdıyıf bı sudan işməyə. Loğman deyir ki, həə, tay bını tutdum. Su qoymuyajax bını qaşmağa. Oğlan hoppulur, bulağın o tərəfində isdi qum varmış, paltarını soyunur, kürəyini bir xeyli sürtür bərk quma. Qum bının ürəyinnən suyu çəkif dağıdıf. Ərəsdu deyif ki, ağa, getmə, tuta bilmiyəssən. Qavıf, amma tuta bilmiyif. Qayıdıf gəliflər. Deyif ki, Ərəsdu, nə bildin tuta bilmiyəjəm?

Deyif:

– Ağa, belə-belə, ona görə.

Sohra loğman deyif ki, Ərəsdu, bala, sən məni üş yerdə üsdələdin^*. Tay mənim yaşamağım yoxdu. Ya sən maa zəhər ver, mən ölüm, ya da mən saa zəhər verim, sən öl. Deyif:

– Ağa, yox, mən saa zəhər verə bilmərəm.

Mən aşığam, ay Araz,

Axıf gedən, ay Araz.

Usdadına kəm baxan,

Urzusunu tapar az.

Loğman deyif:

– Ərəsdu, indi mən saa qırx günə zəhər qayırıf verəjəm.

Qırx günə şümşad qabın içində bına bir qaşıx zəhər qayırıf verir. O, qırx günə zəhəri qayırınca bı da qırx günə qırx təhnə qayırır. Bının iyirmisini ayrannan doldurur, iyirmisini inəh südün-nən doldurur. Deyir:

– Nənə, doldur. Özü də heş kim bilməsin.

Qırx günün tamamında loğman gətdi Ərəsduya zəhər verdi. Ərəsdu zəhəri işdi, girdi içəri. Süddə silkindi, ayrannan işdi. Çıxdı o biri süddə silkindi, quruşkadakı ayranı işdi. Belə-belə zəhərin hamısı çıxdı südə, qatığa.

Aradan bir xeyli vaxt keçənnən sohra Ərəsdu geyindi paltarını, getdi loğman işdiyən yerə. Loğman başını qaldıranda çaşdı, inan-madı. Dedi:

– Sən Ərəsdusan?

Dedi:

– Bəli, ağa, həmən Ərəsduyam.

Loğmanın ürəyi qırıldı barama teli kimi nazik bir teldən asılı qaldı. Dedi:

– Ərəsdu, bala, bu dördüncü dəfədi ki, sən maa üsdün gəldin. İndi növbə sənindi. Get sən maa zəhər qayır.

Ərəsdu getdi bir keçə parçası götürdü. Atdı bını qabağına. Hər loğman gələndə başdadı bını həvəhdəsdiynən döyməyə. Loğman hər soruşanda deyirdi saa zəhər qayırıram. Ərəsdu bilirdi ki, loğmanın ürəyində olan o tük, tel qırx günnən sohra qırılajax, loğman öləjəh. Bir gün loğman gəlir, qırxıncı gün olur. Deyir:

– Ərəsdu, gedəh sizə bir çay içəh.

Ərəsdu deyir ki, yox, ağa, gedəh sizdə içəh. Ərəsdu bilir axı, bı, bu gün öləjəh. Fikirrəşir ki, mən bını apararam əvə, orda ölər. Deyəllər Ərəsdu bına zəhər verdi. Getdilər Loğmangilə. Çay işdiyi yerdə loğman deyir ki, Ərəsdu, məni tut, öldüm. Ərəsdu tez bının başını çevirir qıvlıya, namazını qılır. Loğman ölür.