Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu azərbaycan folkloru antologiyasi (Cəbrayıl, Ağdam, Laçın, Qubadlı, Zəngilan, Ağcabədi və Kəlbəcər rayonlarından toplanmış folklor nümunələri) baki – “Nurlan“ – 2012

III mətn

Öyrəli Fizulidən üç bacı gəlib. Dedi ki, bir əhvalat nağıl eliyəcəm saa. Dedim ki, de görüm Seyid Həsən ağa haqqında nə əhva­lat bilirsən. Böyük bacı dedi ki, Seyid Həsən ağanı mən görmüşəm. Seyid Həsən ağaynan mənim atam möhkəm dosduy­du­lar. Atam dəllək idi, adı da Kərim idi. Deyir, Kərim kişigil eşidirdi ağa gəlib Qədir kişigildə oturub söhbət eliyir, gəlirdi ora. Çoxlu adam yığışıb. Kərimnən də möhkəm dost idi. Deyir birdən söhbətin arasında Seyid Həsən ağa dedi:

– Kərim kişi, necəsən, bu saat sənin bacı ayaxyalın, başıaçıx gətirim bura?

Dedi ki, əşi, yer get işinin dalınca. Bir az zarafatlaşdılar, dedi:

– Bir onnux qızıldan mərc gəlirik.

Bular qoydular onnuğu stolun üsdünə. Ağada da qızıl çox idi.

Dedi ki, bibim birdən qalxdı ayağa, uzun da hörükləri var, hələ ərə getmiyib, ayaxyalın gəldi Qədir kişigilə. Qapıdan belə yapışdı, dedi:

– Seyid Həsən ağa, gəlmişəm.

Kərim kişi pərt oldu. Pərt olanda ağam kürəyinə vurdu, dedi:

– Kərim kişi, mən sənnən duz-çörək kəsmişəm, amma bu camaata demək isdiyirəm ki, bilin ki, mən Seyid Həsən ağayam.

O, bu, mənim bibim ərə getmədi. Elçi gəlirdi, sabah toy olasıdı, iş pozulurdu.

Elə oldu ki, mən dokquzuncu sinifdə getdim Füzulidə rus məktəbində oxudum. O qadın mənə oğul deyirdi. Dedim, axı nə hesabadı belə. Yaşdaşmışdı, uzun hörükləri də vardı. Dedi ki, bu əhvalatdan sora mən ərə gedə bilmirəm.

Bir gün kanikula gələndə bunu ağaya danışdım. Güldü. Dedi:

– İndi bilirsən ki, mən kiməm?

Dedim:

– Bilirəm.

Dedi:

– Gedib o qadına deyərsən ki, Seyid Həsən ağa saa icazə verir.

Onnan sora bir kişiyə ərə getdi.

IV mətn

Allahverdi vardı, kolxoz sədri idi. Həmməşə taxıl vaxdı, üzüm vaxdı ağanı aparırdılar. Məsələn, dolu gəlirdi, üzümü döyür­dü, taxılı döyürdü. Ağanı aparırdılar, minirdi qatıra, bir əlində də duz səpirdi sahənin qırağına, oranı qətirnən dolanırdı. Həmin sahəni dolu vur­maz­dı. Özü də həmin sahə bol məhsul verərdi. Birinci biçimdə həmmişə ağanın payını aparardılar. İndi heylə kişilər yoxdu, ay bala.
V mətn

1942-ci ildə orduya aparırmışdar hamını. Mincivandan da bütün camaatı yığıblar. Deyiblər:

– Ağa, cəddə qurban olum, sən də camaatın üstündə get.

Ağa deyib:

– Bir belə kişini yığdınız apardınız. Birinci, mənim orda o şəraitim yoxdu ki, mən gedəm orda vaxtı-vaxtında ibadətimi eliyəm, yiməyimi qoruyam. Göndərirsiz gedirəm, mən bir söz demirəm. Ancax yerdə qalan qız-gəlinnərin, arvatdarın da üstündə heç olmasa bir dayax olmalıdı. Özü də ağa bir yerdə oturmazdı. Burdan vurardı, ordan çıxardı həmişə. Deyir:

– Da hökumətin buyruğudu, getməlisən.

Gəlir, obşim, dinməzcə veş-meşoğun qoyur, oturur qatarda. İki lokomotiv qoşullar. O vaxtı indiki kimi teplavozlar deyildi, kömürnən işləyən lokomotivlər idi. Birin qoşullar, tərpənmir. Gəti­rillər ikincisini qoşullar. Kömürdən doldurullar, pakqapak qaynıyır, qatar hərəkətə gəlmir. Orda deyillər ki, nə əməldi, nədi? Gəlillər ağanın yanına ki, ağa, bu kəramət sənnikdi. Deyir:

– Axı mən sizə dedim.

Nəysə, dörd saatacan qatar orda dayanır. Bütün hamı yığışıb gözdüyüllər. Sora xəbər gedir çıxır düz Mircəfər Bağırova qədər ki, burda belə bir qeyri-adi hadisə bizim başımıza gəlib, qatarı göndərə bilmirik. Mircəfər Bağırov deyir ki, əgər o cəddinə arxayındısa, qoyun düşsün. Düşənnən sora qatar hərəkətə gəlir, gedir. Qatar gedənnən sora Mircəfər Bağırov bu barədə hətta bir dəfə söz arası Stalinə deyir. Stalin də deyir ki, əgər biz Stallinqradda qalib gəlsək, – həmin o dəsdə gedirmiş Stalinqrad uğrunda vuruşa, – mən özüm o ağanın ənamını göndərəcəm. Stalinqrad uğrunda müharibədə bi­zim­kilər dönüş yaratdı ha, o dönüşdən sonra nə qədər Stalin sağ idi, onun adınnan gəlirdi. Stalin ölənnən sora da gürcülərin adınnan gələrdi. Demək, hər il generalski forma göndərirmişdilər aşırma kəmərlə birlikdə. Stalin ölənnən sora gürcülər neçə illərdi göndərdi onu. Bir də xəncər göndəriblər Stalinqrad uğrunda vuruşda qalib gəldiklərinə görə. O xəncər də ikinci oğlu Hacı ağadadı.
VI mətn

Bu ocağın ən vacib kəraməti odur ki, ağız əyriliyi olan, ruhi xəstəliyə düçar olmuş insanları sağaldır. Özüm dəfələrlə görmüşəm ki, bu cür insanlar gəlib, sağalıblar. Mən özüm qonşuluqda qalıram. Bir gün gecə səs-küyə durdum. Bir qadın ruhi xəstə imiş, gətiriblər bu ocağa, iki gün də burda qalıb. Gecə birdən durur qaçır: “Ay amandı, qızımı öldürüllər, qaçıram”. Ağagil də qapıda durublar saxlamaq üçün. Mən də səs-küyə gəldim, gördüm arvad buların əlinnən çıxıb gedir. Mən belə şeyi bilməzdim. Hərbidə olmuşam. Tutdum belə əlinnən (əlini arxaya qatlayan kimi göstərir – top.), bərk sıxıram, az qala biləyini sındıram, baxıb görürəm arvadın vecinə döylü, dartıb aparır məni. Dedim:

– Ağa (Seyid Həsən ağanın oğlu Seyid Əlini nəzərdə tutur – top.), bu neynir belə?

Dedi ki, bu halda insanlar həm gücdü olurlar, həm də qıçı sınsa, qolu sınsa belə, hiss eləmirlər. Təzədən tutub gətirmişik bura güc-bəlaynan. O cür xəsdələri ağa burda gözümün qabağında sağaldıb.

Oturdur, nəfəs salır, əlin çəkir. Adamlar tərliyirlər, burda yatırlar. Onların çayına dua oxuyur, nəfəs salır, qəndə dua oxuyur salır stəkana, çaynan içir. Bir neçə gün qalıb burda sağalır.

Qazaxdan bir uşax gətirmişdilər, on iki il idi ağzı əyilmişdi. Təsəvvür elə, siniri elə qartımışdı ki, onu sağaltmax mümkün olan şey döyüldü da. Onu ağa burda on iki gün müalicə elədi. On iki gün əl çəkdi, nəfəs saldı, əl çəkdi, nəfəs saldı.

Seyid Həsən ağa xəsdələri ağa kimi müalicə eləmirdi. Söhbət eliyirdi, qəfildən ağzı əyilən tərəfə tərs şapalax vururdu, deyirdi: “Get, kopoğlu. Get, ağzı bağla, üş günnən sonra gələrsən”. Üş günnən sora gəlirdi, görürdük ki, sağalıb. Ancax ağa bir az müasir seyitdi, əlin çəkir. Bu, artıx Allahnan onun arasında olan kəramətdi.