Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu dəRBƏnd folklor öRNƏKLƏRİ

Şıx Heydər dağı (18)
Bizim bu Şıxheydər dağı var ha, mübarək olmuşun adı uzun bir hekayətə bağlıdı. Belə nağıl eliyirlər ki, ötənnərdə Şeyx Heydər adında görüb-götürmüş, başlı-bilikli dərvişmisal bir mürşid bu tərəflərə güzar eləyibmiş. Dövrəsinə də özü kamalda, özü tutarda adamlar yığıbmış. Gəzib dolaşdığı oymaxlarda dün­yanın gəliş-gedişindən, olub-olmuşlardan söhbət açar, o yerlərin adamlarına haqdan-divandan dərs verib onları öz tərəfinə çəkər­miş. Şeyx Heydərin əsas qəsdi-niyyəti elin əlbirliyinə-dilbirli­yi­nə çatmağıymış. El-camaat da bir ucdan ona inanıb iman gəti­rirmiş. Hə, bu, burda qalsın, eşit söhbətin o biri ucundan, kafir ölməmişdi ha! Baxıb gördü ki, belə getsə, hamı şeyxin başına cəm olasıdı. O səbəbdən də özü imanda olanlarnan oturub tədbir tökür ki, fitnə-fəsadlı bi fəndinən şeyxi aradan götürsünlər. Tədbirləri də bu olur ki, bir gün sübhün gözü açılar-açılmaz, yuxunun şirin çağında xəlvəti şeyxin çadırına basqın düzəldirlər. Onu ölümcül yaralayıb aradan çıxırlar, hay-haray düşür. Nə qədər dava-dərman, təbib-loğman tökürlərsə bir şey çıxmır. Şeyx Hey­dər son nəfəsdə yerdən bir ovuc qanlı torpaq götürüb, öpəndən sonra üz tutub dövrəsindəkilərə belə deyir:

– Məni elə buradaca basdırın. Özünüz də bu mən öpən torpağa and-qəsəm eləyin ki, inamnan, imannan dönməyəcəksiz.

Dövrəsindəkilər qanlı torpağı öpüb, and-qəsəm eləyirlər. Şeyxi də öz vəsiyyətincə orada basdırırlar. Sonra güc toplayıb niyyətlərinə çatır, Şeyxin oğlunu da taxta çıxardırlar. O da atasının qəbrini burdan köçürdür dədə-baba yurduna. Amma qəbrin yeri, bir də üstündəki başdaşı indi də durur. Özü də o yer pirdi, kimin nəzir-niyazı varsa oraya aparır. O vaxtdan bəri Şeyxin qanı tökülən bu dağ “Şıxheydər dağı” adıynan tanınır. Dağın ətəyindən keçən yola “Şıxheydər yolu”, dörd tərəfdə qaynayan bulaqlara da “Şıxheydər bulaqları” deyirlər.

Qeyd: “Şıxheydər dağı” ilə bağlı rəvayət tarixi qaynaq­larla səsləşir. Qaynaqlardan bəllidir ki, Şeyx Heydər 1488-ci ildə bu ətraflarda qətlə yetirilib. Səfəvilər nəslindən olan Şeyx Heydər Şah İsmayıl Xətainin doğma atasıdır. Xətainin babası, Şeyx Heydərin atası olan şeyx Cüneyd də XV əsrin əv­və­l­lərindən Qubada Ələvilik təbliğatı apararkən öldürülüb. Qubanın Həzrə kəndindəki “Şeyx Cüneyd məqbərəsi” onunkudur. Lakin nə bu məqbərədə, nə də Şıxheydər dağının ətəyindəki türbədə cənazə yoxdur. Şah İsmayıl Xətai öz hakimiyyəti illərində ata­sının da, babasının da sənduqəsini Ərdəbilə − Şeyx Səfi məq­bərə­sinə apartdırıb.