Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi ­­­­­­­­­­­­­­­folklor institutu­­­­­­­­­­­­­­­­­

Biri – qəhrəmanın xaotik qüvvələr tərəfindən oğur­lan­mış sevgilisinin ardınca o biri dünyaya səfəri;

O biri – şamanın xaotik qüvvələr tərəfindən oğurlanmış xəstə ruhunun ardınca o biri dünyaya səfəri.

Bu iki model uyğun olaraq iki missiya deməkdir:

Şaman xəstənin oğurlanmış ruhunu yenidən onun bə­də­ni­nə qaytarmaqla öz missiyasını başa vurur.

Qəhrəman öz sevgilisini kosmosa qaytarıb onunla ev­lən­məklə öz missiyasını başa vurur.

Lakin qəhrəmanın missiyasının şamanın missi­ya­sın­dan əsas fərqi ondan ibarətdir ki, qəhrəman yeraltına en­mək­lə inisiasiya – yenidənqurulma prosesindən keçir. O, bir sta­tus­da yeraltına enir, burada sınaqlardan keçməklə yeni statusa adlayır və həmin yeni statusuna aid olan sevgilisi ilə kosmosa qayıdır.

Məhəbbət dastanı qəhrəmanı olan Kərəm obrazı, təbii ola­raq, hər iki missiyanı (şaman və qəhrəman funksiyalarını) özün­də qovuşdurur. Bu cəhətdən o, Əslini Xaosda tapmaqla öz missiyasının mühüm hissəsini yerinə yetirir. İndi onun qar­şı­­sında duran yeganə məqsəd oğurlanmış xəstə ruhunun tə­cəs­sü­mü olan Əslini Kosmosa (Kosmosdakı xəstənin bədəninə) qaytarmaqdır. Bu cəhətdən onun Karvanqıran ulduzdan yol is­təməsi, bacadan keçərək yatmış Əslini ölüm yuxusundan oya­dıb vətənə (Kosmosa) aparmaq istəməsi Kərəmin şaman missi­yasına aid funksiyadır. Bunu həyata keçirməklə Şaman Kərəmin Xaosdakı işi tamamlanır.

Lakin Qəhrəman Kərəm hələ Kosmosa dönə bilməz. O:

– Xaosda sınaqlardan keçməli;

– özünün həqiqi nişanlı olduğunu təsdiqləməli;

– Yer Ananın yanında ölüb-dirilmə (ölərək yenidən do­ğul­ma) prosedurundan keçməlidir.

Adəm Balkaya yeraltı dünyaya keçidin əsas me­xa­nizm­lə­rindən olan quyu haqqında yazır ki, quyu başqa bir baxışla Yer Ananın bətni kimi təsəvvür olunur. Yer – canlı və cansız bütün varlığın yeganə anasıdır. Təkcə doğum/yaradılışı deyil, ey­ni zamanda bəsləməni və ya bəslənməyi mümkün edəcək ye­ni yaradılışları da təmin edir. Bu səbəbdən quyuya enmək, yaxud quyudan başlamaq, bir növ, Yer Anaya dönmək və ya­xud ondan gəlməkdir. Məsələn, Koroğlunun bir mə­zar/quyuda do­ğulması ona hələ ilk doğuluşundan status və güc vermişdir²³¹.

Göründüyü kimi, ərgənlik/inisiasiya ritualının əsas ezo­te­rik obrazlarından biri Yer Anadır. Qəhrəmanın yeraltı dün­ya­ya enməsində əsas məqsəd Yer Ananın yanında təkrar do­ğulma/yenidənqurulma prosedurundan keçməkdir. Bu halda qəh­rəman öz köhnə varlığında ölür və Yer Ana onu yeni sta­tus­da doğur. Bu sxemə uyğun olaraq Kərəm bir Qəhrəman ki­mi mütləq Yer Anaya qovuşmalı (qayıtmalı, dönməli), Yer Ana onu yeni statusda yaratmalı/doğmalıdır. Dastanın bərpa ilə üzə çıxan kosmoloji struktur elementləri onun Xaosa eni­şin­də “son dayanacağın” Yer Ananın yanında olacağını gös­tə­rir. Mətndə bunun simvolları kifayət qədər qorunub qalmışdır.

K.Q.Yunq göstərir ki, Ana arxetipinin saysız-hesabsız təzahürləri vardır:

Şəxsi təzahürlər;