Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ Naxçıvan Dövlət Universiteti

Mövzu 2. Milli hesablar sistemi haqqında anlayış, onun tərkibi və təsnifatları.

Мilli Hesablar Sistemi (MHS) – iqtisadiyyatda ümumi məc-mu istehsalı ölçmək üçün, bir növ mühasibat hesabatı sistemi rolunu oynayır. Оnun əsas vəzifəsi milli məhsul və milli gəlirin yaranması və istifadəsi prosesinin kompleks təhlili və informa-siya təminatıdır. Ümumi şəkildə MHS mühasibat hesabları for-masında ikili qeyd prinsipi üzrə doldurulan cədvəllərdir. BMT-nin müasir MHS-nin standart hesablarının sayı altı yüzə yaxın-dır, iqtisadi situasiya, alət və inkişafdan asılı olaraq dəyişir.

Bütövlükdə MHS-in hesabları üç sinifə ayrılır:

• 
  birinci sinif hesabları (konsolidə hesablar) – iqtisadiyyatı bütövlükdə əhatə edir və əsas makroiqtisadi nisbətləri xarakte-rizə edir. Buraya ÜDM-in aqreqsiya olunmuş hesabları aiddir.
  
• 
  ikinci sinif hesabları – birici sinif hesablarının ayrı-ayrı məhsul və xidmətlərin istehsalı, ehtiyatları və istifadəsi üzrə bölgüsünü xarakterizə edir.
  
• 
  üçüncü sinif hesabları – birnici sinif hesablarının iqtisa-diyyatın ayrı-ayrı sektorlarının gəlir və xərclərinin nisbətləri kə-simində bölgüsünü və kapital məsrəflərinin maliyyələşmə mən-bələrini xarakterizə edir.
  

Ən yüksək səviyyədə aqreqasiya olunmuş MHS dörd balans cədvəli kimi təsvir oluna bilər:

1. 
   Ümumi Daxili Məhsul;
   
2. 
   Milli gəlir və onun bölgüsü;
   
3. 
   Kapital məsrəflərinin maliyyələşdirilməsi;
   
4. 
   Xarici əməliyyatlar.
   

Ed Van Klifor tərəfindən ilk dəfə terminoloji qaydada işlədi-lən Milli Hesablar Sisteminin iki modeli məşhurdur:

• 
  Norveç modeli: REFİ – real financial;
  
• 
  İngilis modeli: SAM – sosial accounting matrix.
  

Hal-hazırda BMT tərəfindən hazırlanmış standart hesab sis-temlərinin əsasını ingilis modeli təşkil edir, bu variantın müəl-lifi R.Stoundur.

MHS ölkənin ümumi məhsul və milli gəlirinin maddi istehsal və xidmət sferalarında yaradılmasını qəbul edir, istehsal sferası-nın aşağıdakı tərkibini məqbul hesab edir:

• 
  əmtəə və xidmətlər istehsal edən müəssisə və şirkətlər;
  
• 
  özəl qeyri-korporativ müəssisələr;
  
• 
  şəxsi təsərrüfatlar;
  
• 
  sərbəst ixtisas sahiblərinin (vəkil, jurnalist və s) fəaliyyəti;
  
• 
  idarəetmə sferasının işçiləri;
  
• 
  maliyyə-kommersiya təşkilatları və s.