Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatına

Ключевые слова: возрастная поэзия, современный, азербайджанский ашуги, Турция
Məsələnin qoyuluşu: Vücudnamələrin ən yeni örnəklərinin üzə çıxarıl­ması, bu örnəklərin klassik nümunələrlə müqayisəsi və səciyyəvi xüsusiyyət­lərinin müəyyənləşdirilməsi.

İşin məqsədi: Müəllifli və müəllifsiz ən yeni vücudnamə örnəklərinin araşdırılması, forma və məzmun baxımından təhlilə cəlb edilməsi.
Giriş: Modern vücudnamələrlə bağlı bu məqaləmizdə son dövrlərdə top­la­dı­ğımız müəllifi məlum olmayan nümunələr və çağdaş şairlərin ən yeni bu cür po­eziya örnəkləri üzərində təhlil aparacağıq. Həmin nümunələr Azərbaycan və türk dillərindədir. Bu şeirlərin çoxu sərbəst vəzndədir. Nəsr formasında olan nü­mu­nələr də diqqəti cəlb edir. Bu vücudnamələrdə insanın yaş mərhələləri daha çox günlük sosial, mənəvi problemlərin fonunda təsvir edilir.

İnsanın həyat fəlsəfəsi, varlıq problemi, ömür yolu hər zaman olduğu kimi, çağdaş dönəmdə də ədəbiyyatın əsas mövzularından biri kimi yer al­maq­da­dır. Həyat yolları, ömrün müxtəlif mərhələləri ayrı-ayrı geniş həcmli ro­man­la­rın möv­zusu olduğu kimi, lakonik əsərlərin də məzmununu təşkil edə bilər. Bu ba­xımdan, vücudnamələr həcmindən asılı olmayaraq, insanın ömür yolunu da­ha çox mənzum şəkildə əks etdirən həyat salnamələri kimi diqqəti cəlb edir. Təd­qiqatlarımızda klassik və çağdaş (və ya modern) olaraq təsnif etdiyimiz vü­cud­namələr arasında məzmun baxımından fərqlər nəzərə çarpır. Əhməd Yəsəvidən başlayan ənənə sonradan ayrı-ayrı türk xalqlarının yaradıcılığında əsr­lər boyu, demək olar ki, eyni mövzu və forma qəlibləri əsasında davam et­di­rilir. Hətta bir çox vücudnamələr arasında variantlıq sadəcə müxtəlif türk dil­lərində yazılması səviyyəsində, bəzilərində isə möhürbənddə müəllifin adı­nın dəyişdirilməsi şəklində özünü göstərir. Mövzu baxımından bənzərlik pa­ra­lel olaraq poetik formanın quruluşunda da müşahidə olunur. Qoşma, gəraylı kimi şeir şəkilləri klassik vücudnamələrin əsas poetik qəlibidir. XXI əsrdə ya­ra­dılan vücudnamə örnəklərini “modern” adlandırmağımızın səbəbi isə həmin qəlib­lərdən müəyyən dərəcədə uzaqlaşaraq, sərbəst şeir formasında, eləcə də nəsr­lə və yeni məzmunla yüklənmiş vücudnamələrə rast gəlməyimizdir. Təbii ki, klassik vücudnamələrdə gördüyümüz bir yaşından yüz yaşına kimi ömür yo­lunun müqəyyən təşbehlərlə ifadəsi də artıq modern vücudnamələrin sə­ciy­yə­vi xüsusiyyətlərindən sayılmır. Məqalələrimizdən birində təhlilə cəlb et­di­yi­miz Ömər Eken, Cahan Uluişıq kimi türkiyəli şairlərin vücudnamələri də sər­bəst şeir formasında olmaqla yanaşı, daha çox çağdaş insanın yaşla bağlı dü­şün­cələrini, bu kontekstdə həmçinin gündəlik qayğılarını, sosial-mənəvi prob­lem­lərini əks etdirir. (Bu barədə geniş məlumat üçün bax: E.Məmmədova. Mo­dern Vücud­namə Örnəkləri və Özəllikləri. Şərq filologiyası məsələləri, Bakı, 2013, 456-466). Bu məqaləmizdə isə Tahir Talıb­lının “Vücudnamə” ad­lan­­dırdığı şerini və müəl­lifləri bəlli olmayan, daha çox vir­tual aləmdən top­la­dı­ğımız ömürlə bağlı düşüncələri əks etdirən modern vücud­namə örnəklərindən bəhs edəcəyik.

1.