Badiiy so’z qudrati

SOG'INDIM
Bukun, ey do'stlar, farzandi jononimni sog'indim,
Gado bo'lsam ne ayb, ul shohi davronimni sog'indim.
Musofirman, g'aribman, bekas-u ham benavodurman,
Vujudim dardga to'ldi, emdi darmonimni sog'indim.
Tilimning zikri-yu, ko'nglimni fikri, yaxshi farzandim,
Azizim, yolg'izim, davlatli sultonimni sog'indim.
Kecha-kunduz yo'lig'a muntazirdurman, tikarman ko'z,
Kelib holim so'ribon ketsa, mehmonimni sog'indim.
Nasibin uzmadi tangri, ilojin topmag'ay kelsa,
Onam deb bo'lg'usi bag'ri qizil qonimni sog'indim.
Qorong'u bo'ldi olam ko'zima ushbu judolikdin,
Ko'zu ko'nglum ziyosi mohi tobonimni sog'indim.
Mani bekas Uvaysiy, yig'lagayman ro'z-shab tinmay,
Uyimning ziynati, ko'z ravshani, xonimni sog'indim.
1 Benavo - baxtsiz, sho'rpeshona. 2 Ro'z-shab - kun-tun, erta-kech.
CHISTONLAR
1
Ul na gumbazdir eshigi, tuynugidin yo'q nishon,
Necha gulgunpo'sh qizlar manzil aylabdur makon.
Sindurub gunbazni, qizlar holidin olsam xabar,
Yuzlarig'a parda tortig'liq turarlar bag'ri qon.
2
Ul nadurkim, sabzto'nlik, yoz yog'ochning boshida,
Qish yalang'och aylagay barcha xaloyiq qoshida.
1 Gulgunpo'sh - qizil (gulgun) kiygan.
Barcha qushlarning so'ngoki ichida,
Ul na qushdurkim, so'ngoki toshida.
3
Ikki mahbubni ko'rdum, bir-birisin ko’rmagan,
Ikkisining o'rtasiga, do'stlar, qil sig'magan.
1 So'ngok - suyak.
CHISTON HAQIDA
Xalq og'zaki ijodi janri bo'lmish topishmoq haqida yaxshi bilasiz. Agar qoidaga solsak, nomi yashirilgan narsa yoki tushunchani belgi, ishoralariga qarab topiladigan savol yoki topshiriqlar topishmoq deyiladi. Mumtoz adabiyotdagi she'riy topishmoq janri chiston deb yuritiladi. U forscha «chist» (nima) hamda «on» (u) so'zlaridan iborat bo'lib, «u nima?» degan ma'noni bildiradi. Chistonning hajmi cheklanmagan, lekin ko'pincha bir yoki ikki bayt (ikki-to'rt misra) bo'ladi. Turkiy adabiyotda ilk chistonlar XV asrda Alisher Navoiy tomonidan yaratilgan. Fors-tojik adabiyotida undan bir necha asr ilgari ham mavjud edi hamda «lug'z» deb atalgan. Keyinchalik lug'z hamda chiston atamalari turkiy va fors adabiyotida baravar qo'llanavergan. Uvaysiy chistonlari misolida bu janrga xos xususiyatlar yaqqol namoyon bo'ladi. Birinchi chistonda javobni topish uchun bir qator belgi va ishoralar berilgan. Tashqi shakliy ko'rinishi: gumbazsimon, tuynugi yo'q. Ichki tuzilishi: gulgunpo'sh (qizil yopingan) qizlar hamda parda borligi. Unga munosabat shakli - sindirish kerakligi. Bu belgilarga ko'ra anorni ko'rgan odam biroz tafakkur qilib, uni topa oladi. Haqiqatan ham anor gumbazga o'xshaydi. Uning biror teshigi yo'qki, ichini ko'rib bo'lsa. Anor donachalari esa qizil kiygan qizlarning o'zginasi. Bo'laklarni ajratib turuvchi pardalar go'yo ular yuzidagi ham mato. Nihoyatda sinchkovlik va zukkolik bilan topilgan tasvir! Uvaysiy saroyda yashagan yillari davomida xon haramida­gi kanizlar hayotiga guvoh bo'lgan. Gulday yoshligi saroy gumbazi ostida xazon bo'layotgan qizlarning bag'irlari qon. Saroyning harir pardalari ularni tashqi olamdan ajratib turadi. Yuqoridagi chiston ana shu kuzatishlar asosida yaratilgan bo'lsa ajab emas. U ijtimoiy hayotdagi voqeaga ishora qiladi. Keyingi ikki chistonda esa bu xususiyat yo'q. Ular tabiatdagi holat va hodisalar tasviriga bag'ishlangan, ishoraviylikdan xoli. Shundan kelib chiqsak, she'riy topishmoqlar ikki turli bo'ladi: majoziy chistonlar («Anor») hamda oddiy chistonlar (<