Bankacılık Sektöründe Entelektüel Sermayenin Ölçülmesi, Değerlendirilmesi ve Muhasebeleştirilmesi Doktora Tezi

Kaynak: Gürdal, K, “Yeni Ekonomi Kavramı ve Yeni Muhasebe Anlayışı”, XXII. Türkiye Muhasebe Eğitimi Sempozyumu, Gazi Üniversitesi İ.İ.B.F. İşletme Bölümü, 21-25 Mayıs 2003, s. 52.
Bunun yanında, entelektüel sermayenin raporlanması ve maddi olmayan varlıklardan oluşan raporlanan bilgilerin yorumlanması konusunda da uzman kişilerin yokluğu hissedilmektedir. Ayrıca, entelektüel sermaye bazı işletmeler için yüksek önem

170

derecesine sahipken, bazı işletmeler entelektüel sermayeye gereken önemi vermemekte, bu da raporlama konusunda bir motivasyon eksikliğine neden olmaktadır.⁴⁵⁰

Ayrıca, bazı işletme yöneticileri entelektüel sermayenin raporlanmasına sıcak bakmamaktadır. Bu yöneticiler, firmanın önemli, hassas ve gizli bilgilerinin rakip işletmelerin eline geçmesinden endişelenmektedirler. Şirketlere gelecekte fayda sağlayacak rekabetsel avantaj ve stratejiler, dikkat çekilen önemli, hassas ve gizli bilgilere örnektir. Şirketin müşterileri ve içsel ile dışsal imajı hakkında firma dışı çevrelerin fikir sahibi olması, çeşitli işletme yöneticiler tarafından arzu edilmemektedir.⁴⁵¹ Banka yöneticileri için de vurgulanan endişelenme durumu söz konusudur. Entelektüel sermayenin raporlanmasının hiçbir olumlu sonucu garanti etmediğini düşünenen ve para israfı olarak gören işletme yöneticileri de vardır. Entelektüel sermayenin raporlanmasının yaygınlaşmasında bu durum, engel teşkil eden bir başka faktördür.⁴⁵²
Bazı uzmanlara göre ise entelektüel sermayenin raporlanması hem maliyetleri arttırmakta, hem de işletme yönetiminin özgürlüğünü kısıtlamaktadır. Entelektüel sermayenin raporlanması neticesinde, gerçekleştirilmesi zor beklentilerle karşı karşıya kalınmaktadır.⁴⁵³
Firmaların bir kısmı da, entelektüel sermaye raporlarının gelecekle ilgili kanıtlanmamış bilgilere sahip olması bakımından kullancılar için risk oluşturduğunu düşünmektedir. Bunun yanında, firmanın karşı karşıya kalacağı yeni kurallar ve bürokrasi, şirketin personelinin değerinin tespit edilmesiyle rakip işletmelerden gelebilecek iş teklifleri de bazı işletmelerin entelektüel sermayeyi raporlamasına engel teşkil etmektedir.⁴⁵⁴

0. 
   Argüden, s. 34.
   
1. 
   Sveiby, “The New Organizational Wealth”, s. 196.
   
2. 
   Bengtsson, K, Paulin, K, Svensson, M, “Intellectual Capital in the Evaluation Process: A Study Made in the Bank Sector”, Lund Üniversitesi İşletme ve İktisat Fakültesi Yükseklisans Tezi, Şubat 2003, s. 23.
   
3. 
   Meet-Kooistra, J. V. D, Zijlstra, S, “Reporting on Intellectual Capital: SOM-theme E-Financial Markets and Institutions”, Groningen Üniversitesi Kütüphanesi Websitesi, 2001, s. 17, http://som.eldoc.ub.rug.nl/FILES/reports/themeE/2001/01E50/01E50.pdf, (4 Nisan 2009).
   

0. 
   Sveiby, K. E, “The Swedish Community of Practice”, Karl Erik Sveiby’nin Websitesi, Nisan 2001, http://www.sveiby.com.au/articles/SwedishCop.htm, (23 Mart 2009).
   

171

Bazen işletme personelinin bakış açısı da entelektüel sermayenin raporlanmasını zorlaştırmaktadır. Firma çalışanları, entelektüel sermayenin raporlanması sürecine katılmalı ve destekleri sağlanmalıdır. Özellikle, bazı şirketlerde personelin entelektüel sermayenin raporlanmasının önemini kavrayamadığı durumlarda sorunlar gözlemlenmekte, uygulama süreci zorlaşmaktadır.⁴⁵⁵

Entelektüel sermayenin raporlanması esnasında bilgilerin temin edilmesi ve tüm paydaşlara sunulması konusunda da belirli durumlarda firma içi manipulasyon ve taraflı yorumlama söz konusu olmaktadır. Dolayısıyla, entelektüel sermayenin raporlanması husunda manipulasyon ve taraflı yorumların minimize edilmesi gerekmektedir.⁴⁵⁶

3.2.2 Entelektüel Sermayenin Raporlanmasının Faydaları
Entelektüel sermayenin raporlanması işletmelere çeşitli faydalar sunacaktır. Öncelikle, firma personelinden başlayarak tüm şirketin performansı yükselecektir. Yönetsel kontrol sistemi güvenilir bir yapıya kavuşacaktır. Bu sayede işletmeler güçlü ve zayıf yönlerini keşfedecek, diğer firmalardan daha başarılı yada başarısız oldukları alanları tespit edeceklerdir. Entelektüel sermayenin raporlanmasıyla işletme içi yönetim birimleri çok daha başarılı olacak, görevlerini daha kolay yerine getirecektir.⁴⁵⁷ Entelektüel sermayenin raporlanmasıyla işletmeler uzun vadeli stratejik hedeflerini de belirlemiş olacaklardır. Ayrıca, entelektüel sermaye raporlarından firma içi ve firma dışı bütün bilgi kullanıcıları faydalanacaktır.⁴⁵⁸
İşletmeler, entelektüel sermayelerini raporladıklarında daha fazla fon temin etme şansına da kavuşurlar. Kredi kurumlarına karşı entelektüel sermayelerini teminat

0. 
   Nordic Industrial Fund, “Intellectual Capital Managing and Reporting”, Nordika Project Report, Ekim 2001, s. 22.
   
1. 
   Choo, C. W. ve Bontis, N, “The Strategic Management of Intellectual Capital and Organizational Knowledge”, Oxford University Press, 2002, s. 668.
   
2. 
   Boda, G. ve Szlavik, P, “Alternative Accounting to Manage Intellectual Capital”, The Electronic Journal of Knowledge Management, Cilt: 5, Sayı: 1, 2007, s. 8.
   

0. 
   Yereli ve Gerşil, s. 22.
   

172

olarak gösterebilirler.⁴⁵⁹ Ayrıca finansal analizcilerin görüşleri doğrultusunda, entelektüel sermayenin raporlanması nihai kredi derecelendirmesinin %70’ini etkilemekle birlikte, oran sektörlere ve işletmelere göre değişebilmektedir.⁴⁶⁰

Firmaların entelektüel sermayelerinin sistematik yönetimi ile yeni müşteri, personel ve diğer kaynakların temini de entelektüel sermayenin raporlanmasıyla ideal düzeye erişir.⁴⁶¹ Üstelik, entelektüel sermayenin raporlandığı firmalarda personelin motivasyonun ve çalıştığı işletmeye güveninin de arttığı belirtilmektedir. Personel motivasyonu ile güveninin yükselmesi ise müşteri tatminini arttırmaktadır.⁴⁶²
Entelektüel sermayenin raporlanması, uygulayıcı işletmenin ve üst yönetimin şeffaflığının, sorumluluğunun ve dürüstlüğünün de bir göstergesidir.⁴⁶³ İşletmenin sosyal sorumluluk seviyesinin belirlenmesi konusunda da entelektüel sermayenin raporlanması ön plana çıkar.⁴⁶⁴ Entelektüel sermayelerini raporlamayan firmalar ise bu alanlarda birer soru işaretidir. Özellikle Enron, Tyco ve WorldCom skandallarından sonra, tüm dünyada şeffaf raporlama odak noktası haline gelmiştir.⁴⁶⁵
Ayrıca, entelektüel sermayenin raporlanması uygulayıcı firmaların reputasyonunu da arttırmaktadır. İşletme reputasyonunun artması ise borsa değerinin yükselmesi ve sermaye artırım imkanlarının doğması bakımından avantajlıdır.⁴⁶⁶ İskandinavya’nın en büyük sigorta ve finansal hizmetler şirketi olarak anılan Skandia firması, daha önce % 40 oranında artan hisse senedi fiyatının % 25’lik kısmının entelektüel

0. 
   Ertuğrul, M, “Entelektüel Sermayenin Ölçülmesi ve Raporlanması”, Bilgi Yönetmi Websitesi, 2002, http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=183, (11 Mart 2009).
   
1. 
   Zambon, S. ve Marzo, G, “Visualising Intangibles: Measuring and Reporting in the Knowledge Economy”, Ashgate Publising, 2007, s. 188.
   

0. 
   Bengtsson, Paulin, Svensson, s. 46.
   
1. 
   Ticha, I, “Intellectual Capital Reporting”, Agricultural Economics, Sayı: 54, Çek Cumhuriyeti, 2008,
   

s. 58.

0. 
   Bengtsson, Paulin, Svensson, s. 55.
   
1. 
   Woodward, D, Edwards, P, Birkin, F, “Some Evidence on Executives’ Views of Corporate Social Responsibility”, British Accounting Review, Cilt: 33, Sayı: 3, Eylül 2001, s. 359.
   

0. 
   Starovic, D. ve Marr, B, “Understanding Corporate Value: Managing and Reporting Intellectual Capital”, Chartered Institute of Management Accounts, Londra, 2003, s. 7.
   
1. 
   Shaikh, J, “Measuring and Reporting of Intellectual Capital Performance Analysis”, Journal of American Academy of Business, Cilt: 4, Sayı: 1/2, 2004, s. 442.
   

173

sermayenin raporlanması sonucu sağlandığını belirtmiştir. Dolayısıyla, entelektüel sermayenin raporlanması Skandia firmasının borsa değerini arttırmasında önemli bir rol oynamıştır.⁴⁶⁷

Bunun yanında, entelektüel sermayenin raporlanmasıyla Ar-Ge, eğitim ve yazılım yatırımları artar, yatırımcı ve yöneticiler için karar verme süreci iyileşir, firma değer ve hedeflerinin dış paydaşlarla paylaşılması konusunda güçlü bir iletişim de sağlanmış olur.⁴⁶⁸ Belirtilenlerle bağlantılı olarak, entelektüel sermayenin raporlanmasının işletmelerin Ar-Ge çabalarını canlandırdığı ve daha gözlemlenebilir hale getirdiği vurgulanmaktadr. Entelektüel sermaye, günümüzün bilgi odaklı ekonomisinin gizli lokomotifidir. Bu nedenle, entelektüel sermaye raporları ile firmaların entelektüel sermaye bilgilerin paylaşımı son derece önemlidir.⁴⁶⁹
Aynı zamanda, entelektüel sermayenin raporlanması işletmelerin faaliyet ve karlılıgını çok daha net bir şekilde ortaya koyacağından, yatırım ile getiriler arasındaki ilişkiler de çok daha iyi bir şekilde kavranacaktır. Günümüzün geleneksel muhasebe tarafından sunulan raporlama anlayışında, entelektüel sermayenin yatırım ve getirilerinin raporlanması konusunda çeşitli problemler mevcuttur.⁴⁷⁰
Entelektüel sermayenin raporlanmasıyla işletmenin değer yaratma potansiyelindeki değişimler de izlebilir. Bu sayede daha erken müdahalede bulunmak ve fırsat maliyetlerini azaltmak da mümkün olur. Firma içerisinde daha iyi bir kaynak dağılımı da sağlanır.⁴⁷¹

0. 
   Sullivan, P, “Profiting from Intellectual Capital”, Journal of Knowledge Management, 1999, s. 132.
   
1. 
   Koch, G, “Intellectual Capital Reporting: Implementation and Experiences at the Australian Research Centers”, Knowledge Management Academy Session on Intellectual Capital Reporting, Viyana, Şubat 2003, s. 2.
   

0. 
   Sanchez, M. P, Castrillo, R, Elena, S, “Intellectual Capital Management and Reporting in Universities”, International Conference on Science, Technology and Innovation Indicators, Lugano, 15-17 Kasım 2006, s. 5-6.
   

0. 
   Hunter, L, “Intellectual Capital: Accumulation and Appropriation”, Melbourne Institute of Applied Economic and Social Research Working Paper, Sayı: 22/02, Avustralya, Kasım 2002, s. 51.
   
1. 
   Roos, G, “An Intellectual Capital Primer”, Proceedings of the PRISM Conference on Intangibles, Mayıs 2003, s. 8.
   

174

Entelektüel kaynakların varlıklarıyla karşılıklı bağımlılıklarını raporlanması ciddi faydalar sağlar.⁴⁷²

gerçek değerini öğrenebilmek ve diğer işletme keşfedebilmek için de entelektüel sermayenin

İşletmelerin piyasa değerleri ile defter değerleri arasındaki farkın giderilmesi ve daha doğru bilgi sunulması da ancak entelektüel sermayenin raporlanması ile mümkün olacaktır.⁴⁷³ Bir kısım büyük yatırımcılar firmayla ilgili bilgilere özel toplantılar sayesinde daha kolay ulaşabilmekte, daha doğru bilgiler temin edebilmektedir. Diğer hisse senedi sahipleri ise belirtilen bilgilere ulaşamadığından ve firmanın gerçek değerini öğrenemediğinden, hisse senetlerini olması gerekenden daha düşük fiyatlara satmaktadırlar.⁴⁷⁴ Fakat, paydaş teorsi ışığında bir firmanın birçok paydaşı bulunmaktadır ve hisse senedi sahipleri de dahil olmak üzere tüm paydaşların işletme tarafından eşit muamele görmesi gerekmektedir.⁴⁷⁵ Entelektüel sermayenin raporlanması, bu soruna da çözüm üretmektedir.

Firmaların insan kaynağına verdikleri önemi gösterebilmeleri ve yenilikçi özelliklerini paydaşlara vurgulayabilmeleri için de entelektüel sermayenin raporlanması büyük faydalar sağlar.⁴⁷⁶ Bu açıdan bakıldığında, globalleşme süreci çerçevesinde başarıya ulaşmak için entelektüel sermayenin raporlanması önemli bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır.⁴⁷⁷
Entelektüel sermayenin raporlanmasıyla, paydaşlar işletmenin kültürü, örgütsel yapısı ve çalışma koşulları hakkında da fikir sahibi olur. Ayrıca, işletme yönetimi

0. 
   King, A. W. ve Zeithaml, C. P, “Competencies and Firm Performance: Examining the Casual Ambiguity Paradox”, Strategic Management Journal, Cilt: 22, Sayı: 1, Ocak 2001, s. 75.
   
1. 
   Aura, O, “Worksite Fitness Policy in an Intellectual Capital Framework”, Publications of the Swedish School of Economics and Business Administration, Sayı: 164, 2006, s. 26.
   

0. 
   Lev, B, “Intangibles: Management, Measurement and Reporting”, Brookings Institute Press, Washington, 2001, s. 19.
   
1. 
   Deegan, C, “Financial Accounting Theory”, Irwin McGraw-Hill Publishing, Sydney, Avustralya, 2000, s. 268.
   
2. 
   Aura, s. 27.
   
3. 
   Mertins, K, Alwert, K, Will, M, “Measuring Intellectual Capital in European SME”, Proceedings of
   

I-KNOW ‘06, Avusturya, 6-8 Eylül 2006, s. 1.

175

geliştirilmesi gereken personel özelliklerini kavrar. Firma içi bilgi paylaşımı ve yaratımı da entelektüel sermayenin raporlanmasıyla desteklenir.⁴⁷⁸

Ayrıca, işletme içi planlama, entelektüel sermayenin getirilerinin etkin kullanımı, finansal sonuçların entelektüel sermayeyle ilişkisinin belirlenmesi ve yeni ticari anlaşmalar için cazip hale gelmek de entelektüel sermayenin raporlanmasıyla mümkün olur. Üstelik, firmalar entelektüel sermayenin raporlanmasını bir pazarlama aracı olarak da kullanabilirler.⁴⁷⁹
3.2.3 Entelektüel Sermayenin Raporlanması Uygulamaları
Entelektüel sermayenin raporlanması ile ilgili uygulamalara, başta İskandinav ülkeleri olmak üzere çeşitli ülkelerde rastlanmaktadır. Uygulamalar standartlık arz etmemekte, firma ve sektörlere göre değişiklik göstermektedir. Entelektüel sermayeyi raporlayan işletmeler incelendiğinde, birçok farklı sektörde faaliyet gösterdikleri gözlemlenmektedir.
3.2.3.1 Infineon Technologies Firmasında Entelektüel Sermayenin Raporlanması
Infineon Technologies, Avusturya’nın bilgi teknolojileri alanında faaliyet gösteren firmalarından biridir. Şirket için personel becerileri ve yenilik ön plandadır ve bu iki faktöre oldukça önem verilmektedir. Infineon Technologies yöneticileri, firma içerisinde bilgi paylaşımı ve yaratcılığı desteklemek için teşvik edici bir tutum izlemektedirler. Böylece, şirkette takım çalışması ve yardımlaşma da mümkün olmakta, entelektüel sermayeden mümkün olan en yüksek seviyede yararlanılmaktadır. Entelektüel sermaye raporunun yayınlanmasıyla Infineon Technologies, paydaşlara işletme stratejisi hakkında bilgi sunmayı amaçlamıştır. İşletme tarafından 2005 yılında yayınlanan entelektüel sermaye

0. 
   Abeysekera, s. 4.
   
1. 
   Ferrier ve McKenzie, s. 32.
   

176

raporunun yanında, yenilikçi firma kültürü, tecrübeli ve yetenekli personelin istihdamı, Infineon’un entelektüel sermayeye ne derece önem verdiğini göstermektedir.⁴⁸⁰

İşletmenin en önemli avantajlarından bir tanesi de Avusturya’da ve küresel anlamda sahip olduğu ilişkiler, kurduğu bağlardır. Infineon Technologies, Avusturya’da birçok uzmanla çalışmakta, bilgilerinden yararlanmaktadır. Avusturya dışında ise çeşitli araştırma ve eğitim kurumları ile işbirliği halindedir. Firmanın uluslararası müşteri portföyü de dikkat çekici yönlerinden biridir.⁴⁸¹
Aşağıda, Infineon Technologies firmasının entelektüel sermaye raporu gösterilmektedir:⁴⁸²
Tablo 3.2.2
Infineon Technologies Firmasında Entelektüel Sermaye’nin Raporlanması
İnsan Sermayesi

	Toplam Personel Sayısı		2.697
	Uluslararası (Yabancı) Personel Oranı (%)		13,9
	Doktora Öğrencileri Sayısı		7
	Geçici Personel Sayısı		237
	Deneyimsiz Personel Sayısı		40
	Bayan Personel Oranı (%)		11,0
	Yönetim Kademelerindeki Bayan Personel Oranı (%)		3,3
	İşten Ayrılma Oranı (%)		1,6
	Personel Devir Oranı (%)		4,1
	Hizmet Eğitimi Verilen Personel Oranı (%)		2,0
	Firma Tarafından Organize Edilen Eğitim Sayısı		1.818
	Dış Kaynaklarca Organize Edilen Eğitim Sayısı		392
	Yarı Zamanlı Çalışan Personel Sayısı		110

0. 
   Infineon, “Infineon Intellectual Capital Report 2005”, Handout for OECD Conference, 2005, s. 4, 11.
   
1. 
   Infineon, s. 10.
   
2. 
   Infineon, s. 24.
   

177

Yapısal Sermaye

Firma Gelişimi için Sunulan Öneri Sayısı	23.160
İmalat için İmkan Dahilinde Olan Değişim Modelleri	988
Personelce Üstlenilen Gönüllü Ek Görevler	216
İlişki Sermayesi
Tedarikçi Firma Sayısı	1.957
Tedarikçi Firmalar İçerisinde KOBİ (Küçük, Orta ve Büyük	80,7
Ölçekli İşletmeler) Oranı (%)
Ar-Ge Projelerinde İşbirliği Yapılan Firmaların Sayısı	77
Araştırma Ağ ve Topluluklarına Katılım/Üyelik Sayısı	10
Eğitim ve Öğretim Alanlarında Yapılan İşbirliklerinin Sayısı	15
Firmada Yapılan Stajların Sayısı	613