Bankacılık Sektöründe Entelektüel Sermayenin Ölçülmesi, Değerlendirilmesi ve Muhasebeleştirilmesi Doktora Tezi

Tablo 3.1.6
Entelektüel Sermaye Tablosu Analiz Modeli Uygulaması
(Kaynaklar)
(COWI A/S)

Kaynaklar	97	98	99	00
Personel Sayısı	1.563	1.544	1.571	1.667	Çalışanlar
Personelin Ortalama Yaşı	42	42	42	42,1
En Üst Seviye Eğitime (Doktora)			4,4	4,7
Sahip Personelin Yüzdesi
Personelin İşletmede Ortalama			10,2	9,8
İstihdam Süresi (Yıl)
Proje Yönetimi Tecrübesine Sahip		56	58	57
Personel Sayısı
Yurtdışına Uzun Dönemli Hizmete		1,8	3,8	2,8
Gönderilen Personel Yüzdesi
İşletme İçi Disiplinler Arası	29	30	30	30
İşbirliği
(Toplam Çalışma Saati % Olarak)
Özel Sektör Müşterilerinin Yüzdesi		33	26	24	Müşteriler
Kişisel Müşterilerin Sayısı			1.274	1.484
Devam Eden Projelerin Sayısı			5.152	5.102
Uluslararası Müşteriler			15	17
Personel Başına Proje Sayısı			17	18	Süreçler
COWI Grubu İçerisinde			1,1	1,1
Personelin Değişim Yüzdesi
					Teknoloji

Kaynak: Danish Ministry of Science, Technology and Innovation, “Analyzing Intellectual Capital Statements”, Danimarka Bilim, Tekoloji ve Yenilik Bakanlığı Websitesi, Mart 2003, s. 21, http://en.vtu.dk/publications/2003/analysing-intellectual-capital-statements/analysing-intellectual-capital-statements.pdf, (21 Şubat 2009).

164

COWI’ye ait entelektüel sermaye tablosu analiz modeli örnek uygulaması, gerçekten de oldukça faydalıdır. Belirtilen muhasebe sistemi, hem işletme yönetimine hem de diğer firma paydaşlarına önemli bilgiler sunmaktadır. Örneğin, COWI’nin personel kaynağının yaş ve eğitim bakımından oldukça istikararlı olduğu görülmektedir. Kaybedilen çalışanların sayısı yüksektir ve bu konuda da negatif bir istikrar söz konusudur. Ayrıca işletmenin müşterilerinin çok keskin bir şekilde olmasa da arttığı anlaşılmaktadır. Bunun yanında, firmanın özel sektör müşterinin yüzdesinin çok da yüksek olmadığı kavranmaktadır.⁴²⁸ Dolayısıyla COWI’nın müşteri kitlesi kamu sektörü ağırlıklıdır ve bu bir risk teşkil etmektedir. Şirketin mühendislik öğrencileri gözündeki pozitif imajı ve 2. sırada yer alması ise oldukça avantajlıdır, zira COWI bu sayede yeni mezun genç beyinleri işletmeye çekebilme şansına sahiptir. Aynı zamanda firmada kalite denetimleri artmaktadır, bu işletmenin kalite denetimine daha fazla önem verdiğine işaret etmektedir. Tüm belirtilen noktalar, entelektüel sermaye tablosu analiz modelinin ne kadar yararlı olduğunu göstermektedir.

3.1.4.3 FASB’ın 142 nolu “Şerefiye ve Diğer Maddi Olmayan Varlıklar” Maddesi
Entelektüel sermayenin muhasebeleştirilmesi konusunda uluslararası bir bakış açısı sunmak amacıyla FASB’ı da incelememiz gerekir. FASB’ın 142 nolu “Şerefiye ve Diğer Maddi Olmayan Varlıklar” maddesi, süresiz kullanım ömrüne sahip şerefiye ve diğer maddi olmayan varlıkların amortismana tabi olmadığını belirtmektedir. Ancak, vurgulanan varlıkların değer düşüklüğüne karşı her yıl kontrol edilmesi gerektiği de açıklanmıştır.⁴²⁹ Burada FASB, kayıtlı değerlerin gerçek değerlerle karşılaştırılmasını amaçlamaktadır. Diğer bir ifadeyle, defter değerinin piyasa değeriyle uyuşması hedeflenmektedir. Zira, entelektüel sermayenin doğru bir şekilde muhasebeleştirilmesinin en önemli avantajlarından biri de bu olacaktır.

0. 
   Danish Ministry of Science, Technology and Innovation, s. 22.
   
1. 
   Andriessen, “IC Valuation and Measurement - Why and How?”, s. 14.
   

165

3.2 Entelektüel Sermayenin Raporlanması
Entelektüel sermayenin günümüzde öneminin artması ve stratejik değere sahip olması nedeniyle entelektüel sermayenin raporlanması da önemli bir duruma gelmiştir. Ayrıca, firmaların faaliyette bulundukları çevre şartlarının farklılaşması, sermaye piyasalarının entegrasyonu, parasal ve fiziksel kaynakların yükselen hareketliliği, teknolojik gelişmeler ile bilgi teknoloji gibi kavramların ön plana çıkmasıyla entelektüel sermayenin raporlanması anahtar bir rol üstlenmiştir.⁴³⁰ İşletmelerin rekabetsel güçlerinin ve firma değerlerinin günümüzde yetenekli personelden, patentlerden, teknolojik bilgiden ve diğer maddi olmayan varlıklardan oldukça etkilenmesi de entelektüel sermayenin raporlanmasına dikkat çekmektedir.⁴³¹
Son yıllarda, entelektüel sermaye işletmelerin faaliyet raporlarına girmeye başlamıştır. Entelektüel sermayeyi görünür kılma ve finansal ile yıllık raporlarda değerini gösterme konusunda yoğun bir çaba gözlemlenmektedir.⁴³² Akademisyenler, muhasebeciler ve uygulamacılar, entelektüel sermayenin raporlanması ihtiyacını dile getirmekte ve bu konuda çalışmalarda bulunmaktadırlar.⁴³³ Geçmiş yıllarla karşılaştırıldığında, entelektüel sermaye raporları daha iyi ve geniş bilgi de içermektedir.⁴³⁴ Entelektüel sermayenin öneminin gittikçe kavranmasına rağmen, konunun henüz çok yeni olmasından ötürü,

0. 
   Bukh, P. N, “IPO Prospectuses as Intellectual Capital Reports: A Compensation of Danish and Spanish Reporting Practices”, European Accounting Association Annual Conference ‘02”, Kopenhag, Danimarka, Şubat 2002, s. 2.
   

0. 
   Bukh, P. N, Larsen, H. T, Gormsen, P, Mouritsen, J, “Disclosure of Intellectual Capital Indicators in Danish IPO Prospectuses”, The Aarhus School of Business, Aarhus, Danimarka, Haziran 2002, s. 2.
   
1. 
   Salzer Mörling, M. ve Yakhlef, A, “The Intellectual Capital: Managing by Measure”, 1999 Critical Perspective on Accounting Conference, City University of New York, 22-24 Nisan 1999, s. 23.
   
2. 
   Cranfield Üniversitesi İşletme Fakültesi, “A Report on the Costs and the Benefits of Measuring Intellectual Capital Assets”, Cranfield Üniversitesi İşletme Fakültesi Websitesi, 2004, s. 3, http://www.som.cranfield.ac.uk/som/research/centres/cbp/downloads/2004_DG_practitioner_report.pdf,
   

(19 Mart 2009).

0. 
   Caddy, I, “Issues Concerning Intellectual Capital Metrics and Measurement of Intellectual Capital”, Singapore Management Review, Aralık 2002, s. 9.
   

166

entelektüel sermaye hala çoğu işletmenin yıllık faaliyet raporlarında ise yer almamaktadır.⁴³⁵

3.2.1 Entelektüel Sermayenin Raporlanması Sorunu
Entelektüel sermayenin raporlanmasının önemi her geçen gün daha iyi algılansa da, evrensel ve her firma için tüm şartlar altında geçerli olabilecek bir standart yada genel kabul görmüş bir teorik model oluşturulamamıştır.⁴³⁶ Entelektüel sermayeyle ilgili nelerin nasıl raporlanağı konusunda ortak bir görüş birliği sağlanabilmiş değildir.⁴³⁷ Entelektüel sermayenin raporlanmasıyla ilgili genel kabul görmüş bir teorik modelin, standardın yada ortak görüşün bulunmayışı, farklı firmaların raporlarının karşılaştırılmasını da oldukça zorlaştırmaktadır.⁴³⁸
İşletmelerin ihtiyaç duydukları stratejik, operasyonel ve finansal bilgiyi zamanında elde edip kullanamamaları, yeni ekonomik anlayışta büyük bir riski ifade etmekte, firmalar açısından tehdit olarak değerlendirilmektedir. Halihazırdaki raporlama sistemleri işletmelerin sahip oldukları maddi olmayan varlıkların değerini açık olarak ortaya koyamamakta, tatmin edici bir özellik taşımamaktadır.⁴³⁹
Ayrıca, geleneksel muhasebe temel olarak maddi ve ölçülebilir varlıkların raporlanmasını hedeflemektedir. Fakat, son yıllarda özellikle firmalar tarafından maddi olmayan varlıklara yapılan yatırımlar ciddi anlamda artmıştır. Bu nedenle, geleneksel muhasebe sistemi içerisinde raporlanan bilgilerin yararlılık ve ilgililiği geçmişe göre

0. 
   Smartage Yönetim Teknolojileri ve Danışmanlık Limited Şirketi, “Entelektüel Sermaye Yönetimi”, Smartage Yönetim Teknolojileri ve Danışmanlık Limited Şirketi Websitesi, 2007, http://www.smartage.com.tr/danismanlik_sermaye.php, (9 Mart 2009).
   

0. 
   Larsen, H. T, Bukh, P. N, Mouritsen, J, “Intellectual Capital Statements and Knowledge Management: Measuring, Reporting and Acting”, Australian Accounting Review Special Issue, Cilt: 19, Sayı: 9, 1999, s. 15-26.
   

0. 
   Petty, R. ve Guthrie, J, “The Case for Reporting on Intellectual Capital: Evidence, Analysis and Future Trends”, Spellbound Publications, Hindistan, 2000, s. 214.
   
1. 
   Bukh, P. N, “The Relevance of Intellectual Capital Disclosure: A Paradox?”, European Accounting Association 25th Annual Congress, Kopenhag, Danimarka, 25-27 Nisan 2002, s. 9.
   

0. 
   Şimşek, Ş. ve Kıngır, S, “Çağdaş Yönetim Araçlarından Seçmeler”, Nobel Yayınları, Ankara, 2006, s. 83.
   

167

azalmıştır.⁴⁴⁰ Geleneksel muhasebe tarafından sunulan halihazırdaki raporlama sistemi, yatırımcıların işletmenin gerçek değeri hakkında doğru bir fikir elde etmesini engellemektedir.⁴⁴¹ Bunun başlıca nedenlerin biri, teknoloji ve personel bilgi ile becerisi gibi kilit işletme değerlerinin raporlanmamasıdır.⁴⁴² İngiltere’nin tanınmış yönetim danışmanlık şirketlerinden biri olan David Skyrme Associates’e göre, işletmelerin değeri ve büyüme potansiyelini belirleyen maddi olmayan varlıklar, maddi varlıklara göre 5-10 kat daha az raporlanmaktadır.⁴⁴³ Bu da yatırımcıları yanıltan bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. Birçok yatırımcı, entelektüel sermayenin raporlanmasının entelektüel sermaye bakımından zengin hizmet işletmelerinin hisse senedi fiyatlarını arttıracağını düşünmektedir. Aynı zamanda, entelektüel sermaye bakımından zengin hizmet işletmelerinin çoğu da firmalarının yatırımcılar tarafından düşük değerlendirildiğine inanmaktadır.⁴⁴⁴

Entelektüel sermayenin maddi olmayan unsurlardan oluşması nedeniyle parasal anlamda raporlanması güçtür.⁴⁴⁵ Maddi varlıklara göre entelektüel sermayenin daha az raporlanmasının bir nedeni de budur.
Yatırımcıların yanında işletmelerin diğer paydaşlarının talep ve beklentileri de geçmiş yıllara göre artmıştır. Özellikle halka açık ve borsada işlem göre firmaların yıllık raporlarında paydaşlara güncel, gerçekci ve düzenli bilgiler sunmaları şart olmuştur. İşletmelerin yıllık raporlarını paydaşların talep ve beklentilerini karşılayacak şekilde nasıl tasarlamaları gerektiği günümüzde sıkça tartışılmaktadır.⁴⁴⁶

0. 
   Leadbeater, C, “Time to Let the Bean-Counters Go”, New Statesman Magazine, Cilt: 127, Sayı: 4381, Nisan 1998, s. 30.
   
1. 
   Brinker, “Intellectual Capital: Tomorrow’s Asset, Today’s Challenge”.
   
2. 
   Low, Seisfeld, Larcker, s. 141.
   
3. 
   David Skyrme Associates, s. 1.
   
4. 
   Dawson, R, “Transparency, Financial Markets and Intellectual Capital”, InfoToday Websitesi, 2003, s. 5, http://www.infotoday.com/it2003/presentations/Dawson-Transparency.pdf, (12 Mart 2009).
   
5. 
   Yereli, A. N. ve Gerşil, G, “Entelektüel Sermayeyi Ölçme ve Raporlama Yöntemleri”, Celal Bayar Üniversitesi İ.İ.B.F. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 2, Manisa, 2005, s. 25.
   
6. 
   Rudendal, S. ve Wallin, C, “Intellectual Capital in Handelsbanken and SEB - An Explorative Study with Emphasises on Handelsbanken”, Lund Üniversitesi İşletme ve İktisat Fakültesi Stratejik Yönetim Yükseklisans Tezi, İsveç, 2006, s. 5.
   

168

Geleneksel muhasebe sistemi çerçevesinde, bilançoyu oluşturan unsurların çoğunun raporlanmasında tarihi maliyet kavramı temel alındığı için bilanço çoğu unsurun cari değerini de göstermemektedir.⁴⁴⁷ Geleneksel finansal raporlar ise maddi olmayan varlıklarla ilgili tüm bilgileri içermemekte, işletme performansını yalnızca finansal ölçütlerle değerlendirmektedir.⁴⁴⁸ Entelektüel sermayenin raporlanmasında belirtilen faktörler mevcut sorunlara işaret etmektedir. Özellikle, geleneksel finansal raporlardan kaynaklanan sorunları ölçmek için birçok ulusal ve uluslararası kuruluş çalışma yürütmüştür. Yapılan çalışmaların ışığında, yeni bir muhasebe sisteminin oluşturulması yada yeni ölçütlerin belirlenmesi ve maddi olmayan varlıkların muhasebeleştirilmesi vasıtasıyla mevcut muhasebe anlayışında değişikliğe gidilmesi gündeme gelmiştir. Ulusal ve uluslararası kuruluşların finansal raporlardaki sorunları çözmek için yaptığı çalışmalar ile sunduğu öneriler, aşağıdaki tabloda yer almaktadır:⁴⁴⁹

Tablo 3.2.1
Finansal Raporlardaki Sorunları Çözmek İçin
Yapılan Çalışmalar ve Sunulan Öneriler

	Araştırmayı Yürüten	Yeni Muhasebe Sistemi		Yeni Ölçütler	Maddi Olmayan
	Kuruluş				Varlıklar
	AICPA: Finansal			X
	Raporlama Özel
	Komitesi Raporu
	FASB: İşletme			X
	Raporlaması Araştırma
	Projesi

0. 
   Kaval, H, “Bankalarda Risk Yönetimi”, Yaklaşım Yayınları, Ankara, 2000, s. 62.
   
1. 
   Erkal, s. 122.
   
2. 
   Gürdal, K, “Yeni Ekonomi Kavramı ve Yeni Muhasebe Anlayışı”, XXII. Türkiye Muhasebe Eğitimi Sempozyumu, Gazi Üniversitesi İ.İ.B.F. İşletme Bölümü, 21-25 Mayıs 2003, s. 52.
   

169

CICA: Kanada	X	X
Performans Raporlama
Girişimi
Brooking Enstitüsü:		X	X
Değerin ve Maddi
Olmayan Kaynakların
Anlaşılması Projesi
Danimarka Ticaret ve		X
Sanayi Bakanlığı:
Entelektüel Sermaye
Hesapları Projesi
Hollanda Ekonomik		X	X
İlişkiler Bakanlığı:
Maddi Olmayan
Varlıklar - Bilgi ile ilgili
Hesapların İzlenmesi
Projesi
OECD		X
ICAEW: Yeni Ekonomi		X	X
için Yeni Ölçütler
Projesi