BiRİNCİ BÖLÜM 2008 yili programinin makroekonomik amaç ve poliTİkalari

II. İSTİHDAMIN ARTIRILMASI

A. İŞGÜCÜ PİYASASININ GELİŞTİRİLMESİ

1. Mevcut Durum

Türkiye hızlı nüfus artış dönemini geride bırakmakta ve kalkınma sürecinde hızlı nüfus artışından kaynaklanan sorunların etkisi giderek azalmaktadır. 2005 yılında yenilenen nüfus projeksiyonlarına göre, 2007 yılında binde 12,1 olan yıllık nüfus artış hızının 2008 yılında binde 11,8’e gerileyeceği, 2007 yılında 73,9 milyon olan yıl ortası toplam nüfusun 2008 yılında 74,8 milyona ulaşacağı tahmin edilmektedir. 2007 yılında 2,17 olan toplam doğurganlık hızının ise, 2008 yılında 2,15‘e gerilemesi beklenmektedir.

TABLO:IV. - Yaş Gruplarının Toplam Nüfusa Oranları

(Yüzde)

	0-14 yaş grubu		15-64 yaş grubu
	2000	2006	2000	2006
AB - 15	16,7	15,7	66,9	66,8
Türkiye	30,0	28,1	64,7	66,0

Kaynak: Eurostat

Toplam nüfus içinde 0-14 yaş grubundaki nüfusun payı azalırken, çalışma çağındaki nüfusun ve yaşlı nüfusun payı artmaktadır.

Ülke genelinde nüfus artış hızı düşmesine rağmen, toplam istihdamın yaklaşık üçte birini bünyesinde barındıran tarım sektörü istihdamındaki hızlı azalış, yüksek işsizlik seviyesi, düşük işgücüne katılma ve istihdam oranları, işgücünün eğitim seviyesinin ve niteliğinin düşüklüğü ve eğitim ile istihdam arasındaki ilişkinin zayıflığı, rekabet gücü ve istihdam yaratma kapasitesi yüksek bir bilgi toplumuna dönüşüm yolunda önemli sorun alanları olarak ortaya çıkmaktadır.

2000-2006 döneminde Türkiye’de yaratılan istihdam, çalışma çağı nüfusu ve işgücü artışının gerisinde kalmıştır. Bu dönemde istihdam, yıllık ortalama yüzde 0,6, çalışma çağı nüfusu yüzde 1,9 ve işgücü yüzde 1,2 oranında artmıştır. 2001 krizinin ardından daralan istihdam, 2004, 2005 ve 2006 yıllarında sırasıyla 644 bin, 255 bin ve 284 bin kişi artmıştır.

İstihdam artışının sınırlı kalmasının en önemli nedeni, ekonomideki yapısal dönüşüm sürecine bağlı olarak tarım sektöründe yaşanan istihdam azalışıdır. 2000-2006 döneminde, tarım sektörünün istihdam içerisindeki payı yüzde 36’dan yüzde 27,3’e gerilemiş olup, bu sektördeki istihdam 2.001 bin kişi azalmıştır. Tarım dışı sektörlerde ise istihdamda özellikle 2003 yılı sonrasında ciddi artışlar sağlanmıştır. 2000-2006 döneminde tarım dışı sektörlerde 2.432 bin kişilik yeni istihdam yaratılmıştır.

Toplam istihdam artış hızının düşük gerçekleşmesinin diğer nedenleri arasında, işgücü verimliliğindeki ve çalışma saatlerindeki artış yer almaktadır. TÜİK İstihdam ve Kazanç Anketlerine göre 2000 yılı ikinci çeyreğinde imalat sanayiinde haftalık normal çalışma süresi 45 saat iken, bu rakam 2007 yılının ikinci çeyreğinde 46,5 saate ulaşmıştır. Yine, TÜİK Hanehalkı İşgücü Anketlerine göre, tüm sektörlerde ortalama esas işte haftalık fiili çalışma süresi 2000 yılında 43,8 saat iken, 2005 yılında 51,4 saate yükselmiştir.

İşsizlik gerek 2001 ekonomik krizinin etkisi gerekse tarım sektöründe istihdamın azalmasıyla, 2003 yılında yüzde 10,5’e yükselmiş, ardından ekonomide yakalanan istikrarın da etkisiyle 2006 yılında yüzde 9,9 seviyesine gerilemiştir. Tarım dışı işsizlik oranı 2002 yılında yüzde 14,5’e yükselmiş ve tarım dışı sektörlerdeki yüksek istihdam artışıyla birlikte 2006 yılında yüzde 12,6’ya gerilemiştir. Genel işsizlik oranından yaklaşık iki kat daha fazla olan genç işsizliği oranı ise, son yıllarda azalış eğilimi taşımakla birlikte yüksek seviyede seyretmektedir.

AB ortalamasına göre düşük seviyede olan işgücüne katılma ve istihdam oranlarında artış kaydedilememiştir. Bu oranların düşük olması, kadınların işgücüne ve istihdama yeterince katılamamasıyla yakından ilişkilidir. Kadınlarda işgücüne katılma ve istihdam oranları erkeklerin yaklaşık üçte biri seviyesindedir.

Ülkemizde, özellikle mesleki eğitim kalitesinin yetersizliği ile hizmet içi ve yaşam boyu eğitim eksikliği gibi nedenlerin yanı sıra, sermaye birikimi ve teknolojik yenilenme süreçlerindeki yetersizlikler, işgücü verimliliğinin AB ülkelerine göre daha düşük kalmasına neden olmaktadır.

İşverenlerin, çalışanların sayısına bağlı olarak istihdam etmek zorunda oldukları kişiler ve açmak zorunda oldukları birimlerden kaynaklanan yükümlülükleri bulunmaktadır. İstihdamın artırılması ve işsizliğin azaltılması için, işverenlerin istihdama bağlı söz konusu yükümlülüklerinin gözden geçirilmesi ve bu konuda yeni düzenlemeler yapılması ihtiyacı devam etmektedir.

TABLO:IV. - Temel İstihdam ve İşgücü Göstergeleri

(Yüzde)

	Türkiye				AB-15
	2003	2004	2005	2006	2003	2004	2005	2006
İşgücüne Katılma Oranı (İKO) (15-64)	51,1	51,5	51,3	50,2	70,1	70,6	71,0	71,6
- İKO (Kadın)	28,1	27,0	26,5	26,1	61,6	62,6	63,2	64,1
- İKO (Erkek)	74,0	76,1	76,2	74,4	78,6	78,6	78,9	79,2
İstihdam Oranı (15-64)	45,5	46,1	45,9	45,9	64,3	64,5	65,2	66,0
- İstihdam Oranı (Kadın)	25,2	24,3	23,7	23,9	56,1	56,5	57,4	58,6
- İstihdam Oranı (Erkek)	65,9	67,9	68,2	68,1	72,6	72,4	72,9	73,5
İşsizlik Oranı (15-64)	10,8	10,6	10,5	10,1	8,2	8,4	8,3	7,9
İşsizlik Oranı (15+ Yaş)	10,5	10,3	10,3	9,9	8,1	8,3	8,2	7,8
- İşsizlik Oranı (Kır)	7,3	5,9	6,8	6,5	-	-	-	-
- İşsizlik Oranı (Kent)	14,3	13,6	12,7	12,1	-	-	-	-
Genç İşsizlik Oranı (15-24)	20,5	19,7	19,3	18,7	16,1	15,5	16,2	16,7

Kaynak: TÜİK, Eurostat

Çalışma hayatının önemli göstergelerinden biri olan ücretlerdeki gelişmelere bakıldığında ise; 2007 yılında ortalama net memur maaşlarının nominal olarak yüzde 13,0, kamu işçilerinin ücretlerinin yüzde 12,3 oranlarında, reel olarak ise memur maaşlarının yüzde 4,2, kamu işçileri ücretlerinin yüzde 3,6 oranlarında artacağı tahmin edilmektedir. 2006 yılında özel kesim net ele geçen işçi ücretlerinde ise nominal olarak yüzde 11,9, reel olarak yüzde 2,1 oranlarında artış gerçekleşmiştir.

TABLO:IV. - İşgücü Maliyetlerindeki Gelişmeler (1)

	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007(4)
Reel İşgücü Maliyeti Endeksi (1994=100)
İşçi (2)
- Kamu	130,1	115,7	99,5	102,2	105,4	107,4	104,4	111,5
- Özel	140,8	115,9	108,9	106,3	111,1	114,9	117,0	-
Memur	129,7	117,0	120,3	122,6	127,8	134,5	140,2	148,3
Asgari Ücret (3)	155,8	132,9	134,9	153,9	170,8	181,8	180,7	183,5
Reel Yüzde Değişme
İşçi (2)
- Kamu	20,8	-11,1	-14,0	2,7	3,1	1,9	-2,8	6,8
- Özel	13,4	-17,7	-6,1	-2,3	4,5	3,4	1,8	-
Memur	-11,7	-9,7	2,8	1,9	4,3	5,2	4,2	5,7
Asgari Ücret (3)	-13,0	-14,6	1,5	14,1	11,0	6,4	-0,6	1,6

Kaynak : Maliye Bakanlığı, TÜİK, DPT, Kamu İşveren Sendikaları, TİSK.

(1) Reel hesaplamalarda 2000-2004 yılları arasında TEFE (1994=100), 2005 yılından sonra ise ÜFE (2003=100) bazlı endeks kullanılmıştır. 2007 yılı ÜFE yıllık ortalama artış oranı yüzde 6,4 olarak tahmin edilmiştir.

(2) TİSK ve Kamu İşveren Sendikaları verilerinden hesaplanmıştır. 2006 yılı özel kesim işçi ücreti tahmindir.

(3) 16 ve üstü yaş sanayi ve hizmetler kesimi asgari ücretin işgücü maliyetinin yıllık ortalamaları esas alınmıştır.

(4) Tahmin

2007 yılında aylık brüt asgari ücret 16 yaşından büyük işçiler için 585 YTL, 16 yaşından küçük işçiler için 491 YTL olarak tespit edilmiştir. 2007 yılında 16 yaş ve üstü ortalama aylık net asgari ücretin nominal olarak yüzde 8,1 oranında artacağı, reel olarak ise yüzde 0,3 oranında gerileyeceği tahmin edilmektedir.

İstihdamın artırılması, işsizliğin ve kayıtdışı istihdamın azaltılması, sosyal içerme kapsamında kadınların ve dezavantajlı grupların istihdamının artırılması amacıyla esnek çalışma biçimlerinin yaygınlaştırılması özel öneme sahiptir. İşgücü piyasasında esnek çalışma biçimlerinin yaygınlaşmasının önündeki engellerin kaldırılması, bu çalışma biçimlerinin teşvik edilmesi ve sosyal güvenlikle ilişkilerinin kurulması gerekmektedir.

Bilgi toplumuna dönüşüm sürecinde yaşanan gelişmeler çalışma ilişkilerini, biçimlerini ve istihdam profilini de değiştirmektedir. Bu nedenle, ülkemizdeki işçilerin, işletmelerin ve sektörlerin değişime uyum yeteneğinin güçlendirilmesi gerekmektedir.

TABLO:IV. - Net Ele Geçen Ücretlerdeki Gelişmeler (1)

	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007(4)
Reel Net Ele Geçen Ücret Endeksi (1994=100)
İşçi (2)
- Kamu	111,1	98,2	89,2	86,8	88,3	90,7	88,3	91,4
- Özel	119,4	95,3	94,3	93,9	97,1	97,7	99,7	-
Memur	108,9	104,8	110,8	109,9	112,7	115,7	122,9	128,1
Asgari Ücret (3)	132,6	113,9	123,0	127,6	158,6	165,3	163,9	163,3
Reel Yüzde Değişim
İşçi (2)
- Kamu	6,9	-11,5	-9,2	-2,7	1,7	2,7	-2,7	3,6
- Özel	1,1	-20,3	-1,0	-0,4	3,5	0,5	2,1	-
Memur	-11,5	-3,8	5,7	-0,9	2,6	2,6	6,2	4,2
Asgari Ücret (3)	-14,4	-14,1	8,0	3,7	24,3	4,2	-0,9	-0,3

Kaynak: Maliye Bakanlığı, TÜİK, DPT, Kamu İşveren Sendikaları, TİSK.

(1) Reel hesaplamalarda 2000-2004 yılları arasında TÜFE (1994=100), 2005 yılından sonra ise TÜFE (2003=100) bazlı endeks kullanılmıştır. 2007 yılı TÜFE yıllık ortalama artış oranı yüzde 8,4 olarak tahmin edilmiştir.

(2) TİSK ve Kamu İşveren Sendikaları verilerinden hesaplanmıştır. 2006 yılı özel kesim işçi ücreti tahmindir.

(3) 16 ve üstü yaş sanayi ve hizmetler kesimi net asgari ücretini yıllık ortalamaları esas alınmıştır.

(4) Tahmin

AB’ye katılım sürecinde Avrupa İstihdam Stratejisine uyum çalışmaları kapsamında 2003 yılında İstihdam Durum Raporu hazırlanmıştır. İstihdam konusundaki önceliklerin ve izlenecek politikaların belirlendiği Ortak Değerlendirme Belgesinin de 2008 yılında tamamlanması beklenmektedir.

İş Kanunu kapsamı dışında kalan tarım, orman ve hava işlerinde çalışanların çalışma mevzuatına kavuşturulmaları ihtiyacı devam etmektedir.

2. Temel Amaç ve Hedefler

İstihdam odaklı sürdürülebilir bir büyüme çerçevesinde, rekabetçi bir ekonomi ve bilgi toplumu doğrultusunda istihdam imkanlarının geliştirilmesi, işsizliğin azaltılması ve işgücü piyasasının etkinleştirilmesi sağlanacaktır.

İşgücü piyasası; esneklik ve güvence arasında dengenin sağlandığı, üretken istihdamı destekleyen bir ücret sisteminin oluşturulduğu, değişime uyum sağlama kapasitesinin artırıldığı, sosyal diyaloğun geliştirildiği ve herkese eşit fırsatların sunulduğu bir yapıya kavuşturulup etkinleştirilecektir.

3. Politika Öncelikleri ve Tedbirler

Öncelik/ Tedbir	Sorumlu Kuruluş	İşbirliği Yapılcak Kuruluşlar	Süre	Yapılacak İşlem ve Açıklama
Öncelik 1. İşgücü piyasası etkinleştirilecektir.
Tedbir 1.1. Esneklik ile güvence arasında denge sağlanarak, işgücü piyasası daha esnek ve hareketli bir yapıya kavuşturulacaktır.	Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSGB)	Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), İŞKUR, İşçi ve İşveren Sendikaları Konfederasyonları, Meslek Kuruluşları, Sivil Toplum Kuruluşları	Aralık Sonu	Esneklik uygulamalarının işçi ve işverenler açısından çekici kılınması için, özellikle kısmi süreli çalışma biçiminin uygulanmasını kısıtlayabilecek engeller belirlenecek, bu çalışma biçimi işçiler ve işverenler açısından talep edilir bir yapıya kavuşturulacaktır. 4857 sayılı İş Kanununda ve sosyal güvenlik mevzuatında gerekli değişiklikler yapılacaktır.
Tedbir 1.2. İstihdamın artırılmasını sağlayacak şekilde, istihdam üzerindeki yüklerin azaltılmasına ilişkin çalışmalar yapılacaktır.	ÇSGB	Maliye Bakanlığı, DPT, Hazine Müsteşarlığı, SGK, İŞKUR, İşçi ve İşveren Sendikaları Konfederasyonları, Meslek Kuruluşları, Sivil Toplum Kuruluşları	Aralık Sonu	Yeni istihdam imkanlarının geliştirilmesi, düzgün işlerin çoğaltılması, kayıtlı çalışmanın özendirilmesi ve vergi tabanının yaygınlaştırılmasını sağlayacak şekilde, aktüeryal dengeler de gözetilerek, istihdam üzerindeki yüklerin kademeli bir şekilde azaltılması ile ilgili çalışmalar yapılacaktır.
Tedbir 1.3. İşletmelerin ve çalışanların değişime uyum sağlama kapasiteleri artırılacaktır.	ÇSGB	Milli Eğitim Bakanlığı, İŞKUR, KOSGEB, Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK), İşçi ve İşveren Sendikaları Konfederasyonları, Meslek Kuruluşları, Sivil Toplum Kuruluşları	Aralık Sonu (Devamlı)	İşletmelerin işgücü piyasasındaki değişime uyum sağlama kapasiteleri; iş örgütlerinin modernleştirilmesi ve işletmelerde uyumun desteklenmesi; çalışanlarda ise, yeni koşulların gerektirdiği bilgi ve becerilerin kazandırılması yoluyla sağlanacaktır. Bu alanda AB kaynakları (IPA Fonları) etkin biçimde kullanılacaktır.
Öncelik 2. Sosyal diyalog kültürü yaygınlaştırılarak sosyal diyalog mekanizmaları güçlendirilecektir.
Tedbir 2.1. Ekonomik ve Sosyal Konsey, (ESK) etkinliği artırılarak fonksiyonel bir yapıya kavuşturulacaktır.	DPT	Başbakanlık, ÇSGB, İşçi ve İşveren Sendikaları Konfederasyonları, Kamu Görevlileri Sendikaları Konfederasyonları, Meslek Kuruluşları, Sivil Toplum Kuruluşları	Aralık Sonu	Ulusal düzeydeki en önemli üçlü sosyal diyalog mekanizması olan ESK’nın etkinliği, mutabakata varılan hususların ekonomik ve sosyal hayata yansıtılması ve uygulanabilirliğinin sağlanması yoluyla artırılacaktır.

Tedbir 2.2. Sektör ve işletme düzeyindeki ikili sosyal diyalog mekanizmaları geliştirilecek, ulusal düzeyde ikili danışma mekanizması oluşturulacaktır.		ÇSGB		İşçi ve İşveren Sendikaları Konfederasyonları, Kamu Görevlileri Sendikaları Konfederasyonları, Meslek Kuruluşları, Sivil Toplum Kuruluşları	Aralık Sonu	Ulusal düzeyde sadece çalışan ve işveren temsilcilerininin katılımından oluşan ikili danışma mekanizmasının çalışma konuları, kararları ve çalışma takvimi düzenlenecektir. Diğer taraftan, sektör ve işletme düzeyindeki ikili sosyal diyalog mekanizmalarının geliştirilmesi ve çalışanların işletme düzeyinde karar alma süreçlerine aktif bir şekilde katılımları sağlanacaktır.
Tedbir 2.3. Sendikal alanda uluslar arası yükümlülüklerden kaynaklanan hususlar gözden geçirilecektir.		ÇSGB		Maliye Bakanlığı, DPT, Devlet Personel Başkanlığı, İşçi ve İşveren Sendikaları Konfederasyonları, Kamu Görevlileri Sendikaları Konfederasyonları, Meslek Kuruluşları, Sivil Toplum Kuruluşları	Aralık Sonu	2821 sayılı Sendikalar Kanunu, 2822 sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanunu ve 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları Kanunu AB müktesebatına uyum bakımından gözden geçirilecektir.
Öncelik 3. İşgücü piyasasında zorluklarla karşılaşan kadınlar, gençler, uzun süreli işsizler, özürlüler ve eski hükümlüler için fırsat eşitliği sağlanacaktır.
Tedbir 3.1. Genç işsizliği azaltılacaktır.	İŞKUR		ÇSGB, MEB, DPT, SGK, YÖK, KOSGEB, Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü, İşçi ve İşveren Sendikaları Konfederasyonları, Meslek Kuruluşları		Aralık Sonu (Devamlı)	İşgücü piyasasına girişte zorluklarla karşılaşan gençlere fırsat eşitliği sağlanacaktır. Bu kapsamda; gençlerin işgücüne ve istihdama katılımlarının artırılması amacıyla işgücü piyasasında deneyim kazanmalarını sağlayıcı programlar geliştirilecektir. Genç işsizlere iş kurma konusunda mesleki eğitim, bilgi, rehberlik ve danışmanlık hizmetleri verilecektir.
Tedbir 3.2. Kadınların işgücüne ve istihdama katılımları artırılacaktır.	ÇSGB		Maliye Bakanlığı, İŞKUR, MEB, DPT, Hazine Müsteşarlığı, SGK, KOSGEB, KSGM, Yerel Yönetimler İşçi ve İşveren Sendikaları Konfederasyonları, Meslek Kuruluşları		Aralık Sonu (Devamlı)	İşgücü piyasasına girişlerinin kolaylaştırılması amacıyla kadınlar için esnek çalışma biçimleri yaygınlaştırılacaktır. Çocuk ve yaşlı bakımı başta olmak üzere bakım hizmetlerine kolay ve ucuz erişimleri sağlanacak, Kadınlara işgücü yetiştirme eğitimleri verilecektir. Kadınlara iş kurma alanında mesleki bilgi, rehberlik ve danışmanlık hizmetleri verilecektir.
Tedbir 3.3. Özürlülerin işgücüne ve istihdama katılımları artırılacaktır.	Özürlüler İdaresi Başkanlığı (ÖZİDA)		Maliye Bakanlığı ÇSGB, MEB, DPT, Hazine Müsteşarlığı, İŞKUR, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK), Yerel yönetimler, İşçi ve İşveren Sendikaları Konfederasyonları, Meslek Kuruluşları		Aralık Sonu	Tanımlı meslek grupları ile mevcut özür türleri eşleştirilerek, hangi özür grubunun hangi meslekleri yapabileceği tespit edilecektir. Korumalı işyerlerinde devlet tarafından sağlanacak teknik ve mali destekler konusunda çalışma yapılacaktır.

Tedbir 3.4. Özürlü ve eski hükümlü istihdamı konusunda düzenleme yapılacaktır.

ÇSGB

Maliye Bakanlığı, Adalet Bakanlığı, DPT, Hazine Müsteşarlığı, SGK, İŞKUR, ÖZİDA

Aralık Sonu

İşverenlerin İş Kanununa göre çalıştırmakla yükümlü olduğu özürlü bireyleri istihdam etmeleri halinde ödemeleri gereken SSK işveren primlerinin Hazine tarafından ödenmesi sağlanacaktır. Zorunlu eski hükümlü istihdamı düzenlemesi tamamen kaldırılacaktır. Eski hükümlülerin işe girişlerinde belirli görevler dışında sabıka kaydı istenmeyecektir.

B. EĞİTİMİN İŞGÜCÜ TALEBİNE DUYARLILIĞININ ARTIRILMASI

1. Mevcut Durum

Türkiye’nin demografik yapısı itibarıyla, orta vadede sürekli olarak artan çalışma çağı nüfusuna istihdam yaratabilmesi ve bilgi toplumuna dönüşebilmesi için önünde ciddi fırsatlar bulunmaktadır. Kısa ve orta vadede, değişen ekonominin gereklerine uygun işgücü ihtiyacını karşılayacak genç kesimlerin mesleki becerilerinin artırılması ve özellikle yüksek katma değer üretilmesini sağlayacak olan bilgi ve iletişim teknolojilerinin sunduğu imkanlardan yararlanılması, hem insan kaynağının geliştirilmesini hem de bilgi toplumuna dönüşümde ihtiyaç duyulan itici gücü ortaya çıkaracaktır.

İstihdam ve eğitim arasındaki bağın yeterince kurulamaması ve mesleki eğitimin işgücü piyasasının ihtiyaçları doğrultusunda verilememesi, insangücü niteliği ile işgücü piyasasının talebi arasında dengesizliklere yol açmaktadır. Bu durum, eş zamanlı olarak hem işsizliğe, hem de boş iş pozisyonlarına neden olmaktadır. Bu sorunlar, mesleki eğitimin işgücü piyasasının talepleri doğrultusunda biçimlendirilmesini ve ulusal mesleki yeterlilikler sisteminin oluşturulmasını gerekli kılmaktadır.

Bu doğrultuda, ulusal ve uluslararası meslek standartlarını temel alarak, teknik ve mesleki alanlarda ulusal yeterliliklerin esaslarını belirlemek, belgelendirme ve sertifikalandırmaya, ölçme ve değerlendirmeye, denetime ilişkin faaliyetleri yürütmek suretiyle mesleki ve teknik eğitim seviyesini yükseltmek için gerekli ulusal yeterlilik sistemi kurmak ve işletmek üzere kurulan Mesleki Yeterlilik Kurumu faaliyetlerine başlamıştır.

3308 sayılı Kanun ile çıraklık eğitimi konusunda önemli mesafe alınmış olmasına rağmen, mevzuatın etkili biçimde uygulanamaması mevcut sorunların çözümünü geciktirmektedir. İşletmelerin çırak istihdam etmelerinden kaynaklanan mali yükümlülükler kayıtdışı istihdamı artırmakta ve çıraklık eğitiminin güçlendirilmesini engellemektedir.

Mesleki teknik ortaöğretimde modüler yapıya geçilmesi yönünde çalışmalara devam edilmektedir. Ancak ortaöğretim kademesinde yapılan çalışmalar Meslek Yüksek Okullarına (MYO) yansıtılamamıştır. Öte yandan, Türkiye genelinde MYO’ların yaklaşık beşte biri halihazırda faal değildir. Faaliyette olanların da önemli bir kısmı bulundukları yörelerdeki sanayinin ihtiyaçlarını karşılamaktan uzaktır.
TABLO:IV. - 2006 Yılında İşgücünün Eğitim Düzeyi

(Yüzde)

	İşgücü	İstihdam	İşsiz	İKO	İstihdam Oranı	İşsizlik Oranı
Toplam	100,0	100,0	100,0	48,0	43,2	9,9
Okur-yazar olmayanlar	5,0	5,3	2,2	20,3	19,4	4,4
Lise altı eğitimliler	61,0	61,4	57,7	46,9	42,5	9,3
Lise ve dengi meslek eğitimliler	21,6	20,9	28,1	57,0	49,7	12,8
- Mesleki ve teknik lise	-	-	-	65,5	57,9	11,6
Yüksekokul ve fakülte	12,4	12,4	12,0	78,5	71,0	9,5

Kaynak: TÜİK

Türkiye’de 2006 yılında işgücünün yüzde 66’sı, istihdamın yüzde 66,7’si ve işsizlerin yüzde 59,9’u lise altı eğitim seviyesindekiler ve okur-yazar olmayanlardan oluşmaktadır. Mevcut işgücünün niteliğinin düşük olması, işgücü verimliliği ile işgücü arz ve talebi arasında yaşanan uyumsuzluk nedeniyle işgücü piyasasının etkinliğini azaltan önemli bir faktördür.

Eğitim seviyeleri itibarıyla bakıldığında, yüksekokul ve fakülte mezunları dışında kalan gruplarda eğitim seviyesi yükseldikçe işsizlik oranları da yükselmektedir. Bu durumun en önemli nedeni, eğitim seviyesi yükseldikçe özellikle yüksekokul ve fakülte mezunları için işgücüne katılma ve istihdam oranlarının artmasıdır.

2. Temel Amaç ve Hedefler

Eğitimin işgücü talebine olan duyarlılığının artırılması amacıyla hazırlanacak olan hayat boyu eğitim stratejisi dikkate alınarak, ekonominin talep ettiği alanlarda insangücü yetiştirilmesi ve eğitim ile işgücü piyasasının daha esnek bir yapıya kavuşturulması hedeflenmektedir.

3. Politika Öncelikleri ve Tedbirler

Öncelik/Tedbir	Sorumlu Kuruluş	İşbirliği Yapılacak Kuruluşlar	Süre	Yapılacak İşlem ve Açıklama
Öncelik 1: İş dünyasının talep ettiği nitelikteki işgücünün yetiştirilmesi amacıyla eğitim ile istihdam arasındaki işbirliğini güçlendirecek mekanizmalar oluşturulacaktır.
Tedbir 1.1. Mesleki eğitimde piyasanın ihtiyaç duyduğu nitelikteki insangücünü yetiştirmek için kurulan modüler sistem güçlendirilecektir.	MEB	DPT, TÜİK, İŞKUR, MYK, İl Mesleki Eğitim Kurulları, İl İstihdam Kurulları	Aralık sonu	Etkin bir işgücü piyasası analiz ve tahmin sistemi ile, ihtiyaç duyulan beceriler tespit edilerek, bu yönde modüler programlar hazırlanacak ve güncellenecektir. Uygulanmakta olan modüler sistemde öğretmenlerin yeterlilikleri artırılacak ve modül geliştirilmesi yönündeki sorunlar tespit edilerek gerekli önlemler alınacaktır.

Tedbir 1.2. İl İstihdam Kurulları ile İl Mesleki Eğitim Kurulları birleştirilerek karar alma organı haline getirilecektir.	İŞKUR	ÇSGB, MEB, MYK, İşçi ve İşveren Sendikaları Konfederasyonları, Meslek Kuruluşları	Eylül sonu	Mesleki eğitim programlarının ve içeriklerinin belirlenmesinde işletmelerin aktif katılımı sağlanacaktır. Merkezi ve yerel düzeyde, işletmelerin mesleki eğitim sistemi içerisine alınması ile eğitim-istihdam arasındaki ilişki güçlenecek, işverenler istedikleri nitelikteki işgücünü kolayca temin edebileceklerdir. İstihdam ve mesleki eğitim politikalarının yerel düzeyde belirlendiği bu iki kurulun birleştirilmesi, karar alma organına dönüştürülmesi ve etkin çalışmasının sağlanması, eğitim-istihdam ilişkisini güçlendirecektir. Bu amaçla, 3308 sayılı Meslekî Eğitim Kanunu ve 4904 sayılı Türkiye İş Kurumu Kanununda gerekli değişiklikler yapılacak ve yapılacaktır.
Tedbir 1.3 Meslek yüksek okulları (MYO) ile mesleki ve teknik orta öğretim kurumları arasında program bütünlüğünü esas alan iş bölümü ve iş birliği kurulacak; sanayi ile işbirliği içinde uygulamalı eğitim yapmaları sağlanacaktır.	MEB	İŞKUR, YÖK, MYK, İşçi ve İşveren Sendikaları Konfederasyonları, Meslek Kuruluşları, İl İstihdam Kurulları, İl Mesleki Eğitim Kurulları	Aralık sonu	MYO ve Meslek Liselerinin öğrencilerinin sanayide uygulama ve staj yapma imkanları geliştirilecektir. MYO’lar ile organize sanayi bölgeleri arasında etkin bir işbirliği İl İstihdam ve İl Mesleki Eğitim Kurulları koordinesiyle sağlanacaktır. MYO’lar meslek liselerinin müfredatlarını tekrar eder konumdan çıkarılarak, aralarında program bütünlüğü sağlanacaktır. Faal olmayan MYO’lar kapatılacak; öğrenci sayısı az ve programları yerel ihtiyaçları karşılamaktan uzak olan MYO’lar coğrafi yakınlıkları dikkate alınarak diğer MYO’larla birleştirilecektir.
Tedbir 1.4. Hayat boyu eğitim stratejisi hazırlanacaktır.	MEB	ÇSGB, DPT, İŞKUR, İşçi ve İşveren Sendikaları Konfederasyonları, Meslek Kuruluşları	Aralık sonu	AB’ye uyum sürecinde hazırlanan Hayat Boyu Öğrenme Strateji Belgesi hazırlık çalışmaları tamamlanacaktır. Söz konusu Belge ile uyumlu olarak Hayat Boyu Öğrenme Koordinasyon Kanunu Tasarısı TBMM’ye sunulacaktır.

Öncelik 2. İnsan kaynağının niteliğini geliştirmek amacıyla bilgi teknolojileri etkin kullanılacaktır.

MEB

Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, YÖK, İŞKUR, KOSGEB, MYK, İşçi ve İşveren Sendikaları Konfederasyonları, Meslek Kuruluşları

Aralık sonu

İnsan kaynağının niteliğinin geliştirilmesinde e-öğrenme yönteminin etkin kullanımı sağlanacak ve bilgi teknolojilerine erişim yaygınlaştırılacaktır. Bilgi teknolojileri ile ilgili eğitim müfredatı geliştirilecektir.

C. AKTİF İŞGÜCÜ POLİTİKALARININ GELİŞTİRİLMESİ

1. Mevcut Durum

Son yıllarda, bir yandan kamu istihdam hizmetlerini, iş yaratmayı ve işgücünün eğitimini içeren, diğer yandan başta dezavantajlı gruplar olmak üzere işgücünün istihdamının, niteliklerinin ve kazancının artırılmasını amaçlayan, ayrıca istihdamın artırılmasında ve işsizliğin azaltılmasında etkin bir araç olan aktif işgücü politikalarına verilen önem artmıştır.

İŞKUR, aktif işgücü politikaları kapsamında, iş arayanlar ile boş işlerin eşleştirilmesini, işgücü yetiştirme, mesleki eğitim ve işgücü uyum programlarını, mesleğe yöneltme, mesleki danışmanlık ve rehberlik hizmetlerinin sunulmasını, iş arama stratejilerinin geliştirilmesini, işsizler, özürlüler, kadınlar ve gençler gibi dezavantajlı grupların daha kolay iş bulmasını, girişimcilik eğitimlerini ve istihdam garantili eğitim programlarını yürütmektedir.

Aktif işgücü politikalarının geliştirilmesi çalışmaları kapsamında, 2003-2006 yılları arasında Türkiye ve AB’nin ortak finansmanıyla İŞKUR tarafından Aktif İşgücü Piyasası Programları Projesi yürütülmüştür. Bu projeden edinilen tecrübeler ışığında, 2007 yılında Türkiye ve AB’nin ortak finansmanıyla 28 ili kapsayan ve kadınlar ile gençlerin istihdam edilebilirliklerinin artırılmasını ve İŞKUR’un kurumsal kapasitesinin geliştirilmesini amaçlayan, Aktif İstihdam Tedbirleri ve Yerel Düzeyde Türkiye İş Kurumuna Destek Projesi başlatılmıştır.

Özelleştirme Sosyal Destek Projesi (ÖSDP) I Yeniden İşe Yerleştirme bileşeni kapsamında, 2001-2006 yılları arasında gerçekleştirilen ve danışmanlık, formal eğitim, işyeri eğitimi ve toplum yararına çalışma programı hizmetleri konularında toplam 773 projeden 25.184 kişi yararlanmıştır. Projedeki programları başarı ile bitiren 22.230 katılımcının 11.701’i istihdam edilmiştir. Ayrıca, proje kapsamında verilen küçük ölçekli iş kurma danışmanlığı hizmetleriyle 414 küçük ölçekli işletme kurulmuş ve bu işletmelerde 1.230 kişilik istihdam sağlanmıştır. ÖSDP II kapsamında ise Ekim 2007 itibarıyla uygulanan 254 projede 5.228 kişiye danışmanlık, formal eğitim, işyeri eğitimi ve toplum yararına çalışma programı hizmetleri sağlanmış ve bu kişilerin 2.791’i istihdam edilmiştir.

2. Temel Amaç ve Hedefler

Aktif işgücü politikalarının işgücü piyasasının ihtiyaçları doğrultusunda geliştirilmesi ve bu kapsamda sunulan hizmetlerin kalitesinin yükseltilmesi temel amaçtır.

3. Politika Öncelikleri ve Tedbirler

Öncelik/ Tedbir	Sorumlu Kuruluş	İşbirliği Yapılacak Kuruluşlar	Süre	Yapılacak İşlem ve Açıklama
Öncelik 1. Aktif İşgücü Programları etkin olarak uygulanacak ve yaygınlaştırılacaktır.
Tedbir 1.1. İşgücü piyasası bilgi sistemi oluşturulacaktır.	İŞKUR	ÇSGB, DPT, TÜİK, MPM, KOSGEB, İşçi ve İşveren Sendikaları Konfederasyonları, Meslek Kuruluşları	Aralık Sonu	Aktif işgücü programlarının etkin bir biçimde tasarlanması ve uygulanması, programların hangi hedef kitleye yöneleceğinin ve işgücü piyasasında ne tür programlara ihtiyaç duyulduğunun belirlenmesi için işgücü piyasası bilgi sistemi oluşturulacaktır.
Tedbir 1.2. Tarım sektöründen açığa çıkan işgücünün nitelik ve beceri düzeyi yükseltilecektir.	İŞKUR	ÇSGB, MEB, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, DPT, KOSGEB, İşçi ve İşveren Sendikaları Konfederasyonları, Meslek Kuruluşları, Sivil Toplum Kuruluşları	Aralık Sonu (Devamlı))	Tarım sektöründen hızlı bir biçimde ayrılan işgücünün diğer sektörlerde istihdam edilebilmesi için işgücü piyasasının ihtiyaçları doğrultusunda nitelik ve becerilerle donatılması gerekmektedir. Bu bağlamda, tarım sektöründen ayrılan işgücüne aktif işgücü politikalarının uygulanmasına önem verilecektir.
Tedbir 1.3. İstihdam garantili mesleki eğitim programları yaygınlaştırılacaktır.	İŞKUR	MEB, MYK, KOSGEB, İl İstihdam ve İl Mesleki Eğitim Kurulları, İşçi ve İşveren Sendikaları Konfederasyonları, Meslek Kuruluşları, Sivil Toplum Kuruluşları	Aralık Sonu (Devamlı)	Yapılacak işle ilgili temel iş bilgisi ve becerilerini içeren teorik ve pratik bilgilerin iş başında bir arada verildiği, iş standartlarını ve kaliteyi ön planda tutan, işsiz için kalıcı bir iş, işveren için de yetişmiş çalışan bulma fırsatı sunan istihdam garantili eğitim programlarının sayısı artırılacaktır. Başta yeni kurulmakta olan ve ek yatırım yapanlar olmak üzere, işletmeler bilgilendirilerek istihdam garantili programların yaygınlaşması sağlanacaktır.
Öncelik 2. Aktif işgücü politikalarının uygulanmasına yönelik kaynaklar artırılacaktır.
Tedbir 2.1. Aktif işgücü programlarına ilave kaynak aktarılacaktır.	ÇSGB	Maliye Bakanlığı, MEB, DPT, Hazine Müsteşarlığı, SGK, İŞKUR, MYK, İşçi ve İşveren Sendikaları Konfederasyonları, Meslek Kuruluşları	Aralık Sonu	İşsizlere verilen işgücü uyum hizmetlerinin yaygınlaştırılması için ilave kaynaklar sağlanacaktır.
Tedbir 2.2. Özel istihdam büroları daha etkin hale getirilerek faaliyet alanları genişletilecektir.	İŞKUR	ÇSGB, MYK, İşçi ve İşveren Sendikaları Konfederasyonları, Meslek Kuruluşları, İl İstihdam Kurulları, İl Mesleki Eğitim Kurulları, Özel İstihdam Büroları	Aralık Sonu	Özel istihdam bürolarının açılmasının özendirilmesi ve bu bürolarca yapılacak faaliyetlerin çeşitlendirilmesi sağlanacaktır. Bu kapsamda 4857 ve 4904 sayılı Kanunlarda gerekli mevzuat değişiklikleri yapılacaktır.

Öncelik 3. İŞKUR’un kurumsal kapasitesi geliştirilecektir.	İŞKUR	Maliye Bakanlığı, ÇSGB, DPT Müsteşarlığı, İşçi ve İşveren Sendikaları Konfederasyonları	Aralık Sonu	İŞKUR’un, küreselleşme ve teknolojik ilerlemelerin işgücü piyasasında meydana getirdiği değişimlere uyum sağlaması amacıyla; yerel düzeydeki ihtiyaçlar da göz önünde bulundurularak, kurumsal kapasitesi geliştirilecek, hizmet alanı çeşitlendirilecek ve hizmet sunduğu hedef gruplar genişletilecektir.
Öncelik 4. İstihdam yaratmayı amaçlayan mikro ölçekteki projeler desteklenecektir.
Tedbir 4.1. Yerel ve Sektörel İstihdamı Teşvik Programı oluşturulacaktır.	ÇSGB	Maliye Bakanlığı, MEB, DPT, Hazine Müsteşarlığı, İŞKUR, İşçi ve İşveren Sendikaları Konfederasyonları, Yerel Yönetimler, Üniversiteler	Aralık Sonu	Yerel ve sektörel düzeyde ortaya çıkan istihdam sorunlarının ilgili tüm tarafların ortaklığıyla çözümünü teşvik etmek amacıyla Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bünyesinde, AB Katılım Öncesi Fonlarının uygulama mekanizması da örnek alınarak, Yerel ve Sektörel İstihdamı Teşvik Programı oluşturulacak, bu kapsamda, istihdamı artırmayı, eğitim ile işgücü piyasası ilişkisini güçlendirmeyi hedefleyen çok ortaklı küçük ölçekli projeler desteklenecektir.