Auditorlik majburiyatlari va auditorlik xizmatlaridan foydalanuvchilarning kutayotgan natijalari
Auditorlik xizmatlaridan foydalanuvchilar keng miqyosda tekshiriluvchi tomon (kompaniya boshqaruv kengashi) va uchinchi shaxslar (aksiyadorlar, bankirlar, kreditorlar, xodimlar, mijozlar va boshqa guruhlar) deb tasniflanishi mumkin. Ushbu guruhlarning har biri auditorlik majburiyatlari bo’yicha o’ziga xos natijalarni kutadi. Auditorlarning quyidagi majburiyatlari yuzasidan kutilayotgan natijalar:
■ moliyaviy hisobotlarning adolatliligi to’g’risida fikr berish;
■ kompaniyaning ish yuritishni davom ettirish, qobiliyati haqida fikr berish;
■ kompaniyaning ichki nazorat tizimi to’g’risida fikr bildirish; ■ firibgarlikning yuzaga kelganligi haqida fikr bildirish;
■ noqonuniy xatti-harakatlar yuzaga kelganligi to’g’risida fikr bildirish.
Bu vazifalarning har biridagi hozirgi o’zgarishlar ushbu bobning qolgan qismida muhokama qilinadi.
Xalqaro audit bozoriga ta’sir ko’rsatadigan tadqiqotlar va qonunlarga misollar
Kutilayotgan natijalar bilan bog’liq ayrim muammolarga qisman javob beradigan ikkita muhim tadqiqot (COSO hisoboti hamda Birlashtirilgan kodeks va Turnbull hisobotiga olib keladigan Cadbury hisoboti) o’tkazildi va oxirgi qoidalar 2002-yilgi Sarbanes-Oxley buxgalterlik Qonuniga muvofiq qabul qilindi.
COSO hisoboti Treadway komissiyasi homiylik tashkilotlari qo’mitasi tomonidan chop etilgan. COSO hisobotida quyidagilar belgilab o’tilgan:
■ ichki nazorat va uning tarkibiy qismlariga tegishli tushunchalarni uyg’unlashtirish;
■ ichki nazorat sifatini baholashga yordam berish;
■ boshqaruvning ichki nazorat tizimini yaratish, rahbariyatga o’z kompaniyasidagi ichki nazoratni zamonaviy nazorat texnologiyalari bilan taqqoslash imkonini berish;
■ ichki nazoratning muvofiqligi to’g’risida tashqi hisobot uchun asos yaratish.
Ushbu maqsadlarning barchasi audit xizmatiga ta‘sir etishi mumkin bo’lsa-da, ikkinchidan, bu mavzu alohida ahamiyat kasb etadi, chunki u kompaniyaning ichki nazorat tizimining sifati to’g’risida ichki auditor tomonidan tasdiqlanishi mumkin. COSO hisoboti Ichki nazorat komponentlari deb nomlangan 7-bob bo’yicha keng muhokama qilinadi.
