Çukurova üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

AİLE İŞLETMELERİNDE YÖNETİMİN BİR SONRAKİ KUŞAĞA DEVRİNDE

KARŞILAŞILAN SORUNLARIN TESPİTİNE VE BU SORUNLARIN ÇÖZÜMÜNE

İLİŞKİN BİR ARAŞTIRMA

Mustafa ÇALIŞKAN

YÜKSEK LİSANS TEZİ

ADANA / 2011

İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER 2

AİLE İŞLETMELERİ VE YÖNETİM DEVRİ 3

1.GİRİŞ 3

1.1.ÇALIŞMANIN ÖNEMİ 4

1.2.ÇALIŞMANIN AMACI 5

1.3.ÇALIŞMANIN PLANI 6

2.İŞLETME KAVRAMLARI 6

2.1.İŞLETME KAVRAMI VE ÇEŞİTLERİ 6

2.1.1.İŞLETMENİN TANIMI 6

2.1.2.İŞLETME ÇEŞİTLERİ 7

2.1.2.1.Faaliyet Esasına Göre İşletme Çeşitleri 7

2.1.2.2.Sermaye Mülkiyet Esasına Göre İşletme Çeşitleri 7

2.1.2.3.Büyüklük Esasına Göre İşletme Çeşitleri 7

3.AİLE ŞİRKETLERİ 8

3.1.AİLE ŞİRKETLERİ NEDİR? 8

3.1.1.AİLE İŞLETMELERİNİN ÖZELLİKLERİ 9

3.1.2.AİLE İŞLETMELERİNDE GELİŞİM EVRELERİ 13

3.1.2.1.Birinci Nesil Aile İşletmeleri 13

3.1.2.2.Büyüyen ve Gelişen Aile işletmeleri 15

3.1.2.3.Kompleks Aile İşletmeleri 16

3.1.2.4.Sürekli Olmayı Başaran Aile İşletmeleri 17

3.1.3.AİLE ŞİRKETLERİNİN GÜÇLÜ VE ZAYIF YANLARI 17

3.1.3.1.Aile İşletmelerinin Güçlü Yanları 18

3.1.3.1.1.Sermaye Yapısı/Finansman 18

3.1.3.1.2.Karar alma 18

3.1.3.1.3.Ekip ruhu/Sinerjisi 18

3.1.3.1.4.Güçlü Aile Bağları 18

3.1.3.1.5.Bilgi Birikimi Ve İşe Uyum 19

3.1.3.1.6.Kurum kültürü 19

3.1.3.1.7.Esneklik kabiliyeti 19

3.1.3.1.8.Tanınmış Aile Unvanının Sağladığı Sosyal Çevre ve İş çevresiyle iyi İlişkiler 20

3.1.3.1.9.Aile İşletmelerinin Ülkelerine Olan Bağlılıkları 20

3.1.3.2.Aile Şirketlerini Zayıf Noktaları 20

3.1.3.2.1.Finansman Yetersizliği 20

3.1.3.2.2.Yanlış İstihdam Politikası 21

3.1.3.2.3.Yetki ve Sorumlulukların Belirsizliği 21

3.1.3.2.4.Yönetim Tarzı 21

3.1.3.2.5.Eğitim Politikası(zlığı) 22

3.1.3.2.6.Aile Kültürü 22

3.1.3.2.7.Çıkar Çatışmaları 22

3.1.3.2.8.Verilere Dayalı Analize İtibar Edilmemesi 23

3.1.3.2.9.Girişimcinin (Kurucu patron) Tecrübesi 23

3.1.3.2.10.Devir Planının Olmayışı 23

3.1.3.2.11.Hissedarların Şirket Karar Mekanizmasında Yer Alma Arzusu 23

3.1.3.2.12.Nepotizm Sorunu 24

3.1.3.2.13.Ücretlendirme Sorunu 24

4.AİLE İŞLETMELERİNDE YÖNETİM 25

4.1.AİLE İŞLETMELERİNDE YÖNETİM 25

4.2.AİLE İŞLETMELERİNİN YÖNETİMİNDE ÇATIŞMALAR VE YÖNETİMİ 27

4.3.AİLE İŞLETMELERİNİN YÖNETİMİNDE İSTİHDAM POLİTİKASI VE PROFESYONELLEŞME 28

4.4.AİLE İŞLETMELERİ YÖNETİMİNDE KARAR ALMA 29

4.5.AİLE İŞLETMELERİNDE DEĞİŞİM 30

4.5.1.Kurucu Kontrolündeki İşletme 30

4.5.2.Kardeş Ortaklığı 31

4.5.3.Kuzen Konsorsiyumu 32

5.AİLE İŞLETMELERİNDE YÖNETİM DEVRİ 33

5.1.AİLE İŞLETMELERİNDE YÖNETİM DEVRİ 33

5.2.AİLE İŞLETMELERİNDE VÂRİSTE BULUNMASI GEREKEN ÖZELLİKLER 34

5.2.1.Kurucu/Yönetici ile varis arasındaki ilişkiler 38

5.2.2.Diğer Aile Üyeleriyle Varis Arasındaki İlişkiler 38

5.2.3.Ailenin Sürekliliği 39

5.2.4.Varisin Yetenekleri 39

5.2.5.Varisin Kişilik Özellikleri 39

5.2.6.İsletmenin Mevcut Hisse Yapısı 40

5.3.AİLE İŞLETMELERİNDE KURUCU/YÖNETİCİ KAYGILARI 40

5.4.AİLE İŞLETMELERİNDE SÜREKLİLİK PLANI 41

5.5.AİLE İŞLETMELERİNDE DEVİR PLANI 41

5.5.1.Aile İşletmelerinde devir planı Önündeki Engeller 43

5.5.2.Aile İşletmelerinde Devir Planlamasında Yapılan Eksiklikler 46

5.6.BİR SÜREÇ OLARAK DEVİR 47

5.6.1.Devir Sürecinde Kurucunun Rolü 49

SONUÇ 51

TABLOLAR LİSTESİ 53

KAYNAKLAR 53

AİLE İŞLETMELERİ VE YÖNETİM DEVRİ

1. GİRİŞ

Aile işletmeleri tüm dünyada sayısal olarak büyük önem arz etmektedir. Hemen hemen her ülkede ekonomik faaliyetlerin en büyük kısmını aile işletmeleri gerçekleştirmektedir. Aile şirketleri ekonomik krizlerden çok fazla etkilenmeden çıkabilmektedir. Fakat aile içi çekişmeler sebebi ile yok olmaktadırlar. Bu işletmelerin %70’i kurucusunun emekli olmasından ya da ölmesinden sonra satılmakta veya tasfiye edilmektedir. Küreselleşen dünya ekonomi ve bunun getirdiği acımasız rekabet koşulları bulundukları ülkelerin ekonomilerinde önemli bir yere sahip olan aile şirketlerine tehdit etmektedir. Bu rekabet ortamında aile şirketlerinin ömürlerini uzatabilmek ve firmayı bir sonraki kuşağa aktarabilmek bir süreci gerektirmektedir. Bu şirketler üzerinde yapılan çalışmalarda sürekliliğin gerçekleştirilmemesinin sebeplerinin başında, şirket belirli bir büyüklüğe ulaştığı ve gerekli şartlar oluştuğu halde kurumsallaşma çalışmalarının başlatılmaması gelmektedir. Bu çerçevede en büyük handikap kurucu kişiden sonra şirketi yönetecek ikinci nesil aile üyesinin belirlenmesi ve hazırlanmasını sağlayacak olan devir planlamasının yapılmamasıdır. Bu işletmelerin kurucularının iş başında olmasından sonra varlıklarını sürdürememeleri sosyal ve ekonomik sonuçlara yol açmaktadır. Şirketin tasfiyesi sadece aile için değil ülke için de sosyal ve ekonomik sonuçlara yol açmaktadır. Yapılan çalışmalarda aile işletmelerin bir kuşaktan diğerine devredilmesinde en önemli faktörün devir planlaması olduğunu göstermektedir. Bu planlamadaki başarısızlık otorite ve mülkiyet dağılımında boşluk oluşturacaktır. Varisler arasında tartışmalar yaşanacak ve şirket için gerekli kararlar alınamayacaktır.

Bu çalışma sırasında önerileri ve değerli katkılarıyla, özverisini esirgemeyen hocam Prof. Dr. Azmi YALÇIN’A, manevi desteklerini esirgemeyen aileme teşekkür ederim.

MUSTAFA ÇALIŞKAN

ADANA 2011

1.