Çukurova üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ

AİLE İŞLETMELERİNDE YÖNETİM

1. AİLE İŞLETMELERİNDE YÖNETİM

Aile işletmelerinde yönetimin bilinmesi yönetimin sonraki kuşaklara devredilmesini kolaylaştırmaktadır. Tüm işletmelerde söz konusu olan işletme yönetimi ilke ve kuralları, genel olarak aile işletmeleri içinde geçerlidir. Ancak sahip oldukları bazı özellikleri dolayısıyla aile işletmelerinin yönetimi, kendine has bazı farklılık göstermektedir.

Aile işletmeleri hakkında yapılan bir araştırmada aile işletmelerinin yönetiminde önem verdikleri kriterleri aşağıdaki gibi bulunmuştur. (AYDEMİR, B 2004, s.611–612)

• 
  Aile dışı çalışanların sürekli denetlenmesini sağlayan bir sistemin varlığı
  
• 
  Ailenin değişime ve yeniliğe açık olması
  
• 
  Aile dışı çalışanların yetki ve sorumluluklarının kıdem, başarı ve liyakate göre verilmesi
  
• 
  Aile sorunlarının iş sorunlarından tamamen ayrı tutulması
  
• 
  Ülke iç-dış, sosyo-ekonomik ve kültürel değişimlerin sürekli, incelenmesi ve buna göre işletmeye yön belirlenmesi
  
• 
  Aile dışı çalışanların görev dağılımında uzmanlığın esas alınması
  
• 
  Personel alımında işin gereklerine uygun seçim ve yerleştirme sisteminin olması
  

Aile işletmelerinde yönetimde önem verilen konular, aslında aile işletmelerinde yaşanan sorunları da göstermektedir. Yine aynı araştırmanın sonucuna göre, aile işletmelerinde yönetim başarısı açısından en çok önem verilen beş konu sırayla şunlardır (AYDEMİR, B. 2004 s.611–612).

• 
  Birimler arası iyi bir işbirliği ve iletişimin olması
  
• 
  İşletmenin kendine has bir kimliğinin olması
  
• 
  Personel alımında işin gereklerine uygun seçim ve yerleştirmece olması
  
• 
  Stratejik plan olması
  
• 
  İşletmenin kurumsallaşması
  

Aile işletmelerinde yönetimde karşılaşılan sorunlar diğer işletmelerin yönetiminde karşılaştığı sorunlardan farklı olmaktadır. Aile işletmelerinde yönetim sorunları ağırlıklı olarak insan kaynakları ve ilişkilere yönelik sorunlar olarak dikkat çekmektedir. Aile işletmelerinin yönetimi sırasında sıkça karşı karşıya gelinen sorunlar aşağıdaki gibi sıralanmıştır(ERDOĞMUŞ, N. S.94)

• 
  Aile işletmesinin yönetime kimin hangi şartta katılacağıdır.
  
• 
  İşletmede gelecekte söz sahibi olacak, işletme sahibi ve yöneticilerinin hazırlanması
  
• 
  Aile işletmesini yönetmede girişimciye nasıl yardımcı olunacağı
  
• 
  Likitide ve emlak vergileri
  
• 
  Aile dışı profesyoneller için aile işletmesini cazip kılarak, onları temin etme ve elde tutabilme
  
• 
  Aile üyelerinin ücretlerinin belirlenmesi
  
• 
  Varisleri kimin seçeceği ve nasıl seçileceği
  
• 
  Aile uyumunun güçlendirilmesi
  

Bir başka çalışmada aile işletmelerinin karşılaştığı sorunlar şu başlıklarda ele alınmıştır. (GENÇ, N. 2004, s.24–25).

• 
  Kuşak çatışması
  
• 
  Nüfus problemi
  
• 
  Roller çatışması
  
• 
  İşin çekirdeğinden gelme eski alışkanlıkların devamı
  
• 
  Geleceğe yönelik planlama eksikliği ( Benden sonra ne olacak sorusu)
  
• 
  Güç kavgası
  
• 
  Dedikoducular
  
• 
  Profesyonelleşmeme ve yüksek iş gücü devir oranı
  

Aile işletmelerinde yönetim sorunlarını incelerken değinilmesi gereken kritik konulardan biriside yönetim muhasebesi ile ilgilidir. Aile işletmelerinde bütçeleme ve raporlama sorunun olduğu görülmektedir (ÇAKIROĞLU, P. 2004, s.86.). Bütçeleme ve raporlama bir kar planlama ve kontrol aracı olduğu için bu konudaki eksiklik ve yetersizlikler göz ardı edilmemelidir. Aile işletmelerinin yönetim bakımından en belirgin özelliği, işletme sahipliği ve yöneticiliğinin ayni kişide toplanmasıdır. Aile işletmesinde sahiplik ve yöneticiliğin aynı elde toplanması, işletmenin kuruluş ve gelişme dönemlerinde önemli bir avantaj olmaktadır. Ancak büyümenin belli bir aşamaya gelmesi ile birlikte işletme sahipliği ve işletme yöneticiliğinin aynı elde kalmaya devam etmesi işletme yönetiminde profesyonelleşmeyi engellemektedir. Çünkü işletme sahipliği ve işletme yöneticiliği farklı rol ve sorumluluklar getirmektedir. Özellikle büyüme sürecinde sahiplik ve yöneticilik rol ve sorumluluklarının ayrıştırılması işletmenin başarısı ve performansı için büyük önem arz etmektedir.

Aile işletmelerinde yönetimden bahsederken işletmenin hayat dönemi ve kurucunun yönetim tarzı dikkate alınması gereken iki önemli faktördür. İşletmenin hayat aşaması ve kurucunun tarzı, işletme sahip ve yöneticiliğinin tek elde toplanması veya ayrışmasını etkilemektedir. İşletmenin kuruluşunun ilk yıllarında sahiplik yanında, yönetim fonksiyonları da büyük ölçüde merkezi bir biçimde yürütülmektedir. Kurucu, öncelikle yöneticinin görevleri olan planlama, örgütleme, yürütme, koordinasyon ve denetleme faaliyetlerini de üstlenmiştir. Bu faaliyetlerin yürütülmesinde işletme sahibi tek kara verici olduğu için, işletme yönetiminde kurumsallaşma sağlanamamakta veya gecikmektedir. İşletme ilerleyen hayat aşamalarında yönetim fonksiyonlarının işletme sahibinden profesyonel yöneticiye geçmesi nispeten daha kolay olmaktadır. Böylece işletme yönetimi, işletme kurucusu ve sahibinin kişisel tarzı yerine, kurallar, standartlar ve prosedürlere göre yürütülmeye başlanmaktadır.

2. AİLE İŞLETMELERİNİN YÖNETİMİNDE ÇATIŞMALAR VE YÖNETİMİ

Aile isletmeleri benzersiz bir dinamik güce sahiptirler. Çoğu aile isletmelerinde, aile üyeleri anahtar bilgilere ve karar verme yetkilerine sahiptirler. Çünkü üyelerin bağlantıları ve içerden bilgi sağlamaları mümkündür hatta isletmede yasal pozisyonları olmasa bile isletmede

informal bir güce sahiptirler. Fakat belli bir kariyer planlaması yapılmaması ve kurumsallaşmanın sağlanamaması bu dinamik gücü olumsuz etkilemekte, çatışmalara neden olmaktadır.(AYKAN, E.2008.S.137)
Aile işletmeleri, aile ve işletmeden oluşan iki öğeli kompleks bir niteliğe sahiptir. Aile üyeleri, hem aile sisteminin hem de işletme sisteminin bir parçasıdır. Bu durum çatışma potansiyeli barındırmaktadır. Çünkü her sistemin kendi kural, rol ve gereklilikleri vardır. Aile sisteminde duygusallık ve yakın ilişkiler önemli faktörler iken; işletme sistemi rasyonelliğin ve biçimsel ilişkilerin daha baskın olduğu sistemdir. Aile ve işletme sistemleri arasında anlayış farklılıkları çatışmaya neden olmaktadır (ERDOĞMUŞ, N. 2007.s.101).
Aile işletmelerinde karşılaşılan ve çatışmaya neden olan başlıca faktörler şunlardır:

• 
  Rol çatışması(baba-patron):Evde baba rolü, işte patron rolü oynanmaktadır. Davranış düzleminin değişmesine rağmen rol değişmesi gerçekleşmezse çatışma çıkmaktadır.
  
• 
  Çocuğun ailedeki algılanmasının işte de devam etmesi: İş ortamında çocuğun işle ilgili değerlendirilmesi yerine ailedeki durumunu fazlaca dikkate alınması. Çocuk büyüse de babasının gözünde hala çocuk olarak kalması
  
• 
  Aile ile işletme sırlarının karışması
  
• 
  Ailenin isteklerinin işletme gerekleriyle uyuşmaması: İşletme kuralları liyakate göre işe eleman alımını öne çıkarırken, aile kuralları tanıdıkların işe alınmasında kolaylık gösterilmesi ve öncelik tanınmasını vurgular.
  
• 
  Çocukların ücretlerinin eşit mi yoksa performansa göre mi olacağı: Ailenin bir üyesi olarak çocuk işletmede çalışmasa bile ücret alacak mı? Bu ücret neye göre olacak? Sadece hissedar olarak mı kalacak?
  

3.