Çukurova üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ

ÇALIŞMANIN ÖNEMİ

Tüm dünyada aile şirketleri sayısal olarak büyük önem arz etmektedir. Yaşam süreleri açısından aile şirketleri ile ilgili istatistiklere bakıldığında, Türkiye ile paralellik arz ettiği ve ortalama 24–25 yıl civarında olduğu görülmektedir. Bununla birlikte, örneğin ABD, İngiltere, İtalya ve İspanya gibi ülkelerde 6. ve 7. Kuşaktan hala yönetiminde yer aldığı, yaklaşık 300–400 yıldır faaliyet gösteren aile şirketleri söz konusu iken, ülkemizde benzer örneklere rastlamak mümkün değildir. (ALAYAOĞLU, N.2003 S. 3)

Son yıllarda iş hayatını değiştiren üç önemli gelişme yaşanmıştır: Bilgi ve iletişim teknolojisindeki gelişmeler, sürekli artan rekabet ve küreselleşme. Bu gelişmeler iş yapma biçimini değiştirmiştir. Örneğin çalışanların haberleşmesinden, hammadde tedarikine, para ödemeden pazarlamaya bütün işler eskiye göre daha farklı biçimde yürütülmeye başlanmıştır. Bu değişim, organizasyon yapılarının farklılaşmasını beraberinde getirmiştir. İsletmeler bu yeni duruma uyabilmenin yollarını araştırmaya başlamışlardır. Bu doğrultudaki araştırmalar sonucu yeni “organizasyon yapıları” ve “iş yapma yöntemleri” ortaya çıkmıştır. Bu yeni yapılanma tarzları ve yöntemler olaylara “sanayi toplumu” kavramları ve bakış açısı yerine“bilgi toplumu” kavram ve bakış açısından bakmaya başlamıştır. Adı geçen farklı bakış açısı Burns ve Stalker tarafından geliştirilen, “mekanik” ve “organik” organizasyon yapıları sınıflandırılmasıyla açıklanabilir. Burns ve Stalker “çevre” unsurunu “teknoloji ve pazardaki değişme hızı” boyutuna göre incelemişlerdir. Buradaki değişme hızı yeni buluşların ortaya çıkması, teknolojik yenilikler, yeni ve değişik mal talebindeki artış gibi konuları içermektedir. Teknoloji ve pazar ile ilgili bu tür değişimler ve değişim hızı isletmelerdeki yönetim süreçlerini etkileyen en önemli unsur olarak belirlenmiştir. “Mekanik organizasyon yapısı”, çevre koşullarının durgun ve dengeli, değişim hızının çok az olduğu durumlarda en uygun yapı, “organik yapı” ise çevre koşullarının sürekli ve hızlı olarak değiştiği durumlarda en uygun organizasyon yapısıdır(BARAZ, B.2008.S.61)
Aile işletmeleri de bu gelişmelerle karşı karşıyadır. Aile işletmesini hem sağlıklı bir şekilde yönetip, hem de bir sonraki nesle devir büyük önem taşımaktadır.
Her ülke ekonomisi için çok önemli olan aile şirketleri üzerinde özellikle durulması, değişik boyutlarıyla incelenmesi ve üzerinde çalışma yapılması gereken bir alandır.

2. ÇALIŞMANIN AMACI

• 
  Aile şirketleri ülkemizde ekonominin bel kemiğini oluşturmaktadır. Bu işletmelerin bir sonraki nesle devir edilmesi önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Şirket sahipleri yönetimin devredilmesi sürecinde;
  
• 
  Ailenin sahipliği ve yönetimi elinde tutması
  
• 
  Ailenin sahipliği koruyup dışarıdan yönetici istihdam etmesi
  
• 
  Firmayı başkasına satmak
  
• 
  Firmayı kapatmak alternatiflerinden bir tanesi seçmek durumu ile karşıyadır. (GÜNEL, R 2005 s.2)
  

Küçük ve orta büyüklükte şirketlerin toplam işletmelere oranı; ABD’de %97,1, Almanya’da %99,8, Japonya’da %99,4 ve Türkiye’de %98,8’dir. Diğer taraftan ABD’de kayıtlı şirketlerin %90’ı, İspanya’da %80’i, İtalya’da %95’i aile şirketidir. Bütün bu verilere rağmen aile şirketleri yaygın düşüncenin aksine her zaman küçük şirket anlamına gelmiyor. Bir ailenin kontrolünde olan şirketlere büyüklük açısından bakıldığında listede dünya ölçeğinde Ford, Levi Slrauss, Este Lauder, L’oreal gibi çok uluslu dev şirketler; Türkiye’de ise tanınmış aile şirketleri arasında Sabancı, Koç, Doğuş, Eczacıbaşı ve Ülker gibi büyük gruplar yer almaktadır. (ALAYOĞLU, N.2003 s.13)

Aile işletmelerinin ekonomide bu kadar önemli bir yere sahip olması, bu işletmelerin yaşamalarının devamının çok elzem olduğunu göstermektedir. Bu çalışmamızda aile işletmeleri üzerinde bir takım konuları inceleyip yönetimin sorunsuz devir edilmesi konusunda çalışmaları incelenecektir.

3. ÇALIŞMANIN PLANI

Çalışmamızda öncelikle işletme kavramları üzerinde durulacaktır. Elbette bu çalışmada işletmeler önemli bir yer tutmaktadır. Üçüncü bölümde aile şirketleri kavramı incelenecek ve aile işletmeleri hakkında bazı temel konular anlatılacaktır. Aile işletmelerinin güçlü ve zayıf yönleri, ana hatları ile tartışılacaktır. Dördüncü bölümde aile işletmelerinde yönetim kavramları üzerinde çalışılacaktır. Çalışmamızın son bölümünde ise aile işletmelerinde yönetim devri üzerinde çalışılacaktır.

2. İŞLETME KAVRAMLARI

1. İŞLETME KAVRAMI VE ÇEŞİTLERİ

İşletme kavramının genel bir tanımı yapıldıktan sonra, farklı esaslara göre işletme çeşitleri açıklanacak ve aile işletmelerinin bu kapsam içerisinde bulunduğu yer tespit edilecektir.

1. İŞLETMENİN TANIMI

İşletme basit olarak; insanların ihtiyaçlarını karşılamak üzere mal ve hizmet üreten bir ekonomik birim olarak tanımlanabilir. Bir ülke ekonomisinin mikro organizmaları veya küçük birimleri olarak işletmeler faydalı mal ve hizmet üreterek, bunları ihtiyaç olanlara arz ederler.

İşletmelerin varlık nedenleri pazara mal veya hizmet üretmektir. Kendi ihtiyaçları için mal veya hizmet üreten kişiler veya kuruluşlar işletmeyi oluşturamazlar.
İşletmelerin tek fonksiyonu üretim yapmak değildir. İşletme üretimle birlikte pazarlama, finansman ve personel yönetimi fonksiyonlarının da yerine getirir. (YALÇIN, A. 1993,7)

2. İŞLETME ÇEŞİTLERİ

İşletmeleri çok farklı açılardan sınıflandırmak mümkündür. Anca burada sadece konuyla ilgili birkaç sınıflandırmaya yer verilecektir. İşletmeleri; faaliyet, sermaye mülkiyeti, büyüklük ve yönetim esaslarına göre sınıflandırabiliriz.

1. Faaliyet Esasına Göre İşletme Çeşitleri

İşletmeler, faaliyet konularına veya hangi faaliyet dalında mal ve hizmet ürettiklerine göre çeşitli şekilde sınıflandırabilirler. Bu bakımdan üç ana sektöre göre; tarımla uğraşan, sanayi ile uğraşan ve ticaretle uğraşan işletmeler olarak ayırım yapılabilir. ( YALÇIN, A 1993, s.8)

2. Sermaye Mülkiyet Esasına Göre İşletme Çeşitleri

İşletmelerde sermayenin sahibi göz önüne alınarak üç gruba ayrılabilir:

Özel işletmeler,

Kamu işletmeleri,

Yabancı sermayeli işletmelerdir.(YALÇIN, A. 1993 s.8)

3. Büyüklük Esasına Göre İşletme Çeşitleri

İşletmeleri, genellikle ya tek kişi tarafından yönetilen ya da bir aile tarafından yönetilen, işlem hacimleri ve çalıştırdıkları işçi sayısı az olan küçük ve orta işletmeleri ile içinde faaliyet gösterdiği piyasanın önemli bir bölümü denetimi altında bulunduran büyük ölçekli işletmeler olarak ikiye ayırabiliriz. (YALÇIN, A 1993. s.10)

3.