D. O‘rinbayeva m. Rahimova
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- O‘ZBEKISTONNING HAYVONOT DUNYOSI
| ALP ER TUNGA
Alp Er Tunganing miloddan oldingi VII asrda yashab o‘tgan g‘oyat jasoratli, g‘ayrat-shijoatli, vatanparvar turk hukmdori bo‘lganligi haqida ko‘plab rivoyatlar mavjud. Forslar Alp Er Tungani Afrosiyob deb ataganlar. Afrosiyob va Alp Er Tunganing aslida bir kishi ekanligidan Yusuf Xos Hojibning “Qutadg‘u bilig”, Mahmud Koshg‘ariyning “Devonu lug‘otit turk” asarlari ham guvohlik beradi. Alp Er Tunga haqida xalq orasida doston ham yaratilgan bo‘lib, bizgacha to‘liq holda yetib kelmagan. Ayrim parchalar “Devonu lug‘otit turk” asarida misol tariqasida 108 keltirilgan. Unda tasvirlanishicha, Alp Er Tunga turk beklari orasida nomi mashhuri, baxt-saodatlisi, katta bilim, ko‘p hunar egasi bo‘lgan hukmdordir. Alp Er Tunganing ismi va qahramonliklari haqida turli tarixiy manbalar, badiiy asarlarda har xil fikrlar yuritilgan. Ammo bu manbalar Alp Er Tunganing shaxsi, hukmronlik qilgan davlati, yuritgan siyosati to‘g‘risida yetarlicha ma’lumot bera olmaydi. Samarqandda Afrosiyob nomi bilan bog‘liq shahar xarobalari saqlanib qolgan. Bu xarobalar Samarqandning miloddan oldingi VI asrdan melodiy XIII asrgacha bo‘lgan hududi hamda o‘sha davr hayotidan darak beradi. Afrosiyob xarobalaridan uy-joy qoldiqlari, turli-tuman ro‘zg‘or buyumlari, zargarlik bezaklari topilgan. Ayniqsa, Samarqand hukmdori saroyining xarobalari, uning devorlariga ishlangan ajoyib suratlar diqqatga sazovordir (174 ta so’z). O‘ZBEKISTONNING HAYVONOT DUNYOSI O‘zbekistonning hayvonot dunyosi juda boy va turli-tumandir. Amudaryo, Sirdaryo, Orol dengizi, Zarafshon daryosi, qator suv omborlari va ko‘llarda oltmishdan ortiq baliq turlari, yuzlab turdagi suv qushlari yashaydi. Oqqayroq, tovonbaliq, zog‘orabaliq, laqqa, ilonbosh, olabug‘a, cho‘rtan baliqlar ko‘plab ovlanadi. Ondatra, qunduz, suvsar, nutra, tulki kabi hayvonlar chiroyli mo‘ynasi uchun ov qilinadi. Bepoyon cho‘llarda, ulkan tog‘ tizmalarida, vohalarda 60 turga yaqin sudralib yuruvchilar, 90 turdan ortiq sut emizuvchilar, 410 dan ortiq turdagi qushlar tarqalgan. O‘zbekiston hayvonot dunyosi juda qadimiydir. Hayvonlarning ayrim turlari faqat shu yerning o‘zida paydo bo‘lgan. Bunday hayvonlarga orol shipi, katta kurakburun baliq, turkiston agamasi, turkiston gekkoni, qum bo‘g‘ma iloni, xo‘jasavdogar, qo‘shoyoq, ko‘k sug‘ur, ingichka barmoqli yumronqoziq va boshqalar kiradi. Tekisliklarda sirtlon, bo‘ri, chiyabo‘ri, tovushqon, asalxo‘r, tulki, jayra, tipratikon, jayron, to‘ng‘iz, bug‘u, qulon, toshbaqa, kaltakesak, ilon va echkemarlarni uchratish mumkin. Yaqingacha yo‘lbars na’ralarini ham eshitish mumkin bo‘lgan. Tog‘lar va uning atroflaridagi o‘rmonlar, chakalakzorlarda ayiq, bo‘ri, olmaxon, burgut, kalxat, qarchig‘ay, qumoy, tasqara, boltayutar, miqqiy, lochin, itolg‘i, qarg‘a, quzg‘un, kaklik, qirg‘ovullar yashaydi. Ayrim qushlar odamlar bilan qishloq va shaharlarda yonma-yon yashashga odatlanganlar. Bularga qaldirg‘och, chumchuq, musicha, mayna, kaptar, laylak kabilarni kiritish mumkin. 109 O‘zbekiston hududida zaharli ilonlarning besh turi uchraydi. Ularning zaharidan qimmatli dori-darmonlar tayyorlanadi. Ilon zahri tayyorlashda O‘zbekiston dunyoda yuqori o‘rinda turadi (199 ta so’z). Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|