Değişimin özneleri olarak çocuklar

Anlamlı bir Çocuk Katılımı Sağlanması

Devam etmeden önce, bu kılavuzlar boyunca kullanılacak birkaç anahtar terimin tanımlanması yerinde olacaktır¹⁴. “Çocuk” terimi, 18 yaşından küçük herkes için kullanılmaktadır. Ancak, bu belge boyunca örneğin “genç kişi”, “ergen” ve “gençlik” gibi başka terimler de kullanılmaktadır. Buradaki amaçlar açısından, bu terimler genel olarak 12 yaşından büyük, 18 yaşından küçük kişiler için geçerlidir. Bununla birlikte, çocukların kapasitelerin ve yapabilirliklerinin salt yaşla değil, bir dizi etmenin bileşimiyle belirlendiğini unutmamak gerekir (bakınız, Çocuklara Danışma, s. 14). Bu konu daha sonra ayrıntılı biçimde ele alınacaktır.

“Genç yetişkin” de bu belgede geçen terimler arasındadır. Bu terim, artık çocuk sayılamayacakları bir geçiş döneminde (18 yaşın üzeri) olan, ancak henüz tam yetişkin sayılamayacak kişiler için kullanılır.

Çocuk Katılımında İlkeler

Çocuk katılımını belirleyen ilkeler ÇHS’den kaynaklanmaktadır: ayrım gözetmeme; çocuğun yüksek yararı; yaşam, yaşama ve gelişme hakkı; ve çocukların görüşlerine saygı. Çocukların gelişim halindeki yeteneklerinin tanınması ve bunlara saygı gösterilmesi, saydamlık ve hesap verebilirlik ve rapor sürecine çocukların da dahil edilmesi için çaba gösterme gibi ilkeler de bunlara eklenebilir. Sayılan bu ilkeler hep birlikte, çocuklar sürece katıldıklarında bunun amaç ve uygulama açısından anlamlı ve etkili olmasını sağlayacaktır.

Ayrım gözetmeme ilkesi, kökenleri ve toplumsal kimlikleri ne olursa olsun bütün çocukların katılma fırsatına sahip olmalarını ve bunu yaparken kendilerine eşit ve saygılı davranılmasını sağlar.
Çocuğun yüksek yararının gözetilmesi birçok sorumluluğu da beraberinde getirir ve bu hep devam eden bir süreçtir. Her tür usul ve süreç çocuğun esenliğine birinci derecede öncelik tanıyarak düzenlenmelidir. Çocuğun yüksek yararı, belirlenen usuller pratikte uygulanırken de gözetilmelidir.
Yaşam, yaşama ve gelişme hakkı ilkesi benimsendiğinde dikkate alınacak birçok nokta vardır. Yaşam hakkı, salt çocuğun canının alınmamasından ibaret değildir. Aslında bu hakkın uygulanması, çocuğun zihinsel, fiziksel, ahlaki, manevi ve sosyal açılardan sorunsuz büyüyüp gelişmesini sağlayacak önlemleri almak demektir.
Çocuğun görüşlerine saygı çocuğa, kendisini etkileyen bütün konularda görüşünü belirtebilecek, eksiksiz ve yetkin bir yurttaş olarak saygı göstermek anlamına gelir. Çocuğun gelişim halindeki yeteneklerine saygı ve çocuğu katılıma davet ederken bu noktayı gözetme de aynı kapsamda değerlendirilmelidir.
Bu ilkeler ideolojiyi her süreçte yönlendirmelidir; bu yönlendirici ilkeler olmaksızın çocukların katılımı da ancak sembolik düzeyde kalır ve iş sonunda istismara bile dönüşebilir.

Konunun Sahiplenilmesi

İşin başlangıç noktası, çocuk katılımı için net bir vizyon oluşturulmasıdır¹⁵
Katılımın anlamlı olabilmesi için, çocukların kendilerini rahat hissedecekleri ve güvende olacakları bir ortam oluşturulması gerekir. Net bir vizyon belirlenmesi ve ilgili kuruluşun çocukları rapor sürecine dahil ederek ulaşmak istediği hedefleri ortaya koyması, bu tür ortamların oluşturulmasına katkı sağlayacaktır¹⁶.

Kuruluşun vizyonunun ve amaçlarının belirlenmesinde şu tür soruların yanıtlanması gerekir:

• 
  Çocukların rapor sürecine dahil edilmeleriyle ne elde edileceği düşünülüyor?
  

• 
  Çocukların rapor sürecine dahil edilmeleri sizce neden önemli?
  

• 
  Çocuklar süreçlere katılarak ne elde etmek istiyor?
  

• 
  Makro ölçekte neyin, mikro ölçekte neyin değişmesini istiyoruz?
  

Doğrudan kuruluşla ilgili kişilerin yanı sıra sürece katılacak çocukları da bu soru-yanıt çalışmasına dahil etmeyi unutmayın.

Süreçte yer alan herkes, özellikle de çocuklar, belirlenen vizyona ve hedeflere destek vermelidir. Çocukların vizyona ve hedeflere sahip çıkmalarının sağlanması önemlidir; aksi halde, çocuklar bütün bunları aynı zamanda kendi hedef ve istekleri şeklinde görmezlerse, katılımlarının da sembolik olmaktan öteye geçmeyeceğini düşünürler¹⁷. Başta atılacak bu adım, katılım sürecinin sonraki evrelerindeki havayı ve usulleri de belirler. Gene bu sayede, grubun ne tür bilgiler toplamak istediği (örneğin hazırlanacak rapor belirli bir konuya mı odaklanacak, yoksa ÇHS’nin bütün alanlarını mı kapsayacak?) ve bu bilgilerin nasıl toplanacağı (teke tek görüşmelerle mi, yoksa ülkenin tümünü kapsayan daha genel araştırmalarla mı?) gibi konular da açıklığa kavuşur.
Bunu başarmak ve vizyonla hedefleri yeniden belirleme zorunluluğundan kaçırmak için, bunları daha başta belirlerken işin içine çocukları da katmak mümkün ve gereklidir. Hedefleri belirlerken, gerçekçilikten uzaklaşmamak önemlidir; ¹⁸ çocuklar, Çocuk Hakları Komitesi’ne ilettikleri tavsiyelerin hemen bir günde yaşama geçemeyeceğini bilmelidirler. İzlemenin cereyan ettiği ülkedeki siyasal süreçlerle birlikte Komite’nin sonuç gözlemlerinin ve ÇHS’nin bu süreçlerdeki rolü mutlaka açıklanmalıdır. Gerçekçi olmak denildiğinde bunun kapsamına çocukların fikir ve inançlarını Komite’ye bildirmelerinin ve rapor bir kez tamamlandıktan sonra değişim için yürütülecek lobi faaliyetlerindeki önemli rollerinin altının çizilmesi de girmektedir.

Vaka çalışması:

Ulusal Çocuk Konseyi (Danimarka)— 2005 yılında sunulan Alternatif Rapor “Çocukların düşüncelerini, görüşlerini ve deneyimlerini kendilerinin anlatması, toplumda çocuğa yönelik algının gelişmesi ve çocukların tam bir yurttaş olarak toplumdaki yerlerini almaları bakımından önemlidir... Çocukların inançları siyasal çalışmalara bilgi girdisi sağlar ve bu çalışmaların çocuklarla ilgili daha olumlu sonuçlar vermesini temin eder.” Çocuk Derneği (İngiltere)— 1999 yılında sunulan Alternatif Rapor “Bu kez CRAE turu çocukların ve gençlerin bu süreçte yer almalarını ve haklarına ne ölçüde saygı gösterildiğini BM’ye anlatma fırsatı bulmalarını hedeflemektedir.” (Madde 12) Hollanda Çocuk Hakları HDK Koalisyonu- 2002 yılında sunulan Alternatif Rapor “Bu raporun amacı, uzmanlar komitesini, Hollanda’daki çocukların haklarına ilişkin görüşlerini ve haklara ilişkin neler bildikleri konusunda bilgilendirmektir. Rapor, ayrıca Hollanda’daki gençlere yönelik olarak da hazırlanmıştır.” Save the Children, Letonya (Letonya)— 2006 yılında sunulan Alternatif Rapor “Bu projenin hedefi, çeşitli hedef gruplardaki çocukların başlıca sorunlarını, kendilerini iyi hissetmemelerine neden olan olayları ve bu durumun düzeltilmesine yönelik önerilerini belirlemektir.”