Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin

7.2. Fərd və kollektiv

Kollektiv qarşılıqlı əlaqədə olan və ictimai faydalı fəaliyyət göstərən insan birliyidir. Yəni kollektiv fərd­lə­rin sosial birliyidir. Fərd-özünəməxsus psixoloji xüsusiy­yət­lə­ri olan başqalarından fərqlənən təbii varlıqdır. Fərd şəx­siy­yətin iradi, əxlaqi, mənəvi, intellektual və sair psixoloji keyfiyyətləri özündə birləş­dirən “mənlik” obra­zı­dır. İradə insanın öz davranışlarını tən­­zim edə bilməsi qa­biliyyətidir. İradə motivasiyanı güc­ləndirir və bu əsasda fəaliyyəti tən­zim­ləyir. İradə səy (insanın malik olduğu imkanlar, güc), inad­­kar­lıq (sözündən dönməmək), dözümlülük (çətin­lik­lə­rə tab gətirmək), qətiyyətlilik (qəti qərarlar qəbul etmək və addımlar atmaq) kimi psixoloji keyfiyyətlərin məc­mu­sudur.

Mənlik dedikdə, insanın öz “məni” ni dərk etməsi, özü­­­nü duyması başa düşülür. İnsan fərd kimi doğulur, cə­miy­­­yətdə şəxsiyyət kimi formalaşır. Fərdin cəmiyyətdə şəx­­siy­yət kimi formalaşması üçün əvvəlcə o, ictimai mü­na­­sibətlərə daxil olmalı, sonra isə cəmiyyətdə özünə məx­sus yer tutmalıdır. Yəni əvvəlcə o ictimailəşməli, son­ra özü­nəməxsus, təkrar olunmaz fərqli xüsusiyyətləri ilə fər­di­ləş­məlidir. Fərd şəxsiyyətə çevrildikcə sosial key­fiy­­yət­lərə malik olur.
Fərdi yanaşma zamanı rəhbər işçi hər bir fərdin psi­xo­logiyasını öyrənməli, onun bacarığını, qabiliyyətini də­yər­ləndirməli, yaxşı işçini pis işçidən fərqləndirməlidir. Məsələn yax­şı işçinin mükafatl­an­dırılması, əmək haqqı­nın ar­tırılması, ona maddi yardımların edilməsi, fəxri fər­man­la­rın, dip­lom­ların verilməsi, vəzifəsinin artırılması fər­di ya­na­ş­ma­nın təzahürüdür.
Kollektiv münasibət. Psixologiyada qrup dedikdə, ümu­mi mənafe naminə insanların birliyi və məcmusu başa dü­­şülür. Qrupda fərdlərin bir-biri ilə, həmçinin bütöv­lük­də cəmiyyətlə qarşılıqlı rabitəsi özünü biruzə verir.
Sosial qrupları təsnifləşdirmək olar. Həmkarlar İtti­fa­qı, Tələbə Gənclər Təşkilatları, Sahibkarlar Konfe­de­ra­si­ya­sı, ba­zar­da alıcılar və ya satıcılar qrupu, ailə, idman ko­man­­da­la­rı, müəssisə və təşkilatlarda, onun ayrı-ayrı struk­tur va­hid­lərində çalışan işçilər, əmək kollektivləri və s. Qrup­lar təş­kilat daxilində də fəaliyyət göstərə bilir. Məsələn müəs­sisələrdə idarə heyəti, səhmdarların və ya tə­sis­çi­lərin yı­ğıncağı, təftiş komissiyaları, direktorlar şu­ra­sı, el­mi şu­ra, metodik şuralar və s. misal göstərmək olar.
Qrup adam­ların elə mütəşəkkil birliyidir ki, bu bir­li­yin nə­ti­­cə­sin­də onların hər birinin fəallığı artmalıdır. Məsələn biz x, y, z subyektlərindən ibarət bir q- qrupunu təş­kil edək. Onların fəallığını isə F-lə işarə edək. Onda belə bir nəticəyə gələrik:

F(q) >F(x)+F(y)+F(z)

İnkişaf etmiş qrupun ən yüksək forması kollektivdir. Kol­lektiv fərdlərin öz xassələrini saxlamaqla onların bir­ləş­­məsindən yaranmış yeni xassəli vahiddir.