Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Elmi Metodik Şurasının

Mövzunun inkişafı üçün əsas olan faktorlar 
Seçilən mövzular birbaĢa uĢaqların maraqları, təcrübəsi və 
ümumi düĢünmə səviyəsi ilə əlaqədar olmalıdır.
Mövzu gündəlik proqram vahidində əks etdirilməlidir.
Tədris planı mövzusu sinifdə olan materialların seçilməsi iĢində 
əks etdirilməlidir. Layihəyə salınan mövzu ilə bağlı olan bütün əĢyalar, 
o cümlədən kitab, blok, su və qum olmalıdır.
Mövzu minimum bir həftə ərzində davam etməlidir. 
Müəyyən mövzu üzrə iĢin dayandırılması haqqında qərar. 
Sinifdə hər hansı baĢqa bir Ģeyə tam maraq formalaĢdığı zaman çıxarıla 
bilər. 
Sinif müəyyən müddət keçdikdən sonra bu layihənin üzərinə bir 
də qayıtmalıdır (Katz və Card. 1989).
AzyaĢlı uĢaqlar «mən kiməm?» mövzusundan istifadə etməklə, öz 
ailələri və digər uĢaqların ailələri haqqında məlumat əldə edirlər. Sosial 
/emosional, kommunikasiya, fiziki və idraki bacarıqların təsvir edildiyi 
cədvəldə müvafiq mövzular nəzərdə tutulmuĢdur.
Qüsurlu uşaqlar üçün planlaşdırmada tematik yanaşmanın 
faydaları
Xüsusi hazırlıq siniflərdəki xüsusi ehtiyaclı uĢaqlar tematik 
yanaĢma üsulundan faydalanırlar. Mövzu və bu mövzunu tamamlayan 
tədris planının birləĢdirilməsi hər bir uĢağa mövzunu təcrübədən 
keçirmək və tematik materialdan funksional Ģəkildə istifadə etmək üçün 
lazım gələn vərdiĢləri sınaqdan keçirmək imkanlarını verir.
Bir çox xüsusi təlim ehtiyacına malik uĢaqlar yeni bilik, vərdiĢ və 
sözlərin mənimsənilməsi məqsədilə «dərsdən sonra» prinsipinə riayət 
etməyi tələb edirlər (Mendel və Qould, 1984). Tematik yanaĢma 
uĢaqlara mövzu ilə birbaĢa bağlı olan təcrübəni meydana çıxarmaq 
imkanı verir. Mövzu üzərinə diqqət yönəldikcə, uĢaqlar mövzu üzrə 
Ģəxsi biliklərini nümayiĢ etdirmək qənaətinə gəlirlər.
Mövzu diqqət mərkəzinə çevrilən kimi uĢaqlar bu mövzu 
ətrafında özlərinin Ģəxsi biliklərini nümayiĢ etdirməyə həvəslənirlər. 
Müəllimlər biliyin daxili təhlilinə fərdi Ģəyildə yardım göstərirlər. 
Konsepsiyanın inkiĢafı mültimodallıq məsələn, blokların tikilməsi, gillə 
iĢ görmək, musiqiyə qulaq asmaq, hərəkətli çalıĢmalarda iĢtirak etmə və 

---

142 
yeni sözlükdən istifadə etməklə təqdim olunur və bütün bunların hamısı 
təqdim edilən layihənin mövzusu ilə əlaqədardır.
Demək olar ki, bütün uĢaqlarda onların məsələ həll etməyə 
meyllərində, maraq, konkret çalıĢmalarda nümayiĢ etdirdikləri 
bacarıqlarda, əĢyaları təqdimetmə iĢinə fərqli yanaĢma metodlarında, 
xüsusi ardıcıllıqla rahat və asan iĢ görmə qabiliyyətlərində və sonralar 
müəllim tərəfindən möhkəmləndirilən, ilk əvvvəllər isə Ģəraitdən asılılıq 
dərəcəsində fərdi fərqlər mövcuddur. Buna görə də Bruner (1966) qeyd 
edir ki, «tədris proqramı sinifdə faydalı və səmərəlidirsə, onun tərkibinə 
uĢaqları fəallaĢdırmağın müxtəlif yolları, ardıcıllığı təqdim etməyin 
müxtəlif üsulları və s. daxil olmalıdır. Bir sözlə desək, tədris proqramına 
ümumi məqsədə aparan müxtəlif yollar daxil olmalıdır» (səh. 71). 
Skəfoldinq (meĢə) metaforası (Vud. Bruner və Ros. 1976) 
uĢaqların arasında müstəqilliyi təkan verən və uĢaqlara əsas mövzu 
üzərində diqqəti cəmləĢdirmə imkanı yaradan tədris prosesini illüçtrativ 
Ģəkildə göstərmək üçün faydalıdır. Aqotskinin (1978) irəli sürdüyü 
konsepsiyada vurğu belə bir cəhətin üzərinə düĢür ki, yaĢlı Ģəxslər lazım 
olan yardımı ideal Ģəkildə qiymətləndirirlər və uĢaqların optimal artımı 
üçün lazım olan problemləri bilirlər. YaĢlı Ģəxslər uĢaqların yaĢı az 
olanda onlara kömək etmək təĢəbbüsünü irəli sürür və onların daha da 
müstəqil Ģəxsə çevrilmələri üçün bu yardımı yavaĢ-yavaĢ azaldırlar. Bu 
yeni müstəqillik öz növbəsində müəyyən problem və qayğıları müĢayiət 
olunur.
UĢaqlar qrup layihə iĢi ilə məĢğul olanda müəllimlər fərdi 
xarakterli uĢaqlara müxtəlif yardım formalarını təklif etmək üçün daha 
çox vaxta malik olurlar. Qrupla birbaĢa məĢğələ ümumiləĢdirilməsini 
asanlaĢdırır. «Real həyat» təcrübəsinin nədən ibarət olduğunu bilən 
müəllimlər onlara sinifdə fərdi Ģəkildə məhz nəyin öyrənilməsi 
olduğunu da bilirlər.
Dil öz növbəsində təcridolunma Ģəraitindən fərqli olaraq kontekst 
daxilində təqdim edildiyi zaman daha səmərəli Ģəkildə öyrədilir. Təkrar 
Ģəkildə istifadə vasitəsilə, yaxud funksional təcrübə mühitində müvafiq 
əlaqə meylləri meydana çıxır. əks əlaqə «artıq korrektə olunmuĢ» 
istifadə və ardıcıllıq vasitəsilə təkrarlana bilən təcrübə ilə bilavasitə 
əlaqədar olmalıdır. Dil sahəsində problemin yoluna qoyulması gün 
ərzində meydana çıxa bilər və müəllimlər tərəfindən müvafiq modelə 
uyğunlaĢdırıla bilər. UĢaqların müəyyən fəaliyyət növü ilə məĢğul 
olduqları zaman müəllimlər onları öz seçimlərini, mövcud məlumatı 
necə bölüĢmələrini, aralarındakı ünsiyyəti, problemləri necə həll 

---

143 
etmələrini ifadə edə bilərlər və bütün bunlar dili təcrübədən keçirmə 
əsnasında meydana çıxır. UĢağın uĢaqla ünsiyyətə girməsi, onlarla sosial 
situasiyalar barədə söhbətlər aparmaq, kommunikativ səmərəni sınaqdan 
keçirmək, mövcud ideyaları müqayisə etmək və dostluq əlaqələrinin 
yaranmasına və möhkəmlənməsinə təĢəbbüs göstərmək imkanlarını 
verir. müəllim tematik yanaĢma üsulundan istifajə etdiyi zaman o, 
uĢaqlar üçün əĢya və hadisələr arasındakı əlaqələri meydana çıxarmaq 
məqsədilə müvafiq kontekst yaradır və bu zaman adi mövzulardan 
istifadə edir.
UĢağın gün ərzindəki fəaliyyətində müəllimin rolu, necə deyərlər 
yol göstərməkdən və mövcud vəziyyəti modernləĢdirməkdən ibarətdir. 
Müəllimlər uĢağın hansı istiqamətə meylli olduğunu öyrənir və ona 
məqsədinə çatmaqda kömək edir. AĢağıdakı nümunələri nəzərdən 
keçirək:
Anna hər hansı bir dramatik oyun mühitinə daxil olduqda, o, 
oynamaq üçün deyək ki, kuklanı seçir. Anna bu oyunla eyni zamanda 
məĢğul olan uĢaqlarla ünsiyyətə girməkdən çəkinsə belə, sinif yoldaĢları 
kimi həmin drmatik oyunda iĢtirak etməyə baĢlayır. Annanın müəlliməsi 
Lena Annanın material və digər uĢaqlarla qarĢılıqlı münasibətinə yardım 
göstərməyə diqqətini cəmləyir. O, Annanın ailədə qazandığı bilik və 
təcrübəyə əsaslanaraq, oyunun qısa ardıcıllıq variantı seçir. Lenanın bu 
yardımı Annaya onu dramatik oyunda nə gözlədiyin öncədən bilməyə 
kömək göstərir. Onun Lenadan aldığı köməklik nəticəsində oyundan 
daha fəal və səmərəli Ģəkildə istifadə edə bilir.
Annanın digər uĢaqlarla qarĢılıqlı münasibətdə olmaq üçün 
Annanın istifadə edə bildiyi müxtəlif strategiyalarda göstərri. Lena hər 
hansı bir uĢağa müəyyən detalı baĢqası ilə bölüĢməyi təklif edir, ondan 
digər uĢağa kömək göstərməyi xahiĢ edir və digər uĢağın diqqətini cəlb 
etmək üçün iĢlətdiyi müsbət metodu nümayiĢ etdirir. Bu vərdiĢlərdən 
istifadə etməklə baĢını qatan və oyuna getdikcə daha çox öyrəĢən 
Annanın Lenanın birbaĢa müdaxiləsinə daha heç bir ehtiyac qalmır.