Dərs vəSAİTİ baki 2023 TƏRTİb edəN: elmi redaktor: RƏYÇİLƏR: Ön söZ

Sosiallaşma mexanizmləri
Sosial psixologiyanın interaksionist istiqamətində sosiallaşma mexanizmlərindən biri əsas rol hesab olunur. Rol oynamaq rolun qoyduğu vəzifələri yerinə yetirmək və başqalarına münasibətdə öz hüquqlarını həyata keçirməkdir. Rol öyrənməsi insanların başqalarının rol davranışını müşahidə edərək bir-birindən öyrəndiyi qruplarda baş verir. Şəxsi münasibətlər, dəyərlər və fikirlər oynadığı rolun təsiri altında əhəmiyyətli dərəcədə dəyişə bilər.
Şəxsiyyətin ictimailəşməsi cəmiyyətin - insanın yerləşdiyi icmaların təsiri altında baş verir. Məlumdur ki, ailəsinin təsiri altında insanda dəyərlər sistemi, böyüklərlə, həmyaşıdlarla münasibət normaları və s. formalaşır. Eyni zamanda insana təkcə onun bilavasitə inkişaf etdiyi kiçik qruplar deyil, həm də mədəniyyət, onun növü, xüsusiyyətləri təsir edir. Bütün bunlar fərdin cəmiyyətlə, başqaları və özü ilə münasibətlərinin təbiətinə təsir göstərir. Beləliklə, F. Zimbardo Qərb və Şərq mədəniyyətlərinin şəxsiyyətə təsiri ilə bağlı araşdırmalar aparmışdır.
Hər bir insan xüsusilə uşaqlıq, yeniyetməlik dövründə sosiallaşma obyektidir. Bu sosiallaşma prosesinin məzmunu cəmiyyətin bir insanın kişi və ya qadın rollarını uğurla mənimsəməsinə, möhkəm ailə yaratmasına, sosial və iqtisadi həyatda səriştəli iştirak etmək qabiliyyətinə və istəyinə malik olması ilə müəyyən edilir və qanuna tabe olan vətəndaş olmaq burada əsasdır.
Məktəb ətrafındakı dünya ilə mübarizə aparmamalıdır, lakin onun pisliklərinə də göz yuma bilməz. O, uşaq üçün öz mühitini yaratmalıdır ki, məktəb illərində orada yaşayarkən o, böyük həyata gedəcək və ətrafındakı reallığa adekvat olacaq. Bu, ilk növbədə, “sosial təcrübə məktəbi” nin formalaşmasının sosial səmərəliliyidir.
Sosial təcrübənin toplanması hər bir fəaliyyətdə mümkün deyil. Məlumdur ki, uşaq müəyyən bir dərsdə iştirak edə, əşyaları və materialları manipulyasiya edə bilər, lakin eyni zamanda, sosial təcrübəsini ümumiyyətlə artıra bilməz. Xüsusi pedaqoji şəraitlə təmin olunan fəaliyyətlər uğurla ictimailəşdirilir. O, etməlidir:
· həyat vəziyyətlərini təkrarlamaq, gündəlik həyatın uşaqlıq təəssüratlarına etibar etmək;
· uşağın şəxsi marağını və fəaliyyətinin nəticələrinin sosial əhəmiyyətini başa düşməsini oyatmaq;
· uşağa fəaliyyətin planlaşdırılması ilə bağlı aktiv fəaliyyət təklif etmək, iştirak, məsuliyyət, özünə nəzarət və qiymətləndirmə üçün müxtəlif variantları müzakirə etmək;
· qarşılıqlı yardımı nəzərdə tutmaq, əməkdaşlığa ehtiyac yaratmaq.
İbtidai məktəb yaşlı uşaqlar artıq həyatın mənası, müxtəlif aspektlərində həyat dəyərləri problemi haqqında düşünürlər: insan dünyada nə üçün yaşayır, həyatda ən vacib şey nədir, nəyə can atmaq lazımdır? Həyatda nələrdən ehtiyatlanmaq və icazə verməmək lazımdır?
Birinci sinif şagirdlərinin həyatın əsas dəyərləri haqqında fikirlərini öyrənərkən məlum olur ki, uşaqların tanıdıqları aparıcı dəyərlər bunlardır: Allah, həyatın özü, ailəsi, sağlamlığı, pulu, dostlarının olması.