Dərslik Azərbaycan Dillər Universiteti Elmi Şurasının
Yüklə 16,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 4.1.2.3. Dini mətnlər
Tanah Yəhudilikdə Müqəddəs Kitab ümumilikdə “Tanah” adlanır. Tanah üç hissədən ibarətdir: 1. İbrani dilində “təlim”, “qanun” mənasına gələn “Tora” (Musanın Beş Kitabı); 2. “Neviim” (Peyğəmbərlər); 3. “Ktuvim” (Yazılar). MULTİKULTURALİZMƏ GİRİŞ 158 İyirmi dörd kitabdan ibarət olan “Tanah”ın ilk bölməsində, yəni “Tora”da kainatın və ilk insanın yaradılışından, Adəm peyğəmbərdən, onun övladları Habil və Qabildən, Nuh tufanından, Yusif peyğəmbərin həyatından, Musanın fironla mübarizəsindən və onun yəhudiləri Misirdən çıxarmasından, yəhudilərin Tanrı ilə əhd bağlamasından, ilahi hökmlərdən, dini ehkamlardan və digər məsələlərdən bəhs olunur. “Tanah”ın ikinci bölməsi olan “Neviim” on kitabdan ibarətdir. Bu kitablarda Musanın vəfat etməsindən sonra yəhudilərin Tanrı tərəfindən vəd edilmiş torpaqlarda məskunlaşmaları, İsrail krallığının yaranması, yəhudilərin bütpərəst xalqlarla mübarizəsi, Süleyman Məbədinin tikintisi və məhvi, peyğəmbərlərin bütpərəstlərlə mübarizələri və onların bu yolda çəkdikləri əziyyətlər haqqında danışılır. Həmçinin “Neviim”də peyğəmbərlərin nəsihətləri yer almışdır. “Tanah”ın son bölməsi olan “Ktuvim” doqquz kitabdan ibarətdir. “Ktuvim” istər məzmun, istərsə də tərkib cəhətdən çox zəngin və rəngarəngdir. Bu bölmədə Davuda peyğəmbərə aid Məzmurlar (Tanrıya oxunan həmd və dualardan ibarət “Zəbur” kitabı.- Red.), Süleyman peyğəmbərin kəlamları, İsrail krallığının dağılmasına həsr olunmuş Yeremyanın mərsiyəsi yer almışdır. Bundan başqa, burada Əyyub peyğəmbərin ibrətamiz həyatı, onun Tanrının iradəsinə təslim olması haqda danışılır, Süleymanın Məbədinin babillilər tərəfindən dağıdılmasından, yəhudilərin Babilistana sürgün edilməsindən və əsarətdən azad olmalarından bəhs olunur. Həmçinin “Ktuvim”in Daniel kitabında insanın ölümdən sonra dirilməsi, Tanrı qarşısında hesab verməsi barədə danışılaraq axirət həyatı təsvir olunur. Talmud I-II əsrlərdə yəhudilər gündəlik məsələlərə cavab tapmaq üçün “tannai” (ibrani dilində “öyrətmək” deməkdir. –Red.) adlanan din alimlərinə müraciət edirdilər. Dini hökmləri, ehkamları öyrədən bu müəllimlər “Tanah”ı təfsir edərək sual doğuran gündəlik məsələlərlə bağlı hökm çıxarırdılar. Həmin hökmlər, qaydalar, təfsirlər əzbərlənərək nəsildən-nəsilə ötürülürdü. Bu şifahi dini ənənə “Şifahi Tora” adlandırıldı. Zaman keçdikcə “Şifahi Tora”nın qorunması zərurəti yarandı. Bunu nəzərə 159 MİLLİ DİNLƏR alan yəhudi din alimləri nəsildən-nəsilə ötürülən bu şifahi ənənəni qələmə aldılar və beləliklə “Talmud” adlanan çoxcildli təfsir külliyatı meydana gəldi. “Talmud” ibranicə “təlim” deməkdir. Bu təfsir külliyatının müasir variantı on doqquz cilddən ibarətdir. Yəhudilər “Talmud”a “Tövrat” qədər hörmət edirlər. “Talmud” ibrani və arami dillərində yazılmışdır. O, üç hissədən ibarətdir: 1. Mişna; 2. Qüds Gemarası; 3. Babilistan Gemarası. “Mişna” ibranicə “təkrar” deməkdir və “Talmud”un əsas mətnini təşkil edir. “Mişna”da yəhudi dininin dini-əxlaqi qayda və qanunları izah edilir. Bizim eranın 190-220-ci illər arasında ravvin Yəhuda ha-Nasi tərəfindən qələmə alınmışdır. “Mişna” altı bölmədən ibarətdir: “Zeraim” (təsərrüfatla bağlı hökmlər); “Moed” (bayramlarla bağlı hökmlər); “Nashim” (qadınlarla bağlı hökmlər); “Nezikin” (cəza və mülki hüquqla bağlı hökmlər); “Kodashim” (müqəddəs əşyalarla bağlı hökmlər); “Teharoth” (təmizliklə bağlı hökmlər). “Talmud”un Gemara bölümü Mişnanın şərhi mahiyyətindədir. Gemara “təlim, tədqiq edilən” mənasını verir. Gemarada ravvinlərin Mişna ilə bağlı mübahisələri, əxlaqi, huquqi, fəlsəfi və sosioloji mövzular geniş yer almışdır. Burada yəhudi din alimlərinin əxlaqi təlimləri müxtəlif misallarla izah edilir. Gemara iki müxtəlif varianta: Qüds və Babilistan Gemarasına bölünür. “Babilistan Gemarası”nın toplanması IV əsrə, “Qüds Gemarası”nın yazılması isə VII əsrə təsadüf edir. “Babilistan Gemarası” şərq arami ləhcəsində, “Qüds Gemarası” isə qərb arami ləhcəsindədir. Babilistan Gemarasının mətni daha uzun, kamil və müfəssəldir. Eyni zamanda, “Talmud” məzmuna görə “Qalaxa” və “Aqqada” adlı iki hissəyə bölünür. “Qalaxa” ibranicə “məfhum, anlayış, həyat tərzi” deməkdir. Burada “Tövrat”ın mətninin hüquqi təfsirinə əsaslanan və məcburi qanunlar şəklini alan hüquqçuların mülahizələri toplanmışdır. “Aqqada” ibranicə “hekayə, rəvayət” deməkdir. Bu hissə müxtəlif ibrətamiz hekayələr, əxlaqi rəvayətlər və dini nəzəriyyələrdən ibarətdir. “Aqqada” “Talmud”un ən az nüfüza malik olan hissəsidir. Çünki bu bölmədə daha az dini bilgilərə yer verilib. Burada istənilən mövzu ilə bağlı məlumatlara rast gəlmək mümkündür. Tarix, folklor, tibb, biologiya, bioqrafiya, etika, astronomiya, məntiq, qədim müəllimlər haqda xatirələr, həmçinin xeyli sayda əfsanələr bu bölmənin tərkib hissəsidir. |