Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi

7.18. Timus (çəngələbənzər) vəzinin daxili sekresiyası

Timus. İnsanda döş qəfəsində yerləşən timus vəzi yuxarı ucu nəfəs borusuna, aşağı ucu aortaya bitişir. 14-16 yaşına qədər çəkisi 35-50 qr-a qədər çatır. Bu yaşa qədər əsas funksiyası cinsiyyət vəzilərin inkişafına mane olmaqdır. Bu vəzi cinsiyyət vəziləri yetişənə qədər uşaqlarda onu ləngidir. Cinsiyyət yetişkənliyi dövrü başladıqdan sonra bu vəzi cinsi funksiyaya təsir edə bilmir. Bu cinsiyyət vəzilərinin ləngidici təsiri ilə bağlıdır.
Döş sümüyü önündə yerləşən bu orqan bir sıra peptidlər hazırlayır. Hesab olunur ki, bu peptidlər immunoloji müdafiə mexanizmlərində iştirak edirlər, ancaq bu hərtərəfli öyrənilməyib. Tumus vəzi zədələndikdə əzələ zəifliyi, süstlük və psixi pozğunluqlar baş verir. Cavan yaşlarda tumus vəzinin çıxarılması, mineral mübadiləsinin pozulmasına səbəb olur. Sınmış sümüklər gec sağalır. Deməli, timus vəzi kalsium duzlarının sümük hüceyrələrinə daxil olmasını tənzim etməklə, onların uzanmasına səbəb olur. Timus vəzi limfositlərin əmələ gəlməsini tənzim etməklə qan yaradıcı funksiyaya kömək etmiş olur. Bəzən həddi buluq dövründən sonra da, timus vəzi öz fəaliyyətini davam et-
347

dirir. maqla kapillyarların keçiriciliyini artırır.
Serotonin (5-hidrooksitripriptamin)-arterial təzyiqi yüksəldir, adrenalinə bənzər təsirə malikdir.
7.19. Böyrəklər. Toxuma hormonları Paratorin – çənəaltı vəzinin ekstraktından alınıb. Bu maddə qığırdaq, sümük toxumasının inkişafına təsir göstərir.
Böyrəklər. Yuxarıda qeyd olunub ki, böyrəklər endokrin orqanlardırlar, belə ki, o, renin və (vitamin-D)-hormonu sintez edir. Qanın funksiyaları bəhsində böyrəklərdə eritropoetinin yaranması və onun eritropoezdə rolu əks olunub.
Toxuma hormonları. Əvvəldə endokrin vəzilərin hormonları ilə müxtəlif toxumalarda yaranan və həmin toxumada qonşu hüceyrələrə hormonobənzər təsirə malik olan maddələr arasında sərhəddin müəyyənləşdirilməsinin çətinliyi qeyd olunub. Paraktin təsirə malik bu cür maddələr qrupuna indi belə hesab edirlər ki, aşağıdakılar daxildir: prostaqlandinlər, prostatsiklinlər və tronboksanlar. Onlar orqanizmin müxtəlif funksiyalarında vacib rol oynayırlar və digər hormonların təsirini artırır və ya azaldırlar. Bu yaxınlarda müəyyən olundu ki, ürək endokrin orqandır, belə ki, onda böyrəklərlə Na-un çıxarılmasını stimulə edən peptid hazırlanır. Bu peptid ürəkönünatrium-uretik faktor adını alıb.
Müxtəlif orqanların xüsusi hüceyrələrində hazırlanan bu hormonlar histohormonlar və ya parathormonlar adlanır. Məsələn, həzm sisteminin orqanlarında aşağıdakı adları verilən hormonlar haqqında ətraflı məlumat verilir: qastirin, sekretin, pankreozmin, entroqastrin, entroqastron, xolisistokinin və villikilin və s.
Böyrəklərin yukstomaqlomerulyar aparatında hazırlanan renin fermenti, böyrəklərdən qana keçir və plazmanın zülal fraksiyası qlobulini hipertenzinogenin (angiotenziogen), peptid hipertezin və ya angiotenzin-1-ə çevirir. Bu isə dipeptidkarbolksipeptidaza fermentinin təsirindən agiotenzin-II-yə çevrilərək damarların daralması üçün saya əzələlərinə büzücü təsir edir.
Ağciyərlər, mədəaltı vəzidə, tüpürcək vəzidə əmələ gələn kallidin hormonu qan təzyiqini aşağı salır. Ağrı qıcığının təsirindən dəridə, əzələdə, mədədə əmələ gələn bradıkinin damarlara genəldici təsir edir. Histamin əks laxtalanma təsirinə malik ol-